Tekst stawia pytanie o miejsce relacji o chorobie i niepełnosprawności w literaturze współczesnej, zwracając uwagę na niejednorodność kategorii, w której mieszczą się wywiady-rzeki z celebrytami, blogi osób które przeszły chorobę  i różnego typu relacje autobiograficzne. Zwraca uwagę na autobiografię Sławomira Mrożka Baltazar oraz Znikanie Izabelii Morskiej i łączący te książki zagadkowy motyw zmiany tożsamości w trakcie leczenia.

Słowa kluczowe: niepełnosprawność, Sławomir Mrożek, Izabela Filipiak, Izabela Morska     

Artykuł podejmuje temat pozycji badawczej oraz tożsamości badacza w polu kulturowych studiów o niepełnosprawności (disability studies), wykorzystują metodę krytycznej analizy kategorii i postaw w duchu filozofii nauki oraz elementy historii studiów o niepełnosprawności. Dwiema podstawowymi kategoriami, jakie są wykorzystywane w analizie pozycji i tożsamości badaczy, są kategorie doświadczenia i różnicy. Doświadczenie niepełnosprawności stanowi marker różnicy, który wpływa na określenie relacji między podmiotami zaangażowanymi w proces badawczy, zwłaszcza między osobami pełnosprawnymi a osobami z niepełnosprawnością. Z kolei różnica związana z posiadaniem lub nieposiadaniem tego doświadczenia miała i nadal ma istotne znaczenie dla rozwoju disability studies w nurcie krytyczno-emancypacyjnym. 

Słowa kluczowe: doświadczenie; różnica; studia o niepełnosprawności; disability studies; pozycja badawcza

Celem artykułu jest spojrzenie na praktyki „zrób to sam” realizowane przez osoby z niepełnosprawnościami jako formę z jednej strony pełnosprawnej innowacyjności i wynalazczości, z drugiej zaś jako strategie aktywistyczne, a więc mające na celu realną zmianę w codzienności osób z niepełnosprawnościami. Przykładem na którym omówione zostało majsterkowanie-aktywizm osób z niepełnosprawnościami jest powstanie i rozprzestrzenianie się wśród amerykańskiej społeczności niesłyszących usług telefonicznych, opartych na przestarzałych wówczas dalekopisach (Model 15). Omówiony przykład jest przeciwwagą dla zastosowanej w tekście koncepcji design apartheidu i wskazuje jak skuteczna jest innowacyjność, gdy jej inicjatywa leży po stronie osób z niepełnosprawnościami-przyszłych użytkowników.

Słowa kluczowe: aktywizm, niepełnosprawność, wynalazczość, innowacje, dalekopis, technika

Artykuł Let’s (crip)dance! Choreograficzne emancypacje ciał nienormatywnych” jest poświęcony wywrotowemu potencjałowi tańczących ciał z niepełnosprawnościami. Autorka osadza swoje rozważania w kontekstach teorii tańca jako dyskursu Sally Banes oraz koncepcji estetycznego aktywizmu Sherry Badger Shapiro. Opisuje, w jaki sposób nienormatywne ciało w ruchu może stać przestrzenią oporu wobec różnych form społecznych opresji i wykluczeń. Interpretując zaangażowane choreografie przy użyciu teorii crip, dowodzi, że realnie wpływają one na kształtowanie relacji społecznych i prowokują zmiany w przestrzeni publicznej. Tym samym cripowanie tańca czyni jedną ze strategii aktywizmu jako praktyki kulturowej ukierunkowanej na destabilizowanie zastanych podziałów na widzialne i niewidzialne. 

Słowa kluczowe: taniec, aktywizm, niepełnosprawność, disability studies, ciało, cripping

Artykuł odpowiada na pytanie, jak współczesne, różnorodne, polskie teksty kultury (telenowela Klan, Moja sprawa teatru BRO, Klauni Teatru 21) odnoszą się do kwestii małżeństwa i praw seksualnych osób z niepełnosprawnością intelektualną. Punktem wyjścia i obszarem porównawczym jest film Lena Collina pt. Sanctuary (2016) oraz rola, jaką odegrał w irlandzkim społeczeństwie. Wykorzystując koncepcje estetycznego i przedstawieniowego reżimu sztuk Jacques’a Rancière’a oraz odnosząc się do współczesnych krytycznych studiów o niepełnosprawności, przedstawione analizy pokazują wybrane teksty kultury jako formę protestu wobec zastałego, ableistycznego porządku. Głównym celem artykułu jest refleksja nad skutecznością i znaczeniem tych form protestu i uwłasnowolnienia poprzez sztukę, która jest (współ)tworzona przez osoby z niepełnosprawnością intelektualną.

Słowa kluczowe: kulturowe studia o niepełnosprawności, niepełnosprawność intelektualna, serial, teatr, film, seksualność, Jacques Rancière

Artykuł analizuje w jaki sposób ruch pro-choice w Polsce przy okazji organizacji Czarnych Protestów w latach 2016 i 2018 wykorzystuje niepełnosprawność w jako chwyt retoryczny służący obronie prawa do aborcji bez odniesienia się do podmiotowości i praw osób z niepełnosprawnościami. W tekście przyglądam się krytycznie wyrażeniom takim jak „chazaniątka” i „potworki” z wykorzystaniem perspektywy studiów o niepełnosprawności i feministycznych studiów o niepełnosprawności. Omawiam czym jest model społeczny niepełnosprawności oraz medyczny model niepełnosprawności i zastanawiam się, na ile skuteczne byłoby zastąpienie debaty o aborcji debatą o sprawiedliwości reprodukcyjnej w kontekście niepełnosprawności. 

Słowa kluczowe: aborcja, czarny protest, disability studies, feministyczne studia o niepełnosprawności, sprawiedliwość reprodukcyjna 

Artykuł przybliża tradycję brytyjskiego i amerykańskiego aktywizmu osób z niepełnosprawnościami, które od lat 70. zaczęły stanowić w tych krajach nową siłę polityczną. Uwaga koncentruje się na kwestii performatywności działań o charakterze protestacyjnym, od manifestacji po okupację oraz kategorii widzialności kluczowej dla osiągnięcia zarówno celów politycznych, jak i dla wyłonienia się nowej pozytywnej tożsamości grupowej osób z niepełnosprawnościami. Strategie wykorzystywane przez aktywistów, przełamujące dotychczasowe modele myślenia o niepełnosprawności i jej reprezentacji: medyczny i charytatywny przybliżone są poprzez przywołanie kilku znamiennych przykładów: Okupacji 504, Capitol Crawl, manifestacji w sprawie dostępnego transportu i Stop Telethon.

Słowa kluczowe: niepełnosprawność, protest, aktywizm, performatywność, hiperwidzialność, tożsamość

Artykuł prezentuje relację aktywności obywatelskiej osób z niepełnosprawnością intelektualną (NI) z barierami inkluzji społecznej Vica Finkelsteina (na ich podstawie została opracowana ankieta). Badania pełnoletnich uczniów przeprowadzono również „Kwestionariuszem aktywności obywatelskiej (KAO)” Ryszarda Klamuta. Siła odczuwanych barier przez badanych okazała się mała. Osoby z NI oceniają swoją sytuację bytową jako dobrą i czują się wartościowe. Jedynie subiektywne poczucie bezsilności wynikające z własnej niepełnosprawności okazało się duże. Im silniejsze jest odczuwanie barier, tym jest mniejsza indywidualna aktywność polityczna badanych. Stosunkowo wysokie wyniki pojawiły się natomiast w kategorii działań na rzecz innych (społecznikostwo), co jest wyraźną zasługą szkoły specjalnej. 

Słowa kluczowe: osoba z niepełnosprawnością intelektualną, aktywność obywatelska, inkluzja społeczna, szkoła specjalna. 

Niniejszy tekst stanowi próbę przybliżenia form organizacji i aktywizmu tłumaczy z niepełnosprawnością wzrokową. Omawiany temat zaprezentowano, korzystając z wywiadów z niewidomymi tłumaczami oraz archiwum międzynarodowej listy dyskusyjnej niewidomych tłumaczy. Dzięki tej różnorodności materiałów możliwe było ukazanie różnych form aktywizmu osób niewidomych (również zagranicą). Aktywizm w tej grupie jest związany ze zwiększającymi się zasobami ucieleśnionej i zobiektywizowanej formy kapitału kulturowego, niezbędnymi do wykonywania pracy tłumacza. Z jednej strony aktywizm tłumaczy przyczynia się do poprawy ich warunków pracy, a z drugiej – do poprawy jakości życia osób niewidomych. Jednak niewidomi tłumacze, jako aktywiści, są niewidzialni.

Słowa kluczowe: niepełnosprawność, aktywizm, tłumaczenia, dostępność

Celem artykułu jest omówienie badań nad niepełnosprawnością prowadzonych w ramach dynamicznie rozwijającego się w ostatnich latach nurtu określanego mianem bioarcheologii niepełnosprawności. Tekst przedstawia historię tych badań, ich cele, metody i podejścia teoretyczne. Ze względu na to, że bioarcheologia skupia się na badaniu materiału osteologicznego w kontekście kulturowym, dostarcza znaczących informacji na temat tego, na jakie choroby i z powodu jakich ułomności cierpieli dawniej ludzie. Badania wskazują, że na przestrzeni wieków przyjmowano różne postawy wobec osób niepełnosprawnych. Artykuł przybliża te postawy skupiając się głównie na okazywanej osobom niepełnosprawnym opiece i trosce. W dalszej części przedstawiono dyskusję nad najważniejszymi problemami badawczymi bioarcheologii niepełnosprawności i zarysowano postulaty badawcze.

Słowa kluczowe: bioarcheologia, niepełnosprawność, historia bioarcheologii, historia nauki

Recenzja: Warkocki B., Pamiętnik afektów z okresu dojrzewania. Gombrowicz – queer –Sedgwick. Wydawnictwo Instytutu Badań Literackich, Warszawa 2018

Tekst odnosi się do zagadnień queer, i nowszych interpretacji psychoanalitycznych w odniesieniu do wczesnej twórczości Witolda Gombrowicza.

Słowa kluczowe: Gombrowicz; queer; psychoanaliza

Recenzja: K. Siewior Wielkie poruszenie. Pojałtańskie narracje migracyjne w kulturze polskiej, Wydawnictwo IBL, Warszawa 2018; M. Praczyk Pamięć środowiskowa we wspomnieniach osadników na „Ziemiach Odzyskanych”, Instytut Historii UAM, Poznań 2018.

Słowa kluczowe: Ziemie Odzyskane; narracje; pamięć; pamiętniki; literatura polska

Recenzja: Paweł Graf The automobile in motion. Studiem of futurism and futurists

Omówienie książki Pawła Grafa, która przedstawia nowe spojrzenie na polski futuryzm: rewiduje narosłe wokół niego stereotypy a skupia uwagę na obszarach spornych lub słabo rozpoznanych. Badacz przeprowadza odkrywcze reinterpretacje utworów z motywami nowoczesności, rewolucji i burzycielstwa, odkrywa źródła, a tekstom z ulotek futurystycznych przywraca pierwotne konteksty typograficzne; dokonuje przekładu jednego z manifestów Marinettiego, prowadzi śledztwo historycznoliterackie ustalające początki ruchu w Polsce i chronologię zdarzeń oraz odnajduje między nimi związki. Rozszerza panoramę o nieznane teksty i mało znane nazwiska. Analizuje poglądy twórców w różnym stopniu związanych z ideami i hasłami ruchu oraz kierunkami pokrewnymi.

Słowa kluczowe: futurism, polish literature of 20th century

Celem artykułu jest próba określenia roli tańca w procesie poznania. A. Nabokina rozpatruje perspektywy neurokognitywistyczną oraz kulturoznawczą w badaniach nad tańcem. Obierając za punkt wyjścia metaforę pląsu, użytą przez F. Nietzschego, autorka proponuje, aby spojrzeć na taniec jako na poznanie dynamiczne, pozwalające na zharmonizowanie podmiotu ze światem, innymi działającymi w nim aktorami oraz rozpoznanie procesów społecznych.

Słowa kluczowe: taniec; kinestezja; ruch; poznanie; Nietzsche

Lennard J. Davis przedstawia historię aktywizmu na rzecz osób niepełnosprawnych w Stanach Zjednoczonych w kontekście poprzedzającego go ruchu walczącego o prawa człowieka i obywatela, a szczególnie walki emancypacyjnej Afroamerykanów na Południu przed rokiem 1964. Autor śledzi historię ruchu społecznego i prawodawstwa na szczeblu federalnym, otwartego wprowadzeniem do Aktu o Rehabilitacji z 1973 r. przełomowej Sekcji 504 (tytułowych czterdziestu sześciu słów, zakazujących jakiejkolwiek dyskryminacji osób niepełnosprawnych przez instytucje wspierane funduszami federalnymi), a zwieńczonego Aktem o Obywatelach Amerykańskich z Niepełnosprawnościami (ADA) z 1990 r.

[rozdział Crip Resistance z książki Crip Times: Disability, Globalization, and Resistance, New York University Press, New York 2018.

Artykuł analizuje praktyki kalekiego oporu (crip resistance), zarówno w ujęciu teoretycznym (konceptualizacje oporu w teorii queer i studiach nad niepełnosprawnością), jak i praktycznym (analiza kalekich strategii oporu, realizowanych przez społeczności niepełnosprawnych oraz aktywistów w Grecji, USA, Wielkiej Brytanii, Hiszpanii oraz Chile).

Słowa kluczowe: niepełnosprawność, queer, opór, kalectwo

Artykuł wyzyskuje pojęcia świadomości i pamięci mięśniowej, skonceptualizowane przez Kirsten Hastrup, do opisu kobiecego doświadczenia obozu koncentracyjnego. W konsekwencji w centrum uwagi staje obozowe ciało (kobiece), jako nie jedynie przedmiot przemocy, ale centrum wydarzeń, wyposażone w doniosłość własnej antropologicznej biografii. Przegląd doświadczeń somatycznych może prowadzić do rozważania sytuacji jednostkowego cielesnego podmiotu doświadczającego, zarazem „dokumentującego”, zatrzymującego w ciele te doświadczenia (pamięć mięśniowa) oraz i – w szerszej perspektywie – do namysłu nad lagrowym ciałem – analogiem kultury obozów koncentracyjnych (Mary Douglas). Perspektywa obozowego ciała nakazuje w mało powszedniej optyce usytuować np. topografię obozu, gender lagrowej pracy, spektrum ról społecznych związanych z podległością i władzą, ale też symptomów PTSD, dziedziczenia traumy, czy nowego rozumienia więzi z grupą samoidentyfikacji.

Słowa kluczowe: pamięć mięśniowa, kobiety, doświadczenie, obóz koncentracyjny, trauma, pamięć, dziedziczenie traumy, postpamięć

Artykuł stanowi próbę namysłu nad głównymi tendencjami współczesnych procesów cyfryzacji i ich wpływu na słowo pisane, na praktyki czytania i pisania, na literaturę, badania literackie i nauki humanistyczne. Punktem wyjścia jest analiza eseju J. Derridy Przed prawem, a następnie próba odpowiedzi na pytanie o obecne, rysujące się na horyzoncie „prawo literatury”, którego kształt determinuje proces cyfryzacji – przemiana kulturowa o skali i znaczeniu porównywalnym z przemianami spowodowanymi przez wynalazek druku przez Gutenberga w XV wieku.

Słowa kluczowe: prawo literatury, cyfryzacja, literatura jako instytucja, infrastruktura literatury, techniki czytania i pisania, hybrydowość, multimedialność, uspołecznienie

Artykuł stanowi propozycję umieszczenia twórczości Joanny Rajkowskiej, a konkretnie realizowanych przez nią projektów interwencji w przestrzeń publiczną w kontekście teorii radykalnej demokracji sformułowanej przez Ernesto Laclaua i Chantal Mouffe oraz kluczowych dla tej teorii pojęć antagonizmu i hegemonii. Propozycja ta ma na celu poddanie krytycznemu namysłowi stosowanie wobec sztuki Rajkowskiej kategorii słabości jako adekwatnego określenia jej strategii artystycznych. Omówieniu projektów Minaret (2009-2011), Dotleniacz (2007) oraz Trafostacja (2016) towarzyszy namysł nad hegemoniczną siłą jaką dysponuje artystka działając w przestrzeni publicznej i społecznymi efektami jej projektów artystycznych.

Słowa kluczowe: Joanna Rajkowska, sztuka, przestrzeń publiczna, radykalna demokracja, hegemonia, antagonizm, immunitet artysty

W okresie międzywojennym kwestia walki z hałasem zajmowała społeczeństwo polskie w stopniu nie mniejszym niż mieszkańców rozwiniętych krajów Zachodu. Powoływano komisje i ligi przeciwhałasowe, organizowano tygodnie ciszy i przeprowadzano pomiary hałasu na ulicach. Bazując na raportach z prowadzonych wówczas pomiarów oraz na piśmiennictwie z epoki artykuł stawia tezę, że hałas panujący na ulicach polskich miast nie był miarą postępu, a wprost przeciwnie – zacofania. Główną przyczyną zgiełku bowiem był nie nadmiar aut, tak jak w miastach zachodnich, do których się porównywano, ale fatalny stan ulic i torowisk, przestarzałe środki transportu oraz archaiczne przepisy regulujące zachowania uczestników ruchu drogowego.

Słowa kluczowe: II RP, hałas, miasto, transport, historia

Artykuł opisuje i analizuje relacje i strefy kontaktu pomiędzy AIDS i społeczeństwem w polskim polu kulturowym. Wykorzystując kategorię stref kontaktu, pokazuje, jak wirus HIV i AIDS oddziaływały na polską kulturę, jakie wytwarzały społeczne imaginarium. Gromadząc archiwum sztuk performatywnych i wytworów kultury związanych z tematyką AIDS, jednocześnie wskazuje na performatywny gest wytwarzania relacji społecznych, obrazów i dominujących narracji, a także strategii widzialności i niewidzialności w przestrzeni publicznej. Artykuł stawia tezę, że AIDS nie przekształciło tożsamościowo polskiego społeczeństwa. Obiekty estetyczne, artefakty zostały jedynie śladami kontaktu AIDS i polskiego społeczeństwa. 

Słowa kluczowe: AIDS, sztuki performatywne, społeczeństwo, strefy kontaktu, kultura polska

Artykuł poświęcony jest interpretacji powieści Obłęd Jerzego Krzysztonia, potraktowanej nie tylko jako literacki zapis doświadczenia psychozy, ale i jako wyraz społecznego konfliktu po Marcu 1968 roku. Pierwsza część artykułu została poświęcona psychoanalitycznej próbie rozumienia fenomenu psychozy i możliwości jego językowego zapisu, druga część umieszcza opisywane w powieści lęki i halucynacje w historycznych uwarunkowaniach czasu akcji powieści. Obłęd Krzysztonia wpisuje się nieoczekiwanie w literacką reakcję na antysemicką kampanię Marca 1968 roku i wyznacza inną, bardziej inkluzywną ramę polskiej tożsamości.

Słowa kluczowe: pamięć o Zagładzie, psychoza, psychoanaliza, Michel Foucault

Artykuł informuje o odnalezieniu dwóch znanych dotychczas jedynie z tytułu utworów polskiego pisarza Leo Lipskiego: O niepokoju i śmierci i List (Knajpa). Autor przedstawia stan badań dotyczący tych tekstów, a następnie dokonuje ich wstępnego omówienia, skupiając się na informacjach biobibliograficznych. Autor zarysowuje również perspektywy badawcze (interpretacyjne i historycznoliterackie) dotyczące odnalezionych utworów. 

Słowa kluczowe: badania archiwalne, Leo Lipski (Lipschütz), literatura polska w Izraelu, Ora Raskin