Autor podejmuje polemikę z Danutą Szajnert, autorką krytycznego omówienia jego rozprawy Tadeusz Borowski-Primo Levi. Prze-pisywanie literatury Holocaustu (O prze-pisywaniu, „Teksty Drugie” 2016 nr 1). Podkreślając celność wielu uwag krytyczki, zwraca uwagę na fundamentalną różnicę epistemologiczną między stanowiskami wpisanymi w analizowaną przez nią pracę i w jej własne omówienie. Zasadza się ona na przeświadczeniu badaczki, że autor Tadeusza Borowskiego… implikuje omawianym pisarzom intencje, których nie żywili; w istocie zaś, jak stara się dowieść, tematem rozprawy był proces tworzenia się lekturowych przeświadczeń co do tych intencji. Zdaniem autora różnica ta może wynikać z cechującego dawniejsze literaturoznawstwo Zagłady imperatywu etycznego anulującego dychotomię przedstawiania i przedstawianego (oraz jej analogony).
Słowa kluczowe: literatura Zagłady, intencja, przepisywanie, polemika

Artykuł omawia współczesną, polską ikonografię prawicową na podstawie okładek tygodników konserwatywnych. Analiza koncentruje się na motywach historycznych i wskazuje mechanizmy konstruowania „swoich” i „obcych”, „wrogów” i „przyjaciół” w dyskursie wizualnym. Podążając za głosami politycznymi i publicystycznymi, przedstawiciele prawicy wskazują na takie zagrożenia jak: Europa, Niemcy, Rosja i uchodźcy. Znajdują one swoje odzwierciedlenia w postaci uproszczonej i emocjonalnej symboliki na omawianych okładkach. Widzimy na nich motywy utożsamiające Unię Europejską z nazizmem czy Angelę Merkel z Hitlerem. Pojawiają się także kolaże, odwołujące się do ikonografii historycznej, ale we współczesnym kontekście – na przykład uchodźcy, zamiast żołnierzy Wehrmachtu, napierający na polską granicę. W ten sposób prawicowa ikonografia tworzy uproszczone paralele i sugeruje fałszywe analogie.
Słowa kluczowe: prasa prawicowa, ikonografia prawicowa, ikonosfera publiczna, historia wizualna, obraz wroga

Tematem eseju są patologie polskiej pamięci rozważane w kontekście teorii psychoanalitycznej, którą stworzyła Melanie Klein. Esej stawia tezę, że większość tego, co w Polsce współczesnej uchodzi za pamięć historyczną, w istocie nie jest pamiecią, lecz przymusem powtarzania, w którym święci się mroczny rytuał wiecznie nawracającej traumy. Choć ekstrapolacje metody psychoanalitycznej na podmioty kolektywne są zabiegami ryzykownymi, esej ten podejmuje próbę określenia podmiotu domyślnego polskiej zbiorowości jako Kleinowskiego „wściekłego niemowlęcia“, które utknęło w fazie schizoidalno-paranoidalnej. Efektem tego zatrzymania w rozwoju jest źle – czyli biernie – przeżywana zależność oraz całkowita niezdolność przepracowania traumy. Wyrobienie tej zdolności okazuje się warunkiem koniecznym wyłonienia się pamięci sensu stricto.
Słowa kluczowe: pamięć indywidualna a zbiorowa, przymus powtarzania, trauma, psychoanaliza Melanie Klein, wściekłe niemowlę

Artykuł – będący polemiką z tekstem M. Zaremby – opiera się na założeniu, że pamięć zbiorowa ruchu „Solidarnościowego” (wypadkowa wiedzy o przeszłości i poszukiwania racji dla działań teraźniejszych) była wytwarzana i odtwarzana; dynamika wspierała dążenia rewolucyjne w okresie 1980-1981 (kiedy to pamięć okazywała się niewystarczająca) oraz działania powstańcze w okresie od 13 XII 1981 do 1989 (kiedy to matryca powstańcza podpowiadała niedobre rozwiązania). Istoty różnic między okresami szukam nie w głoszonych ideach, lecz w wypracowywanych formach komunikacji – inkluzywnych w okresie pierwszym, hierarchicznych w okresie drugim. Za ważny czynnik pamięci „S” uznaję też „imperatyw komiczny”, który podważał język oficjalny i patos działań opozycyjnych.
Słowa kluczowe: pamięć zbiorowa, powstańcze ramy pamięci, bunt przeciw pamięci, rewolucja, powstanie, imperatyw komiczny.

Tekst rozważa dyskurs pamięciowy jako potencjalnie wielopoziomowy (Deleuze/Guattari, teoria „mniejszej literatury”), zwracając jednocześnie uwagę na słabość warstwy wernakularnej, najściślej zlokalizowanej (Haraway). W tym obszarze można wskazać na konieczność dalszych badań nad procesami o wzajemnie sprzecznych wektorach: jednocześnie podtrzymującymi i blokującymi pamięć o danym wydarzeniu. Zjawiska tego rodzaju można nazwać „niepamięcią”. „Niepamięć” różniłaby się od „zapominania” tym, że byłaby stanem nieprzywilejującym słownego kontaktu jako normy w transferze pamięci. Łączyłaby zdeformowane środki symboliczne (zmityzowane narracje, sentencje, urywane zdania) i pozasymboliczne (niewerbalne elementy mowy, gesty) z działaniami somatycznymi i aktami performatywnymi (interakcje z obiektami i ludźmi). W obszarze „niepamięci” „milcząca wiedza” i „powstrzymywanie się od mówienia” brałyby udział w transmisji jeszcze nieuzgodnionego, niegotowego do wysłowienia, emocjonalnego i cielesnego doświadczenia przeszłości.
Słowa kluczowe: niepamięć, zapominanie, pamięć semiotyczna, pamięć wernakularna

Autorka podejmuje próbę badania statusu polskich ocalonych z obozów koncentracyjnych. Ich przeżycia wojenne i funkcjonowanie po wojnie nie było i nie jest tożsame z przeżyciami Żydów. Autorka na podstawie badań empirycznych stwierdza, że głównym problemem jest „doświadczenie bez nazwy”, czyli niemożność nazwania, a co za tym idzie doświadczenia tego, co przydarzyło się znaczącej grupie Polaków podczas okupacji. Kwestia dotyczy nie tylko faktycznych byłych więźniów i ich najbliższych – zgodnie z logiką postpamięciowej wymiany – ale także tych, którzy żyli przez kilka lat w obawie przed trafieniem do obozu oraz tych, którzy świadkowali wywożeniu innych, również Żydów. Autorka rekonstruuje powojenne relacje polsko-żydowskie i proponuje, by określać polskich ocalonych mianem przeżywców.
Słowa: przeżywcy, ocaleni, Polacy, Żydzi, obozy koncentracyjne, pamięć

Glowacka rozważa 30-letnią historią polskich sporów o Shoah Lanzmanna w kontekście niedawno udostępnionych wycinków z filmu. Autorka zastanawia się nad rolą sekwencji tłumaczeniowych w filmie i w wycinkach, a szczególnie nad wypowiedziami w języku polskim i ich przekładem na język francuski i angielski. Autorka proponuje potraktować wypowiedzi polskich świadków, określonych przez Lanzmanna mianem „świadków fałszywych”, jako wiarygodny zapis, odsłaniający skomplikowane pokłady i zasupłania polskiej pamięci o Zagładzie. Pamięć ta zostaje jednak wywłaszczona przez reżysera, dla którego język polski jest językiem podrzędnym, w porównaniu z innymi językami pojawiającymi się w filmie. Autorka wskazuje też na sceny w wycinkach, w których pamięć polskich świadków zbiega się momentami z pamięcią Szymona Srebrnika, ocalałego z obozu w Chełmnie. Na tej podstawie, proponuje ona wprowadzenie pojęcia „współ-pamięci”, czyli modalności pamięci, która stanowić może cenną alternatywę wobec dominującego paradygmatu konfliktu pamięci.
Słowa kluczowe: Pamięć o Zagładzie, pamięć traumatyczna, współ-pamięć, przekład, język polski.

Artykuł stanowi próbę analizy polskiej pamięci zbiorowej podjętą z perspektywy psychoanalitycznej. Biorąc za punkt wyjścia teorię Melanie Klein i jej zastosowania w odniesieniu do stosunków międzynarodowych zaproponowane przez Hannę Segal, autor stara się dowieść, że polski podmiot zbiorowy i określająca go pamięć trwają w szczególnej odmianie pozycji paranoidalno-schizoidalnej. Zasadniczą charakterystyką tej kondycji jest fantazja o własnej impotencji, która pozwala podmiotowi nie pamiętać o swojej sprawczości i unikać odpowiedzialności za własnej czyny. Analiza zostaje doprecyzowana dzięki pojęciom zaczerpniętym z pism Waltera Benjamina poświęconych kategorii mitu i demonizmu.
Słowa klucze: pozycja paranoidalno-schizoidalna, fantazja impotencji, mit, demonizm, pamięć

Artykuł jest próbą zastosowania kategorii zaczerpniętych z psychologii emocji do zrozumienia zjawiska (nie)pamięci zbiorowej w Polsce, a dokładniej defensywnych reakcji na nową wiedzę historyczną dotyczącą negatywnych zachowań członków własnego narodu. W pracy przedstawiono model unikania awersyjnych emocji moralnych (winy, wstydu), oparty na teorii regulacji emocji Jamesa Grossa oraz wykorzystano przykład polskiej debaty o zbrodni w Jedwabnem jako ilustrację tego modelu. W dalszej części omówiono badania, które potwierdzają trafność przedstawionego modelu. W ostatniej części artykułu zaproponowano dwa potencjalne sposoby mówienia i pisania o przeszłości, które mogą uniknąć defensywnych reakcji na nowe informacje historyczne zagrażające tożsamości narodowej.
Słowa kluczowe: (nie)pamięć, regulacja emocji, Jedwabne, atrybucje

Autor przeprowadza rekonstrukcję oraz analizę procesu powstawania Do latarni morskiej Virginii Woolf, w szczególności rozdziału drugiego zatytułowanego Latarnia. W swoich badaniach zwraca uwagę zarówno na strukturę powieści i historię jej wydań, jak również na bogaty w informacje genetyczne materiał wspomnieniowy oraz pozostawione przez autorkę niezbyt liczne bruliony ujawniające wczesną fazę kształtowania prozy. Wnikliwa analiza ujawnia proces odchodzenia od, widocznych w pierwszych rzutach, śladów osobistych doświadczeń pisarki i stopniowego nadawania powieści artystycznej autonomii na drodze przekształcania materii pamięci w fikcję.
Słowa kluczowe: Virginia Woolf, Do latarni morskiej, krytyka genetyczna, proces twórczy, brulion

O ile w na zachodzie Europy badania nad pamięcią starały się docierać do głosów stłumionych przez narracje dominujące, zwrot pamięciowy w aktualnym polskim wydaniu otwarcie fliruje z postprawdą, torującą drogę nowej hegemonii. Korzystając z bezbronności postrukturalistycznej humanistyki, przejmuje on jej kolejne narzędzia i zaprzęga w służbę propagandowej retoryki. Nowy projekt pamięci wspólnoty zrywa z ricoeurowską tradą: pamięć zablokowana – pamięć powtórzenia – pamięć zobowiązana, wybierając blokadę i powtórzenie jako zalecany modus pamiętania („pamięć nieumarła” = paradoksalna posthumanistyczna realizacja kategorii undead). Tendencja ta zostaje ukazana na przykładzie ewolucji dyskursu o pogromie kieleckim.
Słowa kluczowe: kategoria undead w studiach nad pamięcią, propaganda, kultura faszyzmu, Jamesona definicja historii krytycznej, pamięć zmanipulowana, pamięć pogromu kieleckiego 4 lipca 1946

Artykuł proponuję diagnozę współczesnej polskiej kultury pamięci, ujmując ją w kategoriach „urządzeń do pamiętania” oraz opisując pluralność produkowanych przez nie pamięciowych tendencji. Omówione zostały trzy spośród nich (pamięć o tzw. żołnierzach wyklętych, specyficznie organizowana i wykorzystywana pamięć o Sprawiedliwych oraz pamięć o zbrodni wołyńskiej), co pozwoliło na scharakteryzowanie polskiej pamięci jako autoafirmacyjnej i pokazanie różnych wariantów i odmiennych mechanizmów tej autoafirmacji, zasadniczo jednak zmierzającej do wykształcenia wyraziście nieskazitelnego obrazu przeszłości, wytworzenia poczucia zasługi i godności oraz odsunięcia wątpliwości dotyczących formułowanego wizerunku. Jednocześnie pokazane zostały ambiwalencje tych tendencji, niepełność ich synchronizacji i wypływająca stąd możliwość ich krytycznej reinterpretacji.
Słowa kluczowe: polska kultura pamięci; polityki pamięci; urządzenia do pamiętania; „żołnierze wyklęci”; Sprawiedliwi; zbrodnia wołyńska

Opierając się na ponownej lekturze wywiadów przeprowadzonych 25 lat temu z nieżydowskimi Polakami na temat ich żydowskich sąsiadów i ich zagłady, autor stara się zrewidować istniejące podejścia do tego rodzaju wspomnień. Artykuł prezentuje pamięć jako wytwór teraźniejszych konstelacji interesów pamiętającego podmiotu, wpleciony w egzystencjalne wysiłki na rzecz budowania bezpieczeństwa mnemonicznego, stanowiącego fundament procesów odtwarzania tożsamości zbiorowej. Te ostatnie były szczególnie istotne w kontekście niepewności związanej z transformacją lat 1990-tych, którą artykuł ujmuje w kategoriach traumy strukturalnej, kształtującej wspomnienia o traumach historycznych. Takie usytuowanie wspomnień o Żydach sprawia, że wprawdzie zostali oni w Polsce upamiętnieni w sferze publicznej, to nie są pamiętani w strukturach pamięci komunikacyjnej.
Słowa kluczowe: mnéme, anámnesis, antysemityzm, tożsamość zbiorowa, bezpieczeństwo mnemoniczne, trauma, Holokaust

Artykuł podejmuje dyskusję z dwoma najważniejszymi modelami pamięci o polskim teatrze: paradygmatem romantycznym uniwersalizującym polską peryferyjność, zaproponowanym przez Leszka Kolankiewicza w Dziadach. Teatrze święta zmarłych (1999) oraz modelem opartym na ustanowieniu równoległości między nowoczesnością a Zagładą, przedstawionym przez Grzegorza Niziołka w Polskim teatrze Zagłady (2013). Wychodząc z założenia, że swoista rywalizacja obu wielkich narracji o polskiej wspólnocie teatralnej prowadzi do przesłaniania innych doświadczeń historycznych, autorka proponuje analizę obecności I wojny światowej w polskiej pamięci kulturowej poprzez uwypuklenie znaczenia materialności rzekomo efemerycznego ciała. Negocjowanie znaczeń między historiozofią teatralną, antropologią i współczesnymi teoriami performatywności archiwów prowadzi autorkę do przedstawienia koncepcji opartej nie na paradygmacie świadectwa, lecz dowodu – resztki, śladu, pozostałości. Dla tej koncepcji kluczowe okazują się pozostające ze sobą w głębokiej korelacji pojęcia: ciało-archiwum i nekroperformans jako kategorie problematyzujące również stosunek badacza do materii archiwalnej, określające jednocześnie konkretną strategię i praktykę pisania historii kultury.
Słowa kluczowe: nekroperformans, ciało, archiwum, szczątki, resztki, I wojna światowa, Wyspiański

Kluczową sprawą dla polskiej kultury – tak porozbiorowej, jak obecnej – jest przeciwstawienie dwóch rozmaicie aktualizowanych, historiozoficznych matryc pamięci. Matryca narracji podmiotowej akcentuje, że Polacy byli zawsze albo prawie zawsze sprawcami czy “autorami” polskich dziejów. Moment historiotwórczego aktywizmu (kolektywnej sprawczości) jest w niej wysuwany na plan pierwszy. Pamięciowa matryca podważonej podmiotowości akcentuje, że Polacy – przynajmniej od czasów rozbiorów, a może i wcześniej – nie byli czynnymi sprawcami czy “autorami” własnych dziejów. To właśnie te dwie matryce odgrywają w konstytuowaniu polskiej pamięci rolę szczególną. Potrafią one funkcjonować poza sferą bezpośredniej aksjologii politycznej, łącząc w sztuce pamiętania oraz niepamiętania różne grupy Polaków, także silnie ze sobą zaantagonizowane.

Słowa kluczowe: pamięć zbiorowa, historiozofia, podmiotowość w historii, synekdocha w historiografii

Zagłada Żydów zajmuje w polskim dyskursie pamięci miejsce szczególne. Nie da się przecenić ważności tego obszaru pamięci dla konstruowania modelu polskiej tożsamości w XX i XXI wieku. Autor wskazuje na pewną przypadłość polskiej pamięci o Zagładzie, która ujawnia się ze szczególną siłą w narracjach o ratowaniu Żydów. Zadziwiająca jest trwałość retoryki, poetyki i metaforyki tych dyskursów (prywatnych i publicznych) mimo zmieniającego się kontekstu politycznego. Szkic stanowi wstępne rozpoznanie pewnego typu polskiego dyskursu pamięci o Zagładzie, funkcjonującego wprawdzie od dawna, lecz dziś coraz mocniej zaznaczającego swoją obecność. Da się tę odmianę określić mianem dyskursu katolicko-narodowego, gdzie oba komponenty są równie ważne, co potwierdza jego ideową proweniencję z katolicko-endecką formacją przedwojenną.
Słowa kluczowe: dyskurs publiczny po 1945; stosunki polsko-żydowskie; kościół katolicki wobec Holokaustu

W swoim artykule autorka zastanawia się nad możliwością rozwiązania aktualnego kryzysu współczucia i empatii wynikłego z kryzysu pewnych form pamięci zbiorowej. Twierdzi ona, że należy rozważyć odrzucenie koncepcji pamięci zbiorowej i zastąpienie jej pamięcią relacyjną czy pamięcią wielokierunkową. Zasadniczą cechą tego modelu jest przekonanie, że pamięć nie jest nigdy jednorodna, spójna czy jednogłosowa, ale że jest raczej mieszanką licznych wcześniejszych aktów pamiętania i reprezentacji. Stawia postulat etyki odpowiedzialności w obliczu tworzenia tożsamości zbiorowej w ścisłym związku z przeszłością.
Słowa kluczowe: pamięć zbiorowa, tożsamość zbiorowa, pamięć relacyjna, pamięć wielokierunkowa, etyka odpowiedzialności

Artykuł jest próbą diagnozy głównych problemów w sposobach funkcjonowania polskiej pamięci: niepamiętania i rozpamiętywania. Zjawiska te stanowią dwie strony tego samego procesu ujednolicania pamięci, konstruowania jej w taki sposób, by była wygodnym narzędziem w budowie określonej tożsamości zbiorowej. Można je więc interpretować jako rodzaj specyficznego zapętlenia pamięci, wynikającego z potrzeby rekonstrukcji tożsamości opierającej się na przynależności do określonego państwa. Wybiórczość i kliszowość pamięci zbiorowej wynika w sporym stopniu z próby wytworzenia takiego rodzaju obrazu przeszłości, który legitymizuje poczucie przynależności do trwałego, zachowującego ciągłość od setek lat, organizmu państwowego.
Słowa kluczowe: Pamięć zbiorowa, pamięć kulturowa, afekt, zapominanie, wstyd, duma

Artykuł podejmuje temat historii społeczności homoseksualnych w Polsce w świetle koncepcji przeciwpubliczności Michaela Warnera. Na przykładzie katastrofy, jaka dotknęła kulturę i społeczność polskich homoseksualnych mężczyzn w Polsce lat osiemdziesiątych, autor wskazuje na trudności związane z badaniem tego zjawiska i jednocześnie proponuje nowe narzędzia badawcze do analizy słabo przyswojonego w polskiej kulturze obszaru doświadczeń społecznych.
Słowa kluczowe: homoseksualność, przeciwpubliczność, media, coming out

Recenzja: Magdalena Sacha, „Gdyście w obóz przybyć już raczyli…”. Obraz kultury lagrowej w świadectwach więźniów Buchenwaldu 1937-1945; Bydgoszcz ; Gdańsk: Instytut Pamięci Narodowej. Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, 2014.
Słowa kluczowe: kultura, obozy koncentracyjne, kultura obozowa, historia z perspektywy jednostki

Rewolucja Solidarności miała złożoną genezę. Na listę czynników trzeba wpisać również zbiorową pamięć przeszłości. Wiemy, „co robi”: jest źródłem naszej tożsamości, samowiedzy, wiary i winy. Podpowiada również jak się zachować w sytuacji, która jest nie do zniesienia. Obrazy przeszłości mogą legitymizować, jak również delegitymizować porządek społeczny, mogą zachęcać ludzi do oporu. Niniejszy artykuł pokazuje jak w latach 70. pamiętano bunty i insurekcje z przeszłości, jak te tradycje były reprodukowane, przez kogo pamiętane. Zaczyna się od opisu wydarzeń Grudnia 1970 r., które stały się później ważnym punktem odniesienia w myśleniu i działaniu antysystemowym. W następnych częściach omówiona zostaje obecności w zbiorowej pamięci wydarzeń Marca 1968 i Października 1956. Kolejna teza tego artykułu związana jest ze znaczeniem w pamięci Polaków II wojny światowej. Jedną z jej długich konsekwencji jest wytworzenie się kodu oporu i współdziałania, który najwyraźniej i najczęściej wybrzmiewał w micie powstania warszawskiego. Ostania cześć tekstu poświęcona jest „książkom zbójeckim”, pracom Bohdana Cywińskiego, Andrzeja Kijowskiego czy Mariana Brandysa. Były „zbójeckie”, ponieważ zmieniały atmosferę życia publicznego lat 70., przywracały pamięć o nieobecnych w PRL kierunkach myśli politycznej.
Słowa kluczowe: Rewolucja, Solidarność, dekada Gierka, pamięć, tradycje insurekcyjne, Grudzień ’70, Marzec ’68, Październik 56, II wojna światowa, mit powstania Warszawskiego, ruch pamięci, literatura romantyczna, „książki zbójeckie”

Przedstawiony „konspekt” dotyczy (nie)pamięci emancypacji. W Polsce brakuje mi bowiem opowieści – a właściwie całego cyklu, serii, zbioru powieści, czy też filmów, obrazów – emancypacji. Tej emancypacji znaczących. Jeśli mówię o emancypacji znakach, czy znaczących, to dlatego, że wydaje mi się niewystarczający fakt, że mamy kilka powieści, znanych akademikom, odnoszących się do tego tematu. Te teksty kultury nie funkcjonują w zbiorowym dyskursie, nie zamieniają się w scenariusze, organizujące zbiorową wyobraźnię. Nie są znaczącymi, w takim sensie, że nie organizują samo-reprezentacji zbiorowego podmiotu. Nie rządzą tym, jak sam się postrzega. Nie chodzi mi zresztą o to, żeby dokładnie i szczegółowo omówić wszystkie etapy emancypacyjnego procesu, nawet nie o to, by pokazać ich dramaturgię, wagę, z których płynie ich potencjalna wartość, jako elementów nie napisanej dotąd narracji. Chodzi o wprowadzenie w obszar świadomego pamiętania tego strumienia, wielkiego nurtu historii, która w ten właśnie sposób dokonała tego, co w ciągu ostatnich 150 lat było w Polsce najważniejsze – dorastania do wolności – a czego pamięć została całkowicie wyparta.
Słowa kluczowe: Emancypacja, wyzwolenie, znaki pamięci, znaczące, narracja, historia

Recenzja: Andrzej Zawadzki, Obraz i ślad, Kraków : Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, cop. 2014.
Słowa kluczowe: obraz, ślad, idolatria, ikonoklazm, ikonofilia, Z. Freud, E. Lévinas, M. Heidegger

Próba charakterystyki polskiej kultury pamięci w kategoriach trzech metafor: pamięci jako krajobrazu, pamięci jako palimpsestu, pamięci jako węzła
Słowa kluczowe: polska pamięć, kultury pamięci, polityki pamięci, tożsamość narodowa, wspólnota rozdzielona

Autorka eseju, przyjmując założenie, że są one wspólnotami emocjonalnymi, exploruje problem wytwarzania wspólnot pamięci lokalnej i narodowej. Diagnozuje te wspólnoty w perspektywie socjologiczno-instytucjonalne, korzystając z licznych badań empirycznych społeczności lokalnych, ich podstawowych aktorów zbiorowych – stowarzyszeń, klubów, inicjatyw. Stawia tezę, że w okresie 1989-2015 wspólnoty pamięci wytwarzane i funkcjonujące na mezo poziomie społeczeństwa polskiego III RP. Kształtując treści i formy pamięci zbiorowej, stały się istotnym zasobem społecznym i kulturowym pamięci polskiej. Wskazuje, że wspólnoty te są koniecznym elementem diagnozy pamięci narodowej społeczeństwa polskiego jako pewnej złożonej całości strukturalnej. Last but not least – są czynnikiem oddolnej interpretacji społecznej i kulturowej na poziomie makrospołecznym państwa.
Słowa klucze: pamięć społeczna, wspólnoty pamięci lokalnej, wspólnoty pamięci narodowej, wspólnota emocjonalna, społeczeństwo obywatelskie; instytucje, organizacje upamiętniające

Badania nad samoorganizacją i potencjałami twórczymi społeczności wiejskich pokazują jak głęboko ukryte są konflikty wiedzy i tożsamości społecznej w Polsce w ostatnich kilkudziesięciu latach. W tekście pokazuję w jaki sposób prace o charakterze eksperymentu etnograficzno-artystycznego, prowadzone w przestrzeniach współczesnej wsi mogą stać się drogą do odsłonięcia nieutrwalanych i nieobecnych elementów polskiej tożsamości. Praca etnograficzno-artystyczna pozwala zatem, jak uważam, na wydobycie nieutrwalanej pamięci kulturowej, umożliwiającej zupełnie inne spojrzenie na procesy formowania się społeczeństwa polskiego. Jest to obraz innej, alternatywnej historii społecznej, ale i jednocześnie inne spojrzenie na zagadnienia obywatelskości, podmiotowości społecznej czy sposób rozumienia historii w sensie teoretyczno-metodologicznym.
Słowa kluczowe: historia społeczna, pamięć, eksperyment, wieś, etnografia, sztuka