Problematyka artykułu koncentruje się wokół podstawowego pytania, jakie perspektywy aksjologiczne występują w polskich i niemieckich narracjach deportacyjnych z drugiej połowy XX wieku, a także jakiego rodzaju aksjologiczne wyzwania dla literatury stanowił (i stanowi nadal) temat masowych przesiedleń i wypędzeń, podejmowany przez wielu pisarzy oraz kronikarzy, świadków i uczestników tych zdarzeń, których relacje wciąż ukazują się w Polsce i w Niemczech. W artykule została przedstawiona wstępna typologia perspektyw aksjologicznych, nadających kierunek narracjom o wypędzeniach w polskiej i niemieckiej literaturze drugiej połowy XX i początku XXI wieku. Wyróżniono następujące ujęcia podstawowe: 1. aksjologia Nemmensdorfu, 2. aksjologia bilansu biograficznego, 4. aksjologia deportacyjna „ojczyzny ideologicznej”, 5. aksjologia bilansu historycznego wypędzeń oraz 6. aksjologia „historii alternatywnej”. Pominięta została sprawa aksjologii pojednania w literaturze polskiej po 1989, która zasługuje na osobne studium.

Słowa kluczowe: wypędzenia, deportacje, przesiedlenia, aksjologia w literaturze, historia XX wieku

Artykuł wstępny stanowi próbę prześledzenia przeciwieństwa między pojęciami „literatura emigracyjna” i „literatura migracyjna”. To pierwsze zjawisko ma w literaturze polskiej bogate tradycje, zarówno w XIX jak i XX wieku. Współczesne migracje Polaków są zjawiskiem typowym dla kultury globalnej. Niektóre kompleksy zagadnień są jednak wspólne, należy do nich obserwacja różnic kulturowych.

Słowa kluczowe: emigracja, migracja, podmiot nomadyczny

Koncentrując się na wybranych dwu(wielo)języcznych sztukach wystawianych głównie na terenie Wielkiej Brytanii, artykuł porusza szerszy temat międzykulturowej komunikacji i zaangażowania polskich imigrantów w lokalne życie społeczne za pośrednictwem teatru jako formy artystycznego wyrazu. Pod dyskusję zostaje poddana możliwość stworzenia transnarodowej, hybrydycznej sztuki teatralnej, która ułatwiłaby wzajemne zrozumienie i międzykulturową wymianę doświadczeń. Osnowę rozważań stanowi pytanie o sceniczne konsekwencje pomijania wartości artystycznej utworów na rzecz ich społecznego i kulturowego oddziaływania. Autorka wyraża nadzieję, że ten nowy format widowisk migracyjno-transkulturowych ułatwi emocjonalną i kosmopolityczną przynależność migrantów w zglobalizowanym świecie, wzmacniając ich poczucie ludzkiej godności i społecznego równouprawnienia.

Słowa kluczowe: polsko-szkocki teatr emigracyjny w Wielkiej Brytanii, dramat migracyjno-transkulturowy, teatr dwu(wielo)języczny, międzykulturowa komunikacja, kosmopolityczna przynależność kulturowa

Artykuł analizuje sposób, w jaki wybrane utwory współczesnych polskich prozaików konstruują obraz społeczno-kulturowej kondycji polskiej diaspory w Wielkiej Brytanii, która utworzyła się na fali migracji poakcesyjnej po 2004 r. Wykorzystując kategorie teorii postkolonialnej, jakimi posługuje się Homi Bhabha w Miejscach kultury, autor tekstu dokonuje przeglądu stereotypów regulujących sposób postrzegania polskiego migranta w Zjednoczonym Królestwie i zastanawia się nad ich rolą w procesie tworzenia się tożsamości migracyjnej. W zderzeniu z niewspółmiernością obcej kultury nowo przybyli na Wyspy Brytyjskie Polacy muszą zmierzyć się z problemem własnej tożsamości narodowej i uświadomić sobie, że będzie ona miała charakter hybrydyczny.

Słowa kluczowe: literatura migracyjna, współczesna literatura polska, teoria postkolonialna, hybrydyczność, tożsamość emigracyjna, Homi Bhabha

Opierając się o najnowszą literaturę przedmiotową w zakresie badań nad komiksem, artykuł ten przedstawia pogłębioną analizę powieści graficznej Rozmówki polsko-angielskie (2012) autorstwa Agaty Wawryniuk. Szczególnie uwzględnia się w nim zależność między zaangażowaniem autorki w temat współczesnej migracji zarobkowej a gatunkową hybrydalnością i stylistyczną ekspresywnością cechującą jej autobiograficzny debiut. Jak wynika z analizy, Rozmówki można odczytać jako swoiste „rękodzieło” o wymiarze autorefleksyjnym i performatywnym. Będąc ręcznie narysowanym artefaktem noszącym sygnaturę artystki, powieść ucieleśnia rodzaj pracy fizycznej, który diametralnie różni się od odmóżdżających, powtarzalnych i niebezpiecznych form pracy wykonywanych przez emigrantów zarobkowych ukazanych w świecie przedstawionym Rozmówek.

Słowa kluczowe: powieść graficzna, emigracja zarobkowa, autorefleksyjność, kobiecość

Artykuł stanowi próbę odpowiedzi na pytanie, czy najnowsza proza „polsko-niemiecka” i „polsko-brytyjska”, powstająca w efekcie wyjazdów autorów z Polski, dotrzymuje tempa dyskursowi literaturoznawczemu, który wyraźnie wypiera dziś emigrację na korzyść paradygmatu migracji. Służy temu m.in. zawarte w artykule porównanie warunków e-migrowania oraz utworów młodszych e-migrantów z Polski do Niemiec i Anglii (np. Magdalena Parys, Paulina Schulz, Alexandra Tobor, Jan Krasnowolski, Adam Miklasz). Okazuje się, że urodzeni w latach 70. i 80. autorzy wykorzystują konwencje niespotykane dotąd na szerszą skalę w polskiej prozie z tego klucza. W korpusie, jaki tworzą ich teksty, pojawia się: powieść sensacyjna, thriller, thriller polityczny, kryminał oraz związane z nimi problematy: tajemnica, tabu, przełamywanie konwencji kulturowych.

Słowa kluczowe: emigracja, migracja, młodzi autorzy polskiego pochodzenia w Niemczech, polska proza w Wielkiej Brytanii, literatura popularna

Artykuł jest próbą opisu i charakterystyki zasobów polskiej prozy artystycznej tematycznie związanej z emigracją zarobkową doby unijnej. W sprawozdaniu uwzględniono dwadzieścia tytułów (powieści i zbiory opowiadań) opublikowanych w latach 2006-2013 dotyczących polskiej obecności w Wielkiej Brytanii i Irlandii po 1 maja 2004 r. Autor rekonesansu obrał perspektywę krytyczną – problemem, wokół którego zorganizował rozważania, jest dociekanie przyczyn klęski artystycznej i komunikacyjnej, polegającej głównie na tym, że żaden z utworów z tego kręgu tematycznego nie przedarł się do szerszej świadomości czytelniczej. W zakończeniu artykułu zaproponowano roboczą typologię prozy z pierwszej i drugiej dekady XXI stulecia traktującej o pobycie Polaków na Wyspach.

Słowa kluczowe: proza polska, Wielka Brytania, Irlandia, emigracja

Artykuł zawiera problematykę kształtowania polifonicznej tożsamości narratora przedstawioną w kilkudziesięciu tekstach polskich migrantów w okresie 2004-2015, przebywających czasowo w Wielkiej Brytanii i Irlandii. Temat tożsamości połączony jest z omówieniem podstawowych wyznaczników strategii autonarracyjnych, podjętych w analizowanych tekstach. Zastosowana metodologia obejmuje założenia interakcjonizmu symbolicznego, standardowych wzorców biografii oraz autonarracji jako sposobu rozumienia i interpretacji świata. Podstawowe tezy artykułu dotyczą: – funkcji autonarracji w rekonstruowaniu indywidualnej i etnicznej tożsamości osób, które podczas migracji poszukują nowych wzorów adaptacji w nieustabilizowanej sytuacji egzystencjalnej; – aksjologizacji nowych doświadczeń w relacji do etnicznej pamięci kulturowej i wypracowanych we wcześniejszym okresie życia tożsamościowych ról społecznych i rodzinnych.

Słowa kluczowe: migracja, autonarracja, biograficzna trajektoria, tożsamość indywidualna.

Lokując dyskusję o najnowszej literaturze polskiej pisanej na Wyspach Brytyjskich po 2004 r. na przecięciu studiów postkolonialnych i postzależnościowych, artykuł ma na celu ukazanie potrzeby sformułowania nowych paradygmatów krytycznych, które będą w stanie uwzględnić intensywnie rozwijającą się w tej literaturze światowość. Ten kluczowy dla migracyjnego pisania termin, sformułowany przez Edwarda Saida, oznacza aktywną świadomość świata (sprawczą, podmiotową). Rozwija się ona w migracyjnym pisaniu jako „kosmopolityka” – kosmopolityzm współczesnych migracji . Na przykładzie prozy Piotra Czerwińskiego artykuł śledzi procesy wykraczania poza dychotomię naród/emigracja w zjawisku współczesnej mobilności, nomadyzmu i innych form migracji.

Słowa kluczowe: migracja, migracyjne pisanie, światowość, kosmopolityzm, kosmopolityka

Celem artykułu jest prezentacja najnowszej twórczości literackiej Polek migrantek, powstałej w Wielkiej Brytanii i Irlandii po roku 2004. Twórczość ta została zbadana z krytycznej perspektywy kulturowej, w szerokim społeczno-politycznym kontekście, uwzględniając także kwestie płci. Autorka wzorowała się na badaniach prowadzonych przez m.in. I. Iwasiów, M. Janion, A. Mrozik, P. Czaplińskiego, U. Chowaniec. W artykule uwzględniono także badania nad podmiotowością w kobiecych praktykach autobiograficznych, prowadzone m.in. przez Sidonie Smith i Julię Watson. Zaprezentowane zostały strategie odzyskiwania ciała i głosu, jakie stosują emigracyjne autorki. Wyodrębniono cechy charakterystyczne tej twórczości, m.in. zaangażowanie społeczne, świadomość mechanizmów dyskryminacyjnych, potencjał transgresyjny i rewindykacyjny.

Słowa kluczowe: literatura emigracyjna kobiet, praktyki autobiograficzne kobiet, migracje, krytyka feministyczna

Wydarzenia na świecie po okresie zimnej wojny sprawiły, że niewidoczna dotychczas postać migranta znalazła się w centrum zainteresowania: stał się on istotnym elementem ideologicznie zróżnicowanego krajobrazu, gdzie niesłychany wzrost mobilności doprowadził do tego, że lokalni mieszkańcy codziennie walczą z odradzającym się strachem przed „obcym wewnątrz” i „innym”, najeźdźcą z zewnątrz. Migracja ludności z krajów środkowoeuropejskich na Zachód po 1989 roku zapoczątkowała debatę, która porusza kwestie integracji imigrantów w kraju przyjmującym, obywatelstwa, praw człowieka, zróżnicowania kulturowego i tożsamości narodowej. W artykule autorka przygląda się współczesnym produkcjom fabularnym i dokumentalnym, które poruszają te tematy w kontekście brytyjskim, m.in. It’s a Free World [Polak potrzebny od zaraz] Kena Loacha (2007), The Poles Are Coming [Nadchodzą Polacy] (2008) i The Romanians Are Coming [Nadchodzą Rumuni] (2015).

Słowa kluczowe: migrant, imigracja, Europa Środkowo-Wschodnia, Polska, Rumunia, film

Artykuł poddaje analizie prozę migracyjną polskich pisarzy z Niemiec, Irlandii i Wielkiej Brytanii, przyglądając się obrazom pracy nisko płatnej nie tylko w tekstach fikcyjnych, ale także w notkach biograficznych o autorach tekstów z okładek książek i antologii. Osadzenie analizy mechanizmów społecznej samodegradacji w literaturze emigracyjnej w kontekście badań socjologicznych nad „sprzeczną mobilnością społeczną” wskazuje na istnienie równie wyrazistych sprzeczności w przypadku wielu osób pracujących na emigracji. Przyjęte tu podejście metodologiczne czerpie z teorii postkolonialnych, szczególnie tych zajmujących się przypadkami paradoksalnego anektowania tożsamości. Artykuł skupia się na aspekcie apotropeicznym „autoproletaryzacji” – pisarz „proletaryzujący” bohatera lub siebie chce zyskać paradoksalne uznanie jako artysta.

Słowa kluczowe: Autoproletaryzacja, proza migracyjna, praca nisko płatna, sprzeczna mobilność społeczna, apotropeiczna aneksja

Twórczość literacka publikujących we Francji pisarzy żydowskich pochodzenia maghrebskiego, której początki sięgają lat 50. XX wieku, rozwija się szczególnie dynamicznie począwszy od lat 80. Spełnia ona następujące funkcje społeczne: wspomnieniową, historiograficzną i adaptacyjną. Migracja wywołuje zachodzące w nowym środowisku procesy wspominania oraz upamiętniania, pozwalając ewentualnie walczyć z doświadczoną traumą i dostarczając grupie migrantów punktów odniesienia. Twórczość literacka pozwala snuć narrację o przeszłości, bez konieczności poddawania się rygorom naukowości. Procesy te zapośredniczają relacje między migrantami a wspólnotą przyjmującą, w której literatura wychodzi poza rzeczywistość społeczną, jaka ukształtowała jednostki.

Słowa kluczowe: Literatura migracyjna, żydzi we Francji, Maghreb, socjologia literatury

Artykuł Polska poezja na Wyspach: podczas wieczorów panuje tu nostalgia opisuje warunki komunikacyjne, perspektywy polityczno-kulturowe oraz estetyczno-artystyczny sposób myślenia o wierszach w poezji autorów i autorek przebywających od 2000 roku za granicami Polski. Punktem wyjścia rozważań nad polską poezją powstającą w innojęzycznym środowisku jest propozycja zastąpienia emigracyjnych narracji perspektywą spotkań kulturowych oraz codziennych praktyk pisarskich. Zasadniczą tezą – wynikającą z analiz wierszy i tradycji, z jakich pochodzą – jest przekonanie o przywiązaniu tej twórczości do monolitycznego i konserwatywnego modelu kultury.

Słowa kluczowe: poezja polska, emigracja, translacja kultur, estetyczna gra, mitologia wiejskości

W artykule na przykładzie tekstu Szatańskich wersetów Salmana Rushdiego przedstawiono sposoby konstruowania kulturowego wizerunku imigranta koncentrujące się wokół ukazania go jako istoty o charakterze demonicznym i monstrualnym. Głównym założeniem przyjętym przez autorkę jest podobieństwo dyskursu imigranckiego do dyskursu potworności, które uwidacznia się w sferze praktyk kulturowych i języka. Przy zastosowaniu narzędzi teorii postkolonialnej i dekonstrukcji analizie poddano sposoby przedstawiania ciał i kulturowej przynależności imigrantów zarówno w tekście literackim, jak też pokrewnych mu reprezentacjach wizualnych. „Upotwornienie” Innego wynikające z atawistycznego lęku przed obcością zostało w pracy wpisane w kontekst współczesnego kryzysu migracyjnego.

Słowa kluczowe: imigranci, potworność, hybrydyczność, literatura emigracyjna, postkolonializm

Artykuł rozpatruje wnioski wypływające z obserwacji literatury migracyjnej w kontekście teorii major/minor literature według G. Deleuze’a/F.Guattariego i polskiej tradycji kluczowej, czyli romantycznej. Zdaniem autora, literatura migracyjna, tworzona w polemice z kodem romantyczno-narodowym i w kontekście doświadczeń Innego/Obcego kraju osiedlenia może stanowić pewną formę współczesnej polskiej minor literature.

Słowa kluczowe: literatura migracyjna, major/minor literature, dyskurs narodowy, różnica

Artykuł dotyczy roli obrazu Niemca w twórczości lubuskiej, traktowanej jako szczególny przypadek literatury polsko-niemieckiego pogranicza. Przyglądając się obliczom lubuskiego Niemca autorka dowodzi, że zmieniają się one nie tylko w zależności od przemian świadomości narodowej i oczekiwań powojennej polityki, ale również w relacji do regionalnej polityki tożsamości i że Niemiec jest zarówno regulatorem, jak i symptomem pewnych zjawisk występujących w społeczności regionalnej. Wskazuje także trzy podstawowe funkcje literackiego wizerunku, które dochodzą do głosu na poszczególnych etapach rozwoju społeczności lubuskiej i towarzyszą przejściu od niemcofobii do niemcofilii: integracyjną, adaptacyjną i kompensacyjną.

Słowa kluczowe: regionalizm, polityka tożsamości, literacki obraz Niemca i jego rola tożsamościotwórcza, badania kulturowe

Migrants’ narratives do not exist in a vacuum: they have their places within similar narratives, historically embedding them within a larger public story. This continuity is often overlooked, particularly when it comes to similar narratives shared by different ethnicities. The purpose of this paper is to investigate poetic manifestations of memory, especially trauma or pain memory, in a selection of texts written by Wioletta Grzegorzewska. The poems of Wioletta Grzegorzewska consider the question of memory on both micro and macro levels. Her collection Smena’s Memory, as this paper argues, investigates the role of memory in the process of identity creation.

Keywords: migration, memory, trauma, identity, transnationalism

Mówiąc o migracjach do Irlandii z czasów “celtyckiego tygrysa”, można rozróżnić dwa etapy. Na początku w latach 1996–2002 migranci odczuwali prawdziwą dumę z rodzimej kultury, w której się wychowali, a jednocześnie wykazywali żywe zainteresowanie irlandzką tradycją. Później jednak, od roku 2002 aż do kryzysu w 2008, nastąpił okres często opisywany jako „bling”, który charakteryzował przepych: nastawienie na materializm oraz brak zainteresowania kulturą i kulturową wymianą. Co za tym idzie, wbrew oczekiwaniom zapoczątkowanym przez nowe fuzje, nie rozwinęła się na szerszą skalę irlandzka literatura inspirowana spotkaniami z „innym”. Niewątpliwie jest to zadziwiające, biorąc pod uwagę, że tak wiele pozycji z kanonu literatury irlandzkiej zrodziło się z otwartości na „obcego/innego” – poczynając od Swifta i Edgeworth po Joyce’a i McGaherna. Mimo to nadal tli się nadzieja, że przybyszom uda się przekształcić irlandzkie mity i doświadczenia – być może nastąpi to poprzez wzbogacenie ich kulturowych narracji o elementy irlandzkiej rzeczywistości – i że fuzja różnych tradycji dyskursywnych doprowadzi do powstania nowej literatury i kultury.

Kluczowe słowa: literatura migracyjna, „inny/obcy”, globalizacja, Polska, Irlandia

Artykuł odwołuje się do ponad osiemdziesięciu poetyckich, prozatorskich oraz dramatycznych książek napisanych i opublikowanych po 2004 roku przez polskich autorów, którzy mieszkali bądź nadal mieszkają w Wielkiej Brytanii i Irlandii. Autorka stara się prześledzić, w jaki sposób „nowe” aspekty transnarodowości – a precyzyjnej rzecz ujmując, jak zmiany w transporcie, przełamanie barier hamujących przepływ ludności, cyfryzacja mediów oraz globalizacja ekonomicznych i społecznych relacji – wpłynęły na współczesną polską literaturę. Ponieważ omawiana twórczość zrodziła się ze zderzenia rodzimego kontekstu pisarzy z obcym, wielokulturowym kontekstem kraju przyjmującego, doskonale ilustruje ona powstawanie współczesnej literatury transnarodowej w Europie.

Słowa kluczowe: migracje, literatura transnarodowa, pisarstwo elektroniczne, interkulturowość, hybrydyzacja języka, Polska, Wielka Brytania, Irlandia