Wstęp do numeru 4/2011, "Gender, ciało, tekst". Celem wprowadzenia nowej terminologii genderowej jest uwolnienie interpretacji od założeń o charakterze idelogicznym. Sensem „płci kulturowej” jest dystans wobec pojęcia natury, z którym wiąże się wyobrażenie determinacji. Nasiłowska na przykładzie Marii Pawlikowskiej-Jasnorzewskiej, najwybitniejszej poetki w literature polskiej pierwszej połowy XX wieku, pokazuje, jak pojęcie natury podlega w jej twórczośći estetyzacji, łącząc się z kreatywnością i bezinteresownym tworzeniem piękna.

Artykuł zajmuje się relacjami między kategorią cielesności a współcześnie rozumianą poetyką. Po przedstawieniu powiązań między ciałem tworzącym świat i przezeń tworzonym, a zatem między somatyzacją świata a interpretacją tego co cielesne i analizie kulturowej relatywizacji tych powiązań, Łebkowska skupia się na tym, co na granicy wypowiadalności. Granica ta okazała się bowiem ważna dla koncepcji języka poetyckiego. Badaczka ogranicza się przede wszystkim do problemu wyrażenia cielesności w literaturze (m.in. w perspektywie feministycznej), problemu, któremu towarzyszy z jednej strony świadomość niemożności całkowitego wpisania cielesności w kody kultury, z drugiej pragnienie jej uchwycenia.

Artykuł skupia się na analizie relacji między sportem i kreowanym przez sport ideałem męskiej cielesności a literaturą w dwudziestoleciu międzywojennym. Autor zauważa, że u progu dwudziestolecia wysportowane ciało było ideologią samą w sobie, by w drugiej połowie tego okresu poddać się dyskursom ideologicznym wobec sportu i cielesności zewnętrznym: sport i cielesność zostały wprzęgnięte w totalizujące narracje polityczne a także, ściśle z nimi związane, mechanizmy rodzącej się kultury masowej. Procesowi temu towarzyszy zmiana pisarskich autokreacji: w początkowej fazie dwudziestolecia autorzy i poeci podkreślają swoją tężyznę i krzepę, w fazie końcowej obserwowana jest natomiast predylekcja do obierania przez autorów postawy zdystansowanej, asportowej, odrzucającej panujące modele cielesności.

Artykuł skupia się na analizie relacji między sportem i kreowanym przez sport ideałem męskiej cielesności a literaturą w dwudziestoleciu międzywojennym. Autor zauważa, że u progu dwudziestolecia wysportowane ciało było ideologią samą w sobie, by w drugiej połowie tego okresu poddać się dyskursom ideologicznym wobec sportu i cielesności zewnętrznym: sport i cielesność zostały wprzęgnięte w totalizujące narracje polityczne a także, ściśle z nimi związane, mechanizmy rodzącej się kultury masowej. Procesowi temu towarzyszy zmiana pisarskich autokreacji: w początkowej fazie dwudziestolecia autorzy i poeci podkreślają swoją tężyznę i krzepę, w fazie końcowej obserwowana jest natomiast predylekcja do obierania przez autorów postawy zdystansowanej, asportowej, odrzucającej panujące modele cielesności.

Artykuł przedstawia główne założenia oraz cele feministycznej filozofii nauki formułowane w feministycznym empiryzmie oraz teoriach z feministycznego punktu widzenia (feminist standpoint theories). Derra podkreśla ich wspólny punkt wyjścia: traktowanie wiedzy naukowej jako skonstruowanego społecznie przedsięwzięcia zbiorowego, w którym odnaleźć można przyjmowane w naszej kulturze wartości. Feministyczne badaczki pytają o to, jak nauka utrwala konfiguracje podstawowych kategorii (np. racjonalność – obiektywność – męskość) i jak na teorie naukowe wpływają stereotypy na temat płci. „Upłciowienie” nauki przejawia się w jej instytucjonalnej strukturze (w której dominują mężczyźni) oraz w języku i sposobach metaforyzowania, jakie odnajdziemy w teoriach naukowych. Badaczka przygląda się strukturze płciowej najważniejszych instytucji naukowych w Polsce oraz sformułowaniom wybranych teorii naukowych (np. biologicznym koncepcjom zapłodnienia, ewolucyjnym badaniom nad pochodzeniem człowieka).

Autorka omawia dwa feministyczne stanowiska filozoficzne: radykalny "postfeminizm" Judith Butler i nomadyczną filozofię podmiotu Rosi Braidotti.

Artykuł stawia pytania o sposoby użycia ciała w feministycznych badaniach literackich, a ściślej mówiąc, o możliwości uczynienia z niego kategorii strukturalnej tekstu. Autorka Rozważa również problem metaforyzacji dyskursu cielesności (na przykładzie II-falowej krytyki feministycznej), który, zakładając absolutną tożsamość ciała i tekstu, dokonał faktycznie redukcji znaczenia obu tych kategorii. Redefiniując samo pojęcie ciała, materii i podmiotowości w duchu feminizmu korporalnego Elizabeth Grosz, a następnie wprowadzając te kategorie do modelu korporalnej teorii narracji, staram się wypracować narzędzia interpretacji tekstu, poddawanego (i poddającego się) cielesnej lekturze. Jako materiał interpretacyjny służą powieści Jeanette Winterson.

Recenzja: Lena Magnone, Maria Konopnicka. Lustra i symptomy [‘tłumaczenie tytułu na angielski’], słowo/obraz terytoria, Gdańsk 2010.

Recenzja: Małgorzata Fidelis Women, communism and industrialization in postwar Poland, Cambridge University Press, New York 2010.

Recenzja: A. Zawiszewska, Życie świadome. O nowoczesnej prozie intelektualnej Ireny Krzywickiej [‘…’], Wydaw. Nauk. US, Szczecin 2010.

Przedmiotem artykułu jest specyfika historiograficznej narracji dyskutowana częściowo w oparciu o polemikę z pracami Haydena White’a. Tezy szkicu skupiają się wokół pojęć dystansu oraz gatunkowości. Literatura oraz historiografia zostają ze sobą zestawione dla podkreślenia łączącej ich niestabilności i elastyczności gatunkowej stojących w sprzeczności z teorią gatunków esencjalnych. Mikrohistorie i historie literackie rozważane są tutaj z perspektywy różnorodnych konstrukcji dystansu, rozumianego jako połączenie formalnych, emocjonalnych, ideologicznych i poznawczych elementów, które kształtują poczucie zaangażowania czytelnika w przeszłość. Skala dystansu, który winien towarzyszyć bliskiemu i gęstemu opisowi pozwala na wyróżnienie typów narracji mikrohistorycznych.

Artykuł jest analizą Jeziora Bodeńskiego Stanisława Dygata, w której punkt ciężkości przesunięty został na marginalizowaną dotąd w recepcji krytycznoliterackiej kwestię (nie)doświadczenia wojennego, istotnego w formowaniu męskości. Bohater uwikłany w dyskurs polskości-heroiczności zmaga się z (męską) tożsamością, gdyż zanegowanie narodowego paradygmatu ewokuje pytanie o własną płeć. Bohater powieści sytuuje się między figurą Matki-Ojczyzny (Polski) i Bogini-Wolności (Francji), które wymuszają na nim uczestnictwo w spektaklu podtrzymującym fikcję płci. Uwikłany zostaje w dyskurs uwodzicielski, który jest właściwością narodów w sytuacji zagrożenia tożsamości. Analiza pokazuje jak bohater, Polak-histeryk uwodzony przez mit heroiczny, jednocześnie broni się przed nim.

Dylogia J.A. Kisielewskiego, tradycyjnie ujmowana jako jako utwór antyfilisterski, zyskuje inny, głębszy wymiar poprzez wskazanie – dzięki narzędziom queer – na uobecniające się w niej akcenty homoerotyczne. Główna bohaterka, Julia Chomińska to nie tylko zbuntowana wobec mieszczańskiego konwenansu młoda krakowska malarka, ale nieszczęśliwa, uwięziona w swojej Inności (ciele i pragnieniach) kobieta. Julia próbuje zrozumieć swoją sytuację (np. poprzez samoidentyfikację z dziełami sztuki), ale nie znajdując dróg wyjścia, staje się ofiarą nie tylko społecznej nietolerancji i ignorancji, lecz przede wszystkim lęku przed rozpoznaniem własnej, autentycznej tożsamości.

Tekst poświęcony kołysance i problemowi jej autorstwa. Kołysanki, stereotypowo określane jako pieśni kobiece, na polu muzyki poważnej i w literaturze zostały szybko przyswojone przez mężczyzn i są przez nich z powodzeniem uprawiane. „Przejęcie” kołysanki nie odbyło się bezboleśnie, o czym świadczy m.in. relacjonowany na łamach XIX-wiecznej „Wisły” spór o tę formę. Autorka analizuje zależności między płcią autora a kształtem i treścią kołysanek w kontekście przemian kultury (dojście kobiet do głosu w sferze publicznej oraz odejście od modelu kultury tradycyjnej) i teorii pisarstwa kobiecego.

…

…

Białoszewskiego zawsze fascynowała idea powrotu do ustnych i melicznych źródeł poezji – na przykład znał na pamięć biblijne psalmy i chętnie je recytował, a nawet śpiewał. Nie był jednak stylizatorem dawnych form lirycznych, ale wynalazcą nowych. Swoje wiersze traktował jak partyturę muzyczną: pisał je „na głos” i dążył do ich głośnego wykonania. W latach 50. założył domowy teatr, by głosem i gestem „uruchamiać” swoją poezję. Kiedy Teatr Osobny zawiesił działalność, zaczął – od połowy lat 70. – nagrywać swoje utwory na taśmę magnetofonową. Początkowo robił to ze względu na niewidomą przyjaciółkę, Jadwidgę Stańczakową. Z czasem jednak jego magnetofonowe sesje zyskały kształt poetyckiego performansu, w którym na równi z wierszem czy prozą liczyło się samo wykonanie utworu. Według Kopcińskiego poeta nagrywał swoje utwory po to, by powtórzyć akt pierwotnej kreacji i własnym głosem obudzić w sobie dawne przeżycie artystyczne.

Twórczość Gabrieli Zapolskiej (1857-1921), aktorki, wybitnego dramaturga i pisarki, zaliczana jest do prefeministycznych nurtów w polskiej literaturze. Zapolska z powodzeniem wprowadziła do literatury tematy związane z życiem kobiet, takie jak: ciąża, poród, menstruacja, seksualne wykorzystywanie, relacje pozamałżeńskie, wątek nieślubnych dzieci, choroby weneryczne. Jednocześnie w swojej publicystyce otwarcie zwalczała postulaty emancypacji kobiet. Była za to krytykowana zarówno przez konserwatystów, jak i lewicę. Artykuł poświęcony jest analizie pozornej sprzeczności pomiędzy wymową scenicznych utworów Zapolskiej a jej publicystyką.

Opowiadając historię Saartjie (lub Sary) Baartman, przybyłej do Londynu w 1810 roku, wystawianej w obszarze pokazów osobliwości, ale oglądanej i badanej także jako okaz naukowy, stawiam pytania o to, co leżało u podstaw tych praktyk kulturowych, które ukształtowały europejski etap jej biografii. Zastanawiam się, jakie narracje i obrazy istniejące w sferze wyobraźni wpłynęły na scenariusz sceniczny i rolę, którą miała odegrać. Rozważam reprezentację jak uwikłaną w dyskurs ówczesnej nauki i polityki.