Nowy numer Tekstów Drugich poświęcony jest fenomenowi głosu i dźwiękowości literatury. Co ciekawe, temu drugiemu zjawisku – a więc zagadnieniu dźwięku, formom realizacji brzmień, przejawom muzyczności czy udźwiękowienia poświęcone było do tej pory o wiele więcej uwagi, niż aspektom głosowym literatury. Wprawdzie zainteresowanie tekstami oralnymi (i szerzej, tradycją oralną) jest zjawiskiem nienowym i ma swoją bogatą tradycję, gdzieś między dźwiękowością a oralnością pozostawała wyraźna luka badawcza, luka o tyle ciekawa, że zazwyczaj jednostkowe doświadczenia obcowania z literaturą zaczynają się od kontaktu z tekstem wokalizowanym lub subwokalizowanym: najpierw, w dzieciństwie, jest to zwykle tekst czytany lub opowiadany, później zaś, w pierwszych samodzielnych lekturach, czytany samemu sobie na głos. Tendencja do subwokalizacji, którą można traktować jako etap nauki czytania, najczęściej nie ustaje szybko, a w niektórych przypadkach (do których sama należę), wewnętrzny lektor nigdy nie milknie, zwłaszcza w przypadku czytania tekstów literackich dla przyjemności.

Badacze, których artykuły znalazły się w tym numerze „Tekstów Drugich”, zadają sobie pytania o realia społeczne dwudziestolecia, skoro tak ważne stało się dla nich przyjrzenie się konkursom na pamiętniki z tego okresu. Było ich kilka w latach trzydziestych: na pamiętnik bezrobotnego, dla gospodyń wiejskich, dla małorolnych, dla emigrantów i wreszcie słynny konkurs, którego efektem stała się publikacja w 1935 roku Pamiętników chłopów. Ich przedłużeniem były liczne konkursy i publikacje pokonkursowe po drugiej wojnie światowej, które także są obecnie przedmiotem analiz. Międzywojennym socjologom towarzyszyła wrażliwość na kwestie społeczne, spodziewali się, że metoda biograficzna dostarczy wiarygodnych i pogłębionych danych dotyczących życiowych motywacji, aspiracji awansu, trudności, warunków życia. Siłą rzeczy na konkursowe ogłoszenia mogli jednak odpowiedzieć tylko piszący, zdolni do samodzielnego sformułowania rozwiniętej wypowiedzi autobiograficznej.

Obecny numer „Tekstów Drugich” ma charakter specjalny. Można powiedzieć, że spłacamy nasze długi wdzięczności, łącząc w nim dwie bardzo wybitne, acz nieporównywalne i na pozór nic niemające z sobą wspólnego twórcze indywidualności. Pierwszą część poświęcamy twórczości Wisławy Szymborskiej. Pisanie o jej poezji nie wymaga oczywiście żadnego uzasadnienia: ani merytorycznego – bo to wiersze nie tylko świetne, ale i podatne na ciągle nowe odczytania; ani okolicznościowego – skoro dopiero skończył się Rok Szymborskiej (a teksty tu publikowane są efektami konferencji „Szymborska redakcyjnie”, która odbyła się w IBL PAN w grudniu zeszłego roku przy wsparciu Fundacji Wisławy Szymborskiej). Drugą część tego numeru poświęcamy pamięci niedawno zmarłego profesora Michała Głowińskiego, wielkiego badacza literatury, języka nowomowy i mowy nienawiści, wspaniałego pisarza. Autora chyba najczęściej cytowanego spośród polskich literaturoznawców.

Żyjemy pod presją radykalnej zmiany naszego doświadczenia czasu. To znaczy tego, w jakich kategoriach myślimy o przyszłości – godzin, dni, miesięcy czy lat, a może realizacji jeszcze bardziej odległych życiowych celów? O teraźniejszości – jako chwili, polu, a może środowisku, w którym żyjemy? O przeszłości – jako spełnionej i niezmiennej rzeczywistości? Jako oparciu czy przekleństwie? Jako otwartej możliwości nowych jej wersji? Mam przekonanie, że jest to zmiana tyleż oczywista, co nieuświadamiana. Oczywista, bo przez wielu refleksyjnie doświadczana, lecz przez większość wypierana czy przesłaniana niewczesnymi już wyobrażeniami wziętymi głównie ze słownika nowoczesności.

Powieści „Auschwitz z Auschwitz” opierają się na przewidywalnych schematach fabularnych i wykorzystują kontekst wydarzeń historycznych, by opowiadać o problemach „uniwersalnych”, głównie o trudnych relacjach międzyludzkich. Czytelnicy zapoznają się więc z kolejnymi aktami solidarności, zdrady, przyjaźni, miłości i oporu, do których dochodzi pod presją ideologii, zniewolenia, izolacji i przemocy. Zdarzenia rozgrywają się zazwyczaj nie w Auschwitz jako historycznej przestrzeni ludobójstwa, ale w dekoracjach Auschwitz, w niemiejscu wykreowanym w wyobraźni autora/ki, jedynie swobodnie nawiązującym do czasoprzestrzennych faktów. Podobnie umowne są w powieściach sugerowane powinowactwa z prawdziwymi postaciami, opisy obozowych realiów, a także codzienność osób więzionych i funkcyjnych. Można by więc spytać, po co ta zabawa w autentyzm. I dlaczego właśnie Auschwitz? Skoro autorzy bestsellerów przywiązują tak niewielką wagę do faktograficzności i materialności obozu, w jakim celu w ogóle odwołują się do realnej przestrzeni, tym samym narażając się na zarzut o nierzeczowość? I czemu służy pokrętna gra z cudzymi emocjami i oczekiwaniami, operowanie na miękkiej tkance wspólnotowej pamięci i drażnienie ran tych, którzy przeszli przez obozy lub pozostawali w bezpośredniej bliskości tego doświadczenia?