Artykuły: Danuta Ulicka

Artykuł podejmuje kwestię statusu archiwalnego źródła („faktu twardego”) w historii intelektualnej. Dowodzi, że takim „faktem” jest bodaj tylko list – w odróżnieniu od wspomnień, dzienników i pamiętników niepodlegający zmianie ani podmianie. Materiału do takiej interpretacji dostarczyły korpusy korespondencji Romana Jakobsona i Marii Renaty Mayenowej, uzupełnionego o inne listy wymieniane między Jakobsonem a polskimi literaturoznawcami z lat między- i powojennych. Odsłaniają one zakulisową historię poetyki teoretycznej i innych odmian badań literackich, a w niej przede wszystkim trwałe od lat 30. międzyśrodowiskowe  i międzynarodowe listowne przyjaźnie, które rzutowały na koncepcje naukowe.

Słowa kluczowe: list, archiwum, fakt twardy, zażyłość, historia nauki oficjalna i nieoficjalna, collegium invisibile

Artykuł podejmuje trzy wiążące się ze sobą kwestie: domniemanej peryferyjności polskiej teorii literatury (i, szerzej humanistyki), jej nieobecności w światowym kanonie oraz mechanizmów decydujących o takim stanie rzeczy. Pierwszą kwestię autorka ujmuje w terminach transferu i retransferu koncepcji literaturoznawczych, drugą – w terminach reprodukcji wiedzy, trzecią zaś w odwołaniu do rozpatrywanych w agnotologii procesów osiągania sukcesu i autorytetu w nauce i ustanawiania kanonu. Wszystkie rozważa na przykładzie Manfreda Kridla, wykorzystując m.in. dokumenty z archiwum badacza. Optymistycznie dostrzega szansę zbudowania kanonu alternatywnego, suplementarnego do powszechnie funkcjonujących, w którym „Polish theory” znalazłaby należne miejsce.
Słowa kluczowe: agnotologia, transfer, reprodukcja wiedzy, mała emigracja, slawistyczne kondominium, kanon suplementarny

Chronotop to we współczesnej humanistyce i naukach społecznych jeden z najbardziej wziętych terminów przejętych z literaturoznawstwa nowoczesnego. Już z tego względu wart jest prześledzenia. Jako internacjonalizm zachował wprawdzie swoją źródłową postać językową (w przeciwieństwie do „chwytu udziwnienia” czy „sjużetu”, równie intensywnie wyzyskiwanych, ale w różnych językach w rozmaitych wariantach), co nie znaczy, że nie stanowi problemu filologicznego. Na problem filologiczny nałożyły się komplikacje semantyczne (polisemia i poliwalencja) i interpretacyjne, związane z transferem do odległych od siebie pól wiedzy. Autorka stawia tezę, że w tych wielodomenowych użyciach „chronotopowi” została przywrócona pierwotna intencja znaczeniowa: nazwy określającej mentalną kategoryzację świata.

Słowa kluczowe: chronotop, czasoprzestrzeń, dominanta, nastawienie, kategoryzacja, poznanie usytuowane

Artykuł – poza tym, że informuje o niezwykle ważnym dla humanistyki polskiej odkryciu archiwum Dawida Hopensztanda i jego zawartości – rekonstruuje, poprawia i uzupełnia jego biografiię intelektualną i życiową, a w tle podejmuje problemy /1/ statusu poznawczego i wartości badań archiwalnych w kontekście przemian epistemologii humanistyki 2. połowy XX wieku; /2/ kontrowersji narosłych wokół formacji intelektualnej wiązanej z orientacją lewicową i zwłaszcza komunistyczną. Autorka broni wartości poszukiwań dokumentalnych, świadoma ich ułomności i szczątkowej wiedzy, jakiej mogą dostarczyć, która mimo to znacząco zmienia dotychczasowy pejzaż. Sygnalizuje także konieczność rewizji – zaawansowanej już w humanistyce europejskiej skupionej na formalizmie, myśli Bachtinowskiej, strukturalizmie i semiotyce – ideologicznie przesądzanych opinii o związkach tych formacji z marksizmem i komunizmem.

Słowa kluczowe: Dawid Hopensztand, archiwum, biografia,  pamięć, formacja intelektualna

Wsparte na zachowanych w pamięci śladach spotkań wspomnienie o niedawno zmarłym Profesorze Kazimierzu Bartoszyńskim odtwarza jego biografię rodzinną i intelektualną. Utrwaliły się w niej zarówno wielkie historyczne czasoprzestrzenie i związane z nimi kulturowe fascynacje, jak Jego powszednie prace i dnie. W obu skalach były to doświadczenia formacyjne, należące do ginącego już świata. Ich prowizoryczna, wstępna rekonstrukcja na podstawie opowieści Profesora, przekazów Jego bliskich i przyjaciół, zachowanych dokumentów tekstowych układa się w narrację, nie wiadomo – pozbawioną, czy nie, znamion fikcji.

Recenzja: Danuta Szajnert, Intencja autora i interpretacja – między inwencją a atencją. (Teksty i parateksty), Łódź 2011.

O potrzebie przywrócenia Kołu Moskiewskiemu miejsca w historii nowoczesnego literaturoznawstwa poprzez filologiczną lekturę niepublikowanych dokumentów archiwalnych.

Odpowiedź na polemikę Henryka Markiewicza, zamieszczoną w niniejszym numerze. Autorka broni tezy o rzeczywistej nieobecności lub, co gorsza, pozornej tylko obecności (zdeformowanej, uproszczonej, a zwłaszcza pusto- i gołosłownej) nowoczesnego literaturoznawstwa środkowo-wschodnioeuropejskiego, w tym także koncepcji Ingardena, w kanonie nowoczesnego i ponowoczesnego literaturoznawstwa światowego.

Artykuł jest próbą rekonstrukcji awangardowego projektu nowoczesnego literaturoznawstwa polskiego, krystalizującego się w latach 1912-1937 w grupie warszawsko-wileńskiej, w polemicznej dyskontynuacji wobec równocześnie projektu pozytywistycznego, jak symbolistycznego (fenomenologiczno-hermeneutycznego). Zdaje sprawę z trudności jego odtworzenia, wynikających głównie z faktu, że podstawową formą aktywności Pierwszej Awangardy Literaturoznawczej zarówno w Polsce, jak w innych regionach Europy Środkowej i Wschodniej były studenckie koła naukowe. Wskazuje, że nowatorskie koncepcje wyłaniające się w zespołowej pracy grupy ustanowiły model literaturoznawstwa podjęty w fazie powojennego strukturalizmu i wbrew krytykom trwały do dzisiaj.

Artykuł przeciwstawia problemowi tzw. śmierci teorii koncepcję teorii jako wypowiedzi kulturowej, która rodziła się w regionie Europy Środkowej i Wschodniej w pierwszym trzydziestoleciu XX w.

Autorka omawia dzieje badań literackich w XX w., analizując kluczową dla nich kategorię funkcji poznawczej

Recenzja. Anna Łebkowska Między teoriami a fikcją literacką, Kraków 2001

Odpowiedź na ankietę Tekstów Drugich: Najwybitniejsze osiągnięcia polskiego literaturoznawstwa XX wieku

Wieloaspektowa analiza języka pism Bachtina – jego ewolucji, kwestii wielogłosowości i założeń epistemologicznych

Refleksje na temat używania mowy cudzysłowowej przez twórców w ZSRR

Recenzja. Anita Szczepańska: Estetyka Romana Ingardena, Warszawa 1989