Artykuły: Andrzej Skrendo

W sensie hermeneutycznym anachronizm pozostaje niezbywalnym mechanizmem ożywiania świadomości historycznej, a siłę swą czerpie z zakazu, którym został obłożony. Artykuł pokazuje to na trzech przykładach. Lęk przed anachronizmem rządzi teorią narracji historycznej  M. Oakeshotta, co prowadzi do idei zmiany historycznej bez podmiotu zmiany. W koncepcji H.G. Gadamera istnieją dwa odmienne i trudne do uzgodnienia sposoby poradzenia sobie z groźbą anachronizmu: idea klasyczności (das Klassische, ‘the classical’) oraz zasada dziejów efektywnych (Das Prinzip der Wirkungsgeschichte, The principle of history of effect). W filozofii J. Rancière’a anachronizm zostaje odrzucony jako siła antyhistoryczna. Groźba anachronizmu powstaje, gdy czas nie jest przestrzenią wydarzania się zdarzeń, ale ustanawia strukturalne warunki możliwości ich pojawiania się. Tymczasem Ranciere uważa, że nośnikiem zmiany historycznej mogą być tylko niesubordynowane podmioty, a nie strukturalne prawidła.

Słowa klucze: anachronism, prezentyzm, historycyzm

Recenzja: Marek Zaleski, Intensywność i rzeczy pokrewne, Wydawnictwo IBL, Warszawa 2021.

Tematem szkicu jest książka Tomasz Bocheńskiego Tango bez Edka. Eseje o literaturze współczesnej (Łódź 2018). Umieszczona zostaje ona na szerokim tle porównawczym, obejmującym zarówno filozofię, jak i literaturę. Z jednej strony chodzi tu zwłaszcza o Heideggera i takie wątki jego pisarstwa jak „się” (das Man) oraz „gadanina” (Gerede). Z drugiej – o takich autorów jak Witkacy, S. Mrożek i T. Różewicz. Ważnym wątkiem szkicu jest ponadto krytyka dokonanej przez Bocheńskiego krytyki postmodernizmu – która jednak nie jest tożsama z pochwałą postmodernizmu. Odwołując się do metafory zawartej w tytule książki Bocheńskiego autor szkicu zauważa, że dziś nie da się tańczyć bez Edka – i że lepiej się z nim, przedstawicielem współczesnego populizmu, układać, niż go wykluczać.

Słowa kluczowe: postmodernizm, modernizm, krytyka literacka

Tematem szkicu jest książka  Anny Nasiłowska Historia literatury polskiej (Warszawa 2019). Książka jest rozpatrywana na szerokim tle porównawczym, które tworzą: istniejące XX-wieczne syntezy historii literatury polskiej, problemy metodologiczne historii literatury, współczesne studia nad pamięcią. Najszerszy kontekst tworzą przemiany społeczne i kulturowe związane z rozprzestrzenianiem się nowych mediów.

Słowa kluczowe: historia literatury, studia nad pamięcią, nowe media   

Tematem artykułu jest krytyka literacka Henryka Berezy oraz proza tak zwanego nurtu chłopskiego. Nurt ten rozkwitał w latach 70. ubiegłego wieku, a Bereza był najważniejszym krytykiem zajmującym się tym zjawiskiem. Czym był nurt chłopski? Jakie dyskusje wywoływał? Jakie znaczenie ma dziś? – oto pytania podjęte w artykule.

Słowa klucze: krytyka literacka, proza współczesna, nurt chłopski

Autor rozważa naukowy status badań humanistycznych. W ujęciu historycznym sięga do czasów przełomu antypozytywistycznego i twierdzi, że zmiana, którą wówczas rozpoczęto, polega na szukania wspólnego gruntu dla wszystkich nauk. W ujęciu teoretycznym, inspirację stanowią prace badaczy należących do szeroko rozumianego nurtu konstruktywistycznego: od Flecka i Kuhna do Luhmanna i Latoura. To właśnie ci badacze pomagają nam w wypracowaniu nie-pozytywistycznego myślenia o naukowych założeniach i celach humanistyki.

Słowa kluczowe: nauka, przełom antypozytwistyczny, konstruktywizm

Andrzej Skrendo
USz
Rozważania dotyczą książki Siegfrieda J. Schmidta Lehren der Kontingenz. Erinnerung an 40 Jahre Dopelleben (2012). Tematem są zagadnienia autobiografii, ale także przemiany radykalnego konstruktywizmu, kierunku filozoficznego  i teoretycznego reprezentowanego przez Schmidta. Motyw wampira, pojawiający się we wspomnieniach Schmidta, to figura niemieckiej tradycji nauk o duchu, którą Schmidt zwalcza, i od której nadal pozostaje mocno uzależniony.
Słowa kluczowe: radykalny konstruktywizm, autobiografia, humanistyka, S.J. Schmidt

Tematem artykułu jest eseistyka Stanisława Barańczaka. Analizowana jest ona przede wszystkim w kontekście filozoficznym i teoretycznym, ale również w odniesieniu do przemian poezji Barańczaka. Główna teza brzmi: Barańczak jest spadkobiercą oświecenia, poetą wysokiego modernizmu, obrońcą autonomii podmiotu, autorem zawdzięczającym najwięcej Kartezjuszowi i Marksowi.

Tematem rozmowy jest wpływ jest miejsce konstruktywizmu we współczesnej nauce o literaturze, w szczególności – relacje między konstruktywizmem a komparatystyką oraz studiami kulturowymi. Konstruktywizm rozumiany jest jako całościowy projekt badawczy opary na kategoriach „sytemu” i „literaturoznawstwa empirycznego”, najpełniej opracowany przez Siegfrieda J. Schmidta i jego współpracowników. Ważną częścią rozmowy jest także stosunek konstruktywizmu do hermeneutyki (negatywny) i feminizmu (aprobatywny, jak twierdzi Zepetnek).

Artykuł dzieli się na dwie części – teoretyczną i historycznoliteracką. W pierwszej analizowane są relacje między teorią przekładu a hermeneutyką, w drugiej – analizowane problemy translatorskie, jakie zaobserwować można w przekładach wierszy Tadeusza Różewicza na niemiecki i angielski.

Literatura jako sztuka po końcu sztuki i opis fundamentalnego braku, ale zarazem czynnik niezbędny dla funkcjonowania demokratycznej wspólnoty, czyli dwie ucieczki od odpowiedzi i nieoczekiwana wolta.

Recenzja. Ewa Graczyk Przed wybuchem wstrząsnąć. O twórczości Witolda Gombrowicza w okresie międzywojennym, Gdańsk 2004

Recenzja. Sporne postaci polskiej literatury współczesnej. Krytycy, red. A. Brodzka-Wald, T. Żukowski, Warszawa 2003

Recenzja. Jan Galant Polska proza lingwistyczna. Debiuty lat siedemdziesiątych, Poznań 1998

Autor zastanawia się, dlaczego kategoria narracji jest tematem pobocznym w teoriach konstruktywistycznych

Polemika z: Tomasz Kunz „Swój do swego po swoje”? (Kilka uwag do tekstu Michała Pawła Markowskiego) 2002 nr 1/2.; Michał Paweł Markowski Interpretacja i literatura 2001 nr 5; Tegoż Nieswój po swoje 2002 nr 4

Recenzja. Siostry i ich Kopciuszek, red. E. Graczyk, M. Graban-Pomirska, Gdynia 2002

Recenzja. Janusz Margański Gombrowicz wieczny debiutant, Kraków 2001;Grymasy Gombrowicza. W kręgu problemów modernizmu, społeczno-kulturowej roli płci i tożsamości narodowej, red. E. Płonowska-Ziarek, przeł. J. Margański, Kraków 2001

Sprawozdanie z XXX Konferencji Teoretycznoliterackiej Sporne i bezsporne problemy współczesnej wiedzy o literaturze, IBL PAN, Krasiczyn, 9-15 X 2001

Refleksja nad odbiorem literatury w kontekście postulatów neopragmatystów

Recenzja. Leszek Kołakowski Moje słuszne poglądy na wszystko, Kraków 1999

Recenzja. Jan Galant, Polska proza lingwistyczna. Debiuty lat siedemdziesiątych, Poznań 1998

Recenzja. Sporne sprawy polskiej literatury współczesnej, pod red. A. Brodzkiej i L. Burskiej, Warszawa 1998

Recenzja. Sporne postaci polskiej literatury współczesnej, pod red. A. Brodzkiej, Warszawa 1994; Sporne postaci polskiej literatury współczesnej. Następne pokolenie, pod red. A. Brodzkiej i L. Burskiej, Warszawa 1995; Sporne postaci polskiej literatury współczesnej. Kontynuacje, pod red. A. Brodzkiej i L. Burskiej, Warszawa 1996