Niniejszy tekst stanowi próbę rewizji tez postawionych przez Johna Fiske’a w The Cultural Economy of Fandom z perspektywy marksizmu i feminizmu. Fan labor przez studia kulturowe była traktowana jako forma emancypacji i subwersji, jednak od samego początku stanowiła również pracę. Obecnie próbuje się ją kapitalizować. Wraz ze wzrostem popularności Internetu i rozrostem społeczności fanowskich, nierówności w środowisku zaczęły się utrwalać, co jest widoczne szczególnie w przypadku działalności zarobkowej. Wbrew optymistycznym założeniom fan studies, niektóre aspekty fandomu w Internecie nie tylko nie sprzyjają faktycznej emancypacji, ale prowadzą do utrwalenia pozycji kobiet jako wykluczonych ekonomicznie.
Słowa kluczowe: fan studies, fan labor, fandom, praca, praca wirtualna, alienacja, feminizm

Rec. …czterdzieści i cztery. Figury literackie. Nowy kanon red. M. Rudaś-Grodzka, B. Smoleń, K. Nadana-Sokołowska, A, Mrozik, K, Czeczot, A. Nasiłowska, E. Serafin-Prusator, A. Wróbel, Wydawnictwo IBL PAN, Warszawa 2017.
Słowa kluczowe: gender studies, feminizm, figura, kanon, leksykon

Autor proponuje namysł nad motywami kabalistycznymi, obecnymi w twórczości Czesława Miłosza, w perspektywie ich związków z gnozą, a rozważania teoretyczne uzupełnia przykładową interpretacją utworów z tomu Dalsze okolice. Literatura przedmiotu analizująca wątki i motywy kabalistyczne prezentuje się skromnie w porównaniu z pracami poświęconymi innym tradycjom religijnym obecnym w dziele poety. Refleksja nad motywami kabalistycznymi, jeżeli się u badaczy pojawia, to najczęściej przy okazji omawiania związków Miłosza z judaizmem i tradycją gnostycką. Ta ostatnia formacja religijna, ze względu na związki z myślą kabalistyczną, wydaje się istotna przy próbie odpowiedzenia na pytanie o to, jaką rolę może pełnić kabała w twórczości noblisty.
Słowa kluczowe: kabała, gnostycyzm, Czesław Miłosz, Dalsze okolice, Izaak Luria

Recenzja: Pomniki pamięci. Miejsca niepamięci, red. K. Chmielewska, A. Molisak, Wydawnictwo IBL PAN, Warszawa 2017; Znaki (nie)pamięci. Teoria i praktyka upamiętniania w Polsce, red. M. Fabiszak, A.W. Brzezińska, M. Owsiński, WUJ, Kraków 2016.
Słowa kluczowe: polska kultura pamięci, niepamięć, trudna pamięć/trudne dziedzictwo, miejsca pamięci, studia nad pamięcią

Modernism and advance guard: cognation and difference [oryginalny tytuł]
W artykule rozpatrywane są wzajemne relacje między modernizmem i awangardą jako problem teoretyczny. Odwołując się do twórczości znaczących dla lat 20. XX wieku i jednocześnie skrajnie różnych od siebie rosyjskich twórców, m.in. Borysa Pasternaka, Mariny Cwietajewej, Władimira Majakowskiego, Andrieja Płatonowa autor artykułu wyciąga wnioski na temat charakterystycznych cech ich poetyki. Ponadto wyznacza również punkty wspólne, które łączą wymienionych wyżej twórców w obliczu historycznych katastrof.
Słowa kluczowe: literatura rosyjska, modernizm, awangarda, srebrny wiek, poetyka

Rosi Braidotti w Podmiotach nomadycznych łączy kobiety z jednej strony z technologią, a z drugiej z potwornością, pisząc o triadzie „matek, potworów i maszyn”. To dla autora punkt wyjścia do namysłu nad rozmaitymi związkami łączącymi poszczególne człony wspomnianej triady. Na gruncie literatury i kultury popularnej ciało kobiety rodziło lęki nie tylko związane z funkcją macierzyńską – często przedstawiano je także jako ambiwalentne urządzenie telekomunikacyjne. W tym wypadku potworność kobiet wiązała się m.in. z możliwością nawiązania przez nie kontaktu z monstrum. W artykule autor przygląda się temu drugiemu przypadkowi na przykładzie Drakuli Brama Stokera i nawiązującego do tej powieści serialu Stranger Things.
Słowa kluczowe: potworność, kobiecość, horror, media, queer

Artykuł jest poświęcony antropozoficznej twórczości literackiej znanej polskiej aktorki Józefiny Rogosz-Walewskiej. Dokonania twórcze, które wpisują się w znacznie szerszy nurt literacki pierwszej połowy XX wieku, powstały pod wpływem nauk austriackiego myśliciela Rudolfa Steinera twórcy doktryny nazwanej przez niego antropozofią.
Słowa kluczowe: Józefina Rogosz-Walewska, antropozofia, Hubert, Fiat voluntas tua.

Wywiad z cenionym w Brazylii pisarzem polskiego pochodzenia, Bernardo Kucinskim, którego książki (m.in. K – relato de uma busca, Você vai voltar pra mim e outros contos, Os Visitantes) były tłumaczone na wiele języków (angielski, niemiecki, francuski, hiszpański, kataloński). Żadna z jego książek nie została dotychczas przetłumaczona na język polski, mimo że w K – relato de uma busca poruszany jest temat polskich i żydowskich korzeni autora. W wywiadzie Bernardo Kucinski skupia się na życiorysie swojego ojca, również pisarza, Majera Kuczyńskiego, na jego emigranckich losach i stosunku do judaizmu.
Słowa kluczowe: Emigracja, literatura, polscy Żydzi, judaizm, Brazylia.

Celem artykułu, sytuującego się w kręgu badań komparatystycznych, jest rewizja rozumienia ekfrazy oraz zaproponowanie operatywnej typologii ekfrazy. Autorka przywołuje kluczowe definicje, odnosząc się m.in. do takich badaczy, jak Spitzer, Hollander, Krieger, Heffernan, Mitchell, Clüver, Webb. Następnie sięga do źródeł pojęcia ekfrazy i odnosi do antycznej tradycji retorycznej, tj. greckich progymnasmata i Institutio oratoria Kwintyliana, a także do Eikones Filostrata. Konfrontuje pojmowanie ekfrazy w starożytności, w powiązaniu z takimi figurami unaocznienia jak enargeia i hypotypoza, oraz współcześnie. Ma to służyć uwypukleniu zarówno miejsc wspólnych, jak różnic i pokazać przesunięcie semantyczne, jakie nastąpiło w ujmowaniu ekfrazy. Ostatnia część artykułu przynosi normatywną charakterystykę ekfrazy oraz propozycję systematyzacji, wspartą m.in. przez badania przekładoznawcze – podział na ekfrazy krytyczne i literackie, a w ramach drugiego typu – na ekfrazy konotacyjne, denotacyjne oraz kombinacyjne.
Słowa kluczowe: ekfraza, enargeia, progymnasmata, retoryka, przekład

Artykuł przedstawia myśl filmową Karola Irzykowskiego z perspektywy widza i uczestnika rodzącej się kultury wizualnej. Krytyk, do tej pory traktowany w badaniach wyłącznie jako pionier polskiej teorii filmowej, ukazany jest jako bywalec pokazów filmowych oraz recenzent bieżącego repertuaru kinowego. Celem tekstu jest pokazanie, że teoria Irzykowskiego zrodziła się z jego uczestnictwa i namysłu nad kulturą popularną. Podstawą tekstu są recenzje publicystyczne Irzykowskiego ukazujące się na łamach „Wiadomości Literackich (1924-1925).
Słowa kluczowe: Karol Irzykowski, „Wiadomości Literackie”, Dziesiąta Muza, kino nieme

Recenzja: Michał Gusin, Symptomy psychoanalizy. Jacques Lacan: od filozofii do antyfilozofii, Universitas 2018.
Słowa kluczowe: psychoanaliza, Lacan, Freud, symptom, filozofia, doświadczenie analityczne

Inne baśnie Zbigniewa Brzozowskiego to ciekawy przykład baśni literackich, bazujących na demonologii słowiańskiej, ludowych wierzeniach i opowieściach, dziełach etnograficznych, folklorystycznych i literackich oraz na polskich realiach, postaciach, wydarzeniach i utworach. Nie za siedmioma morzami i siedmioma górami, ale w Krakowskiem i Kieleckiem, w Pińczowie, Kijach czy Łowczówku pojawiają się płanetniki, sporysze, czarownice i zmory, a obok nich np. Oskar Kolberg czy Adam Mickiewicz. Pisarz bawi się baśniami, wprowadzając do nich różne tematy i elementy. Gra gatunkami, utworami, motywami, traktując demonologię, literaturę i własną twórczość jak wielki magazyn, z którego czerpiąc, tworzy charakterystyczne opowieści, baśnie inne pod wieloma względami.
Słowa kluczowe: gry literackie, demonologia słowiańska, baśnie, Zbigniew Brzozowski, Oskar Kolberg

Artykuł stanowi podsumowanie prób skodyfikowania w obrębie polskich badań literaturoznawczych geopoetyki jako orientacji badawczej. Wskazuje na dwa różne sposoby rozumienia tego terminu (zbliżone do ekokrytyki i do kulturowej teorii literatury). Zarysowuje niebezpieczeństwa związane z przyjęciem w praktyce badawczej założenia płynnego statusu dyscypliny, postulatu performatywności jako jej istotnej cechy i zawężonego rozumienia kategorii badań interdyscyplinarnych. Postuluje traktowanie geopoetyki jako subdyscypliny badań literaturoznawczych wchodzących w pogłębiony dialog z wypracowanymi na gruncie geografii i kartografii metodami opisu miejsca i przestrzeni.
Słowa kluczowe: geopoetyka, ekokrytyka, nowy regionalizm, kulturowa teoria literatury, przestrzeń w literaturze, nowa humanistyka

Bob Dylan i jego twórczość nieustannie się zmieniają. Artysta zamyka pewne rozdziały, aby otwierać nowe – jego droga twórcza przypomina pod tym względem dokonania takich gigantów sztuki XX wieku, jak Pablo Picasso czy Miles Davis. Wychodząc od przetworzenia tradycji ludowej, w latach 60. Bob Dylan posłużył się rock’n’rollem, by następnie znajdować własny wyraz w muzyce country lub gospel. Muzyka tego artysty towarzyszyła tekstom, które zmieniały oblicze kultury popularnej. Dylan rozszerzył słownictwo piosenki, wprowadził elementy surrealistyczne, stosował strumień świadomości. Otworzył popularną formę na tematy wcześniej nieporuszane. Nagroda Nobla dla tego artysty to zarazem uhonorowanie piosenki jako gatunku literackiego.
Słowa kluczowe: piosenka, protest-song, surrealizm, style muzyczne, mitologia Delty, Nagroda Nobla

Celem niniejszego artykułu jest omówienie przemian, jakie w ostatnich latach można dostrzec w poetyce reportażu literackiego. Autorka analizuje ciążenie tej formy w kierunku intermedialności, badając w tym kontekście dwa dziennikarskie projekty: Miasto archipelag. Polska mniejszych miast Filipa Springera oraz Boskie światło Jacka Hugo-Badera. Projekty te, twórczo łączące ze sobą tradycyjny tekst prasowy z nowomedialnymi narzędziami komunikowania, są świadectwem hybrydyzacji gatunków prasowych, ewoluujących od tradycyjnej formy opartej na słowie pisanym w stronę formy transmedialnej, otwartej, korespondującej z oczekiwaniami współczesnego odbiorcy mediów.
Słowa kluczowe: intermedialność, reportaż literacki, reportaż intermedialny, Jacek Hugo-Bader, Filip Springer

Tekst stanowi próbę odnalezienia takich „miejsc” w literaturze antycznej, które byłyby bliskie rozumieniu chory w interpretacji Derridy. Na przykładzie Odysei oraz dramatów antycznych zostają ukazane możliwości takiego gestu interpretacyjnego. Począwszy od irracjonalnego (sennego) charakteru chory, przez płciowe rozróżnienia związane z doświadczaniem przestrzeni, a skończywszy na oksymoronicznym samobójstwie kobiet w teatrze greckim.
Słowa kluczowe: chora, Derrida, przestrzeń, Carson, dramat grecki, cielesność
Choral dislocations

Artykuł stanowi omówienie kategorii inwencji tekstowej (inventio textualis), wprowadzonej przez gdańskiego humanistę, Bartłomieja Keckermanna (1572-1609), w podręczniku wymowy kościelnej (Rhetorica ecclesiastica, Hanau 1600). Szczególnej analizie poddano użyty przez autora epitet określający sztukę opracowywania argumentów, akcentujący postulat jej ścisłej współpracy z hermeneutyką biblijną. Opis tej kategorii wymaga umieszczenia jej w perspektywie szeroko zakrojonego programu renowacji homiletyki pod znakiem powrotu do kazania jako zdyscyplinowanego retorycznie komentarza do wybranego fragmentu Pisma. Lektura (interpretacja) retoryczna stanowi w tej koncepcji ośrodek sztuki inwencyjnego odkrywania nowych znaczeń i wynajdywania prawdopodobnych argumentów.
Słowa kluczowe: homiletyka, Bartłomiej Keckermann, inwencja, intertekstualność, elokucja, retoryka.

Artykuł jest poświęcony analizie dramatu Lalka z łóżka numer 21 (Lutka sa kreveta broj 21) Đorđe Lebovicia, twórcy m.in. napisanego we współpracy z Aleksandrem Obrenoviciem sztuki Niebiański oddział (Nebeski odred) z 1956 roku, pierwszego dramatu w socjalistycznej Jugosławii, który otwarcie podejmował problematykę Holokaustu. Pierwsza telewizyjna prezentacja dramatu Lalka z łóżka numer 21 odbyła się w Jugosławii w 1966 roku. W Polsce sztuka Lebovicia nie doczekała się wystawienia, choć w 1970 roku. TVP zrealizowała spektakl według tekstu autora. Dramat podejmuje problem kobiecego doświadczenia przymusowej prostytucji w lagrach oraz jego późniejszej tabuizacji, stygmatyzacji i hierarchizacji tych kobiet jako ofiar. Lebović porusza co najmniej trzy główne zagadnienia: wyzwań (prawnych, etycznych, ale i czysto językowych), jakie stanęły przed powojennym systemem sądowniczym, kwestię wiktymizacji oraz splecionej z nią genderowej opresji heroistycznej.
Słowa kluczowe: Đorđe Lebović, dramat, Holokaust, przymusowa prostytucja, genderowa opresja

Artykuł jest polemiką z tekstem Barbary Engelking Powiat bielski z książki zbiorowej Dalej jest noc (2018). Odwołując się do własnych badań terenowych na Podlasiu oraz do źródeł archiwalnych autorka kwestionuje główną tezę artykułu, zgodnie z którą przypadki ratowania Żydów w powiecie bielskim w trzeciej fazie Zagłady dotyczą wyłącznie ludności wiejskiej z przysiółków szlacheckich.
Słowa kluczowe: trzecia faza Zagłady, chłopi podlascy i szlachta, „tutejsi”; klasowość

Artykuł wprowadza pojęcie „lektury wznowionej”, oznaczające praktykę interpretacyjną zwróconą ku uhistorycznieniu recepcji oraz autokomentarzu. Interpretuje powieść Włodzimierza Odojewskiego Oksana, dotyczącą relacji polsko-ukraińskich. Recepcja z roku wydania (1999) odnosiła utwór do braków w archiwum i metafory milczenia. Obecnie kontekst wyznacza polityka pamięci Polski i Ukrainy, a także doświadczenia potoczne spotkań migracyjnych. Artykuł odnosi się także do mitologicznej ramy powieści. Postaci kobiece wypełniają w niej biegunowe role mścicielki i ofiarniczki – Rosamundy i Alkestis.
Słowa kluczowe: pamięć, wojna, spotkanie, relacja, mit, lektura wznowiona

Dorota Głowacka Po tamtej stronie: świadectwo, afekt, wyobraźnia, Wydawnictwo IBL PAN, Warszawa 2016, s. 295.
Słowa kluczowe: Zagłada, etyka, współ-pamięć, wyobraźnia relacyjna, afekt

Tekst jest zarysem jednego z głównych paradygmatów nowoczesnej myśli, która domaga się tyleż kontynuacji, co rewizji i aktualizacji. Myślą tą jest dialektyka łącznie myślanych pojęć i praktyki (teorii praktycznej), a więc już nie w tradycji idealistycznej filozofii praktycznej, lecz w trybie materialistycznie rozumianej podmiotowości i historii. Dialektyka ta zakłada sprzeczność jako nieredukowalny prawdziwościowy element „świata odczarowanego” oraz „świata ekstazy komunikacji”, logiczny składnik refleksji, a także egzystencjalny ruch „zniesienia”, a więc wykroczenia poza zastane antynomie. Kluczowa kategoria wyobraźni jako krytyki (wywiedziona z Kantowskiej koncepcji „wyobraźni transcendentalnej”) pozwala potraktować zasadę nowoczesności antytetycznej jako dynamikę otwarcia i zaangażowania, której swego rodzaju skrótowym podsumowaniem jest utopia teraźniejszości. Dialektyczna wyobraźnia umożliwia również krytykę reguł uprawomocnienia dyskursów, które opierają się na prostej negacji języków antytetycznych (vide: Bruno Latour). Zarazem jednak w szkicu zostają poddane krytyce projekty oparte na fetyszu sprzeczności (dekonstrukcja Derridy jako aporetyka). Punkt dojścia stanowi nie tyle diagnoza „stanu wiedzy” w naukach o człowieku, ile propozycja wyobraźni epistemologicznej, dającej szansę nie tylko na pomyślenie wolności, ale jej doświadczenie.
Słowa kluczowe: wyobraźnia, sprzeczność, aporia, dialektyka, utopia, teraźniejszość

Jest to interpretacja mało znanego wiersza Leśmiana „Dwaj skazańcy” z tomu „Łąka” (1920), ale zapewne powstałego sporo wcześniej. Ujawniają się w nim typowe właściwości wierszy Leśmiana: narracyjność, obfite przytaczanie słów bohaterów, podwójność postaci, ważne są tak ich podobieństwa, jak i różnice między nimi. Osobliwością wiersza jest osadzenie wydarzeń w świecie historycznym (możliwe przywołanie Rewolucji 1905 roku).
Słowa kluczowe: paralelni bohaterowie, ballada, cytowanie ich wypowiedzi, realia roku 1905.