Tekst omawia podstawowe definicje medycyny narracyjnej, historyczne uwarunkowania narodzin tej praktyki, implikowaną przez medycynę narracyjną koncepcję kręgów narracyjnych oraz polskich prekursorów.
Słowa kluczowe: medycyna narracyjna, medycyna jako system, kręgi narracyjne, uspołecznienie medycyny, utopia medyczna
Artykuł omawia historyczne uwarunkowania medycyny autonomicznej, skutki tej autonomii oraz proces przekształcania medycyny narracyjnej w medycynę komunikacyjną. Przemiana ta rodzi trzy żywotne problemy medycyny narracyjnej: metodologiczny, edukacyjny i ekonomiczny.
Słowa kluczowe: medycyna narracyjna, medycyna autonomiczna, autorytet lekarski, państwo nowoczesne, paradygmaty medyczne, edukacja medyczna, dostępność opieki medycznej
Autorka (re)definiuje kategorię humanistyki medycznej i określa ramy jej działania w kulturze współczesnej. Konceptualizuje ją jako zespół praktyk tekstowych, wizualnych i performatywnych, które problematyzują doświadczenie funkcjonowania w instytucji szpitala. Na podstawie literackich i artystycznych opowieści kobiet (m.in. Christine Lavant, Olga Hund, Aneta Żukowska, Alina Szapocznikow, Katarzyna Kozyra, Joanna Rajkowska) ukazuje różne aspekty humanistyki medycznej: funkcje krytyki systemu lecznictwa, świadectwa i strategii naprawczej/ratowniczej. Autorka interpretuje relacje aktantów, które oddziałują w ramach sieci systemu klinicznego, ich bezsilność i zależność od czynników politycznych, klasowych i ekonomicznych. Skupia się na przemocy oddziałującej na pacjentki i pracowniczki służby zdrowia, ale też pokazuje formy wspólnotowej samopomocy kobiet, która jest właściwą stawką humanistyki medycznej.
Słowa kluczowe: humanistyka medyczna, służba zdrowia, literatura kobiet, bezsilność, choroba
Artykuł dotyczy funkcji wyrażeń metaforycznych w tekstach należących do nurtu narracji maladycznych odmiany alzheimerowskiej. Wychodząc od polemiki z koncepcją choroby jako metafory w eseju Susan Sontag, autorka uwzględnia interakcyjną teorię metafory Maxa Blacka i perspektywę kognitywistyczną. Na przykładzie tekstów, których głównym motywem jest demencja, opisane są funkcje metafor choroby otępiennej: jako domena źródłowa metafory i jako domena docelowa.
Słowa kluczowe: metafora, domena źródłowa, domena docelowa, demencja, Susan Sontag
Artykuł przedstawia koncepcję medycyny narracyjnej Rity Charon od strony warsztatowej. Dotyczy opracowanego przez Charon sposobu trenowania uważności przez analizę tekstu literackiego metodą close reading oraz możliwości wykorzystania wykształconej w ten sposób kompetencji narracyjnej w praktyce medycznej – w relacji lekarzy, pielęgniarek (ogólnie pracowników opieki medycznej) z pacjentem opowiadającym o swoim doświadczeniu choroby. Na przykładzie opowiadania Alice Munro Wiszący most opisuje właściwości narracji, czasu oraz fabuły utworu (w tym sposób ukazania nietypowego scenariusza choroby) oraz pokazuje, w jaki sposób wybrane kroki analityczne można przełożyć na konkretne sytuacje.
Słowa kluczowe: medycyna narracyjna, kompetencja narracyjna, Rita Charon, Alice Munro, close reading, choroba
Spotkanie pacjenta z lekarzem oraz wywiad anamnestyczny to kluczowe kwestie w medycynie narracyjnej opracowane przez Ritę Charon i praktykowane na Zachodzie od ostatniego dziesięciolecia XX wieku. W eseistyce Andrzeja Szczeklika, korzystającego z badań Charon oraz bazującego na rozważaniach filozoficznych Hansa G. Gadamera, są one istotnymi postulatami w procesie diagnozowania chorych. Szczeklik wskazuje na istotną rolę porozumienia między leczonym i leczącym, na komfort emocjonalny komunikacji, uważając dialog i fenomenologiczną interpretację anamnezy – maladycznej narracji pacjenta – za etap zasadniczy, fundament badania przedmiotowego i dalszych czynności diagnostycznych oraz przebiegu terapii. Szczeklik uwzniośla zawód lekarza, podkreśla, zwłaszcza w dobie medykalizacji i biurokracji, jego misyjność, przywracając znaczenie powołania i uważności. Opinie autora Nieśmiertelności skłaniają do refleksji nad potrzebą wprowadzenia do programu studiów medycznych form kształcenia umiejętności komunikacyjnych, niezbędnych np. w czasach pandemii.
Słowa kluczowe: Andrzej Szczeklik, medycyna narracyjna, wywiad anamnestyczny
Pojawienie się prywatnego dziennika choroby na przełomie XVIII i XIX wieku wiązać należy z dokonującym się wówczas w kulturze wyraźnym zwrotem „ku prywatności”, a jednocześnie progresem w naukach medycznych, zmianami w opiece nad pacjentem oraz popularyzacją wiedzy na temat funkcji organizmu człowieka, higieny, zdrowia i choroby. Najbliższa rodzina, mąż, brat, inni bliscy zgodnie z zaleceniem lekarzy, m.in. Leopolda Lafontaina Jak należy pisać do lekarza o chorobach (1801) prowadzą dzień po dniu, a nawet godzina po godzinie dzienniki chorób najbliższych osób (dzienniki te zazwyczaj kończą się śmiercią chorego). Kilkunastokartkowe teksty stanowią świadectwo desperackiej próby zachowania dystansu i obiektywizmu w systematycznej rejestracji zmian w wyglądzie i psychice umierającego, odnotowywaniu jego wszystkich czynności fizjologicznych, a jednocześnie świadectwo pojawienia się nowej (dotąd w badaniach nieodnotowywanej) odmiany prywatnego dziennika prezentującego silnie zmedykalizowany opis ciała człowieka.
Słowa klucze: dziennik choroby, medycyna, Leopold Lafontaine, patografia, medykalizacja ciała, fizjologia, cielesność, kobieta
Artykuł dotyczy Jadwigi Stańczakowej, niewidomej dziennikarki, poetki i prozaiczki. Autorka przedstawia stan badań nad jej twórczością i wyznacza kierunki możliwych lektur: w kontekście jej mentora, Mirona Białoszewskiego, oraz w kontekście nurtu literatury z niepełnosprawnościami (z uwzględnieniem perspektywy tyflologicznej). Koncentruje się na interpretacji tomu wspomnień zatytułowanego Ślepak przez kategorię niedowidzącego świadka Zagłady.
Słowa kluczowe: Jadwiga Stańczakowa, studia nad niepełnosprawnościami, osoby niewidome, świadek
Artykuł ma na celu zwrócenie uwagi na problem kształtowania się tożsamości osób po transplantacji organów na przykładzie przeszczepu płuc u chorych na mukowiscydozę. Podstawą do analiz są dwa wywiady narracyjne. Pozwalają one prześledzić procesy i punkty zwrotne w życiu konkretnych osób z mukowiscydozą. Zmieniająca się tożsamość tych osób i chroniczna świadomość własnej śmiertelności sprawiają, że podają one w wątpliwość swój wybór i stale uczą się życia ze stygmatem choroby nieuleczalnej. Ich opowieści nie tylko odkrywają codzienne życie z mukowiscydozą, ale też przeplatające się uczucia wdzięczności, złości i bezsilności w obliczu choroby, biurokracji, zmian politycznych itp.
Słowa kluczowe: mukowiscydoza, przeszczep płuc, tożsamość, stygmat choroby
Recenzja: M. Ładoń, Choroba jako literatura. Studia maladyczne, Stowarzyszenie Inicjatyw Wydawniczych, Katowice, 2019
Słowa kluczowe: narracje maladyczne, patografie, choroba
Recenzja: Grzegorz Marzec, Medycyna, Wydawnictwo IBL PAN, Warszawa 2018.
Słowa kluczowe: medycyna, historia, romantyzm, higiena, lekarz, epidemia
Recenzja: Fragmenty dyskursu maladycznego, red. Maciej Ganczar, Ireneusz Gielata, Monika Ładoń, Gdańsk 2019. Medycyna narracyjna. Opowieści o doświadczeniu choroby w perspektywie medycznej i humanistycznej, red. Marta Chojnacka-Kuraś, Warszawa 2019.
Słowa kluczowe: dyskurs maladyczny, medycyna narracyjna, somatopoetyka, choroba, cierpienie
Recenzja: Roger Chartier, Czy książki wywołują rewolucje? Szkice z historii książki, lektury i kultury piśmiennej, WUW, Warszawa 2019
Słowa kluczowe: Roger Chartier, Paweł Rodak, lektura, historia czytania, historia
W tekście omówiono filozoficzną rolę choroby. Pokrótce przedstawiona została filozoficzna rola choroby w historii filozofii i wyjaśniono znaczenie tej roli. Tekst dowodzi, że choroba rzuca światło na zwyczajne doświadczenie i zmienia je, ujawniając jego zwyczajną, a zatem niewidoczną strukturę. Choroba stwarza również okazję do refleksji, zawiesza bowiem (epoché) uprzednie przekonania, w tym te niezwerbalizowane (milcząco zakładane). Tekst dowodzi, że pozwala to uzasadnić filozoficzną rolę choroby. Podczas gdy procedury filozoficzne są w większości dobrowolne i teoretyczne, choroba jest nieprzewidywalna i groźna, wprawia chorego w niepokój i niepewność. Jako taka może być postrzegana jako radykalna motywacja filozoficzna, która może głęboko zmienić nasze poglądy. Tekst dowodzi, że choroba może zmienić sposób, w jaki filozofujemy: może kształtować metody i zainteresowania filozoficzne oraz zmienić poczucie istoty i koncepcji filozofii.
Słowa kluczowe: fenomenologia, choroba, metoda filozoficzna, Merleau-Ponty, epoche, Husserl
W XX wieku biomedycyna straciła swoje dotychczasowe znaczenie: sztuka i humanitarność praktyki medycznej zostały wyparte na skutek szybkich postępów w dziedzinie nauki i narodzin nowych technologii. Doprowadziło to do powstania humanistyki medycznej, dziedziny stworzonej w celu ukazania wartości oraz znaczenia sztuki i nauk humanistycznych w działaniach na rzecz zwiększenia humanitarności medycyny i opieki zdrowotnej. Celem artykułu jest polemika z dwoma dogmatami narracyjnymi istniejącymi w humanistyce medycznej i szerzej pojętej medycynie. Pierwszy z nich zakłada narracyjny charakter ludzkiej tożsamości, drugi, pochodny, upatruje w narracji najdoskonalszej i najzdrowszej odpowiedzi na chorobę.
Słowa kluczowe: humanistyka medyczna, narracyjność, narracja w medycynie, tożsamość narracyjna, ucieleśnione doświadczenie siebie
Historia środków psychostymulujących (takich jak amfetamina, metamfetamina, MDMA czy GHB, a także wielu innych) przeplata się z historią społeczną, polityczną i literacką ostatniego stulecia, dotyczy nowych zjawisk i praktyk społecznych oraz nowych tendencji w sztuce. Od zażywanej przez amerykańskich żołnierzy w Korei i Wietnamie dexedryny przez „farmakologię świadomości” Alexandra Shulgina, powstanie nurtu cyberpunkowego oraz ecstasy popoluarne w latach 90., aż po nihilistyczne opisy narkotykowego haju typowe dla dwudziestopierwszowiecznych powieści i opowiadań, Guilbert pokazuje, jak różnorodny wpływ wywarło zażywanie nowych syntetycznych środków odurzających na historię ostatniego stulecia.
Słowa kluczowe: substancje odurzające, narkotyki, amfetamina, ecstasy, GHB, historia literatury XX wieku, historia literatury XXI wieku, cyberspace, cyberpunk, historia kontrkultury
Ostatnia powieść Emila Zegadłowicza, Martwe morze, nie cieszy się tak wielką popularnością jak wcześniejsze Zmory czy Motory. Słabo rozpoznana krytycznie i uznawana za niezbyt udaną stawia jednakże przed czytelnikiem ważkie kwestie estetyczne i ideowe. W swojej propozycji lektury Martwego morza Śmieja skupia się na motywacjach i pragnieniach głównego bohatera i narratora, Jana w Oleju Zydla. Klasowo, politycznie nieokreślony, psychicznie i społecznie nieuformowany narrator powieści pozostaje również nieokreślony i nieuformowany seksualnie, gdyż pragnienie w Martwym morzu obsadza nie tyle płeć (własną bądź przeciwną) partnera/ki, ile rewolucyjne nastawienia tegoż wobec świata. Zasada rewolucyjnego pragnienia kieruje Zydla najpierw ku przyjacielowi z lat młodości, Rudolfowi Istinksowi, a gdy okazuje się ono złudną projekcją, odnajduje je u sublokatorki, młodej nauczycielki Stefanii. Dzięki niej bohater może dookreślić własną rewolucyjną formację polityczna i „znormalizować” formację erotyczną. Stosując kategorie wypracowane przez m.in. Eve Kosofsky-Sedgwick (np. „pragnienie homospołeczne”) i Susan Sontag („fascynujący faszyzm”), Śmieja wskazuje na motywacje Zegadłowicza stojące za uformowaniem świata powieściowego, w którym rewolucyjnej erotyzacji sfery politycznej nie da się oddzielić od polityzacji sfery erotycznej.
Słowa kluczowe: faszyzm, męskość, rewolucja, homospołeczność
Artykuł stanowi analizę twórczości naukowej i literackiej Elizy Kąckiej w kontekście dream studies. Hellich odnosi Ernesta Hartmanna teorię snu jako części kontinuum do różnodyskursywnego pisarstwa Kąckiej, by potraktować je jako całość i wskazać na interferencje między równolegle pisanymi monografią historycznoliteracką oraz literackim dziennikiem snów. Teza brzmi, że dzięki lekturze dziennika snów badaczki można dostrzec, nieujawniony wprost, „prywatny” wymiar rozprawy naukowej, będącej swoistą „narracją o sobie”. Drugą część artykułu wypełnia interpretacja dziennika snów ujętego jako gra z gatunkiem autobiografii, a także próba opisu podmiotu pisarstwa Kąckiej rozumianego jako wielojęzyczna całość.
Słowa kluczowe: współczesna teoria śnienia, nauka, podmiot, autobiografia, dziennik snów, wielojęzyczność
Artykuł stanowi próbę pogłębionej analizy koncepcji hüzün w prozie Orhana Pamuka. Ważnym aspektem rozważań jest szczegółowe opracowanie kontekstu historycznego i językowego. Dalszą interpretację umożliwia zestawienie badanego zjawiska z teoriami afektywnymi, pamięciowymi i postkolonialnymi. Celem artykułu jest zarówno ukazania wielowymiarowości i funkcjonalności idei hüzün, jak i przybliżenie jej złożoności polskiemu czytelnikowi.
Słowa kluczowe:
Orhan Pamuk, hüzün, Stambuł, melancholia, geopoetyka
Artykuł jest odpowiedzią na publikację Beaty Śniecikowskiej TAK odnalezione. Pierwsze czytanie pierwszej jednodniówki polskich futurystów („Teksty Drugie” 2019, nr 3). Tekst zawiera akcenty polemiczne, jak i nowe propozycje interpretacji TAK. Uzupełnia też istotny brak w uwzględnionym stanie badań.
Słowa kluczowe: Aleksander Wat, futuryzm, Tak – stan badań, TAK – konteksty interpretacyjne
Artykuł jest polemiką z literaturocentryczną lekturą pierwszej publikacji polskich futurystów. W to miejsce proponuje odczytanie sytuujące się w przestrzeni komparatystyki intermedialnej i zwrotu obrazowego. Zastosowana metoda pozwala potraktować jednodniówkę TAK jako wypowiedź strukturalnie heterogeniczną, posługującą się, po pierwsze, semantyką budowaną typografią, a pod drugie, znaczeniem słów. Prowadzi to do wskazania jednoznacznych sensów burzycielskiego i nowatorskiego manifestu awangardzistów.
słowa kluczowe: komparatystyka, intermedialność, zwrot obrazowy, manifest, awangarda
Topolski wychodzi z propozycją stworzenia antropologii taktylnej, pola badawczego związanego z szeroko rozumianym zmysłem dotyku. Na początku ukazuje funkcje biologiczne, jakie pełni dotyk, przypisywane mu w kulturze zachodniej znaczenia oraz złożoność definicyjną tego zmysłu. W kolejnych częściach opisuje cele i wytyczne antropologii taktylnej, lokuje to pole badawcze w antropologii zmysłów. Następnie omawia kwestie: bliskości w kontekście społeczno-kulturowym oraz akademickim, polityczności zmysłu dotyku łączącej się z pojęciem taktu oraz skórokrewieństwa, które pozwala myśleć o nieludzkim wymiarze skóry.
Słowa kluczowe dotyk, sensoryczność, taktylność, antropologia taktylna, antropologia zmysłów
Przedmiotem rozważań są w artykule dwie powieści: Niewinne miasto (2003) Czesława Markiewicza oraz Katzenberge (2010) Sabriny Janesch. Jego celem jest wykazanie, że składające się na powieści narracje pamięci tworzą swoistą sferę, w której dwa obszary: kultura pamięci i kultura ludowa dopełniają się i przenikają. Podstawowy problem sprowadza się do pytania, jaką funkcję pełnią w obu tekstach literackich elementy zaczerpnięte z przekazów folklorystycznych: baśni, podań i mitów oraz w jaki sposób motywy ludowe mogą determinować literackie kreacje przywoływania i przekazywania wspomnień.
Słowa kluczowe: kultura pamięci, kultura ludowa, intertekstualność, baśń, podanie.
Tekst podejmuje kwestie sprawczości martwego ciała w świetle koncepcji nekroestetyki Alexeia Yurchaka. W jej ujęciu martwe ciało określane jest jako temporalne i autodefinicyjne, a przede wszystkim przydatne w interpretowaniu i badaniu rzeczywistości, a zwłaszcza mechanizmów władzy, dostarcza ponadto nowych perspektyw jej badania.
Słowa kluczowe: Nekroestetyka, nekrorealizm, martwe ciało, sprawczość, władza
Celem artykułu jest zbadanie sieci relacji, jakie tworzy mirabelka – jako rzecz (drzewo na Muranowie) i mirabelka – konstrukt literacki uobecniony w utworze C. Harasimowicza Mirabelka. Obie ujęte są z perspektywy zwrotu ku rzeczom i zgodnie z instrumentarium pojęciowym B. Latoura – jako nie-ludzcy aktorzy w sieci rzeczywistości. Rozważania wskazują na aktywną rolę, jaką dla historycznego trwania, tożsamości społecznej i integracji wspólnot interpretacyjnych odgrywa rzecz poprzez działanie z aktorami ludzkimi. W artykule przedyskutowana została istotna w antropologii post-humanistycznej kwestia możliwości poza-dyskursywnego ujęcia rzeczy w opozycji do ujęć poststrukturalistycznych, które rzeczy utekstowiły, projektując ich odbiór w trybie symbolicznym, zapośredniczonym przez ludzkiego aktora. Wskazana została także możliwość relacyjnego ujęcia przedmiotów literackich, których znaczenie tworzy się w pozostającej w ciągłym ruchu sieci rzeczywistości, w jej wymiarze społecznym, medialnym, kulturowym i tekstowym.
Słowa kluczowe:
Mirabelka, Harasimowicz, teoria aktora–sieci, zwrot ku rzeczom, antropologia post-humanistyczna