Anna Nasiłowska
Instytut Badań Literackich PAN
O pokoleniach literackich – głos sceptyczny
Tekst stanowi rekapitulację historii pojęcia pokolenia literackiego. Związane w Polsce z napisaną pod koniec lat trzydziestych XX wieku książką Kazimierza Wyki, weszło w szeroki obieg w krytyce literackiej, głównie dzięki działalności Artura Sandauera. Od początku autorzy polskich prac korzystali z inspiracji niemieckich. Na odmienną, pozytywistyczną, genealogię pojęcia powołują się autorzy francuscy.
Słowa kluczowe: pokolenie literackie, krytyka literacka, socjologia literatury, Kazimierz Wyka.

Anna Artwińska
Universität Hamburg
Między nature a nurture. Transfer międzypokoleniowy, epigenetyka i „więzy krwi”
Przedmiotem artykułu są dwie opowieści rodzinne/generacyjne: Mała Zagłada Anny Janko i Granica zapomnienia Sergeja Lebedeva, podejmujące problem międzypokoleniowego przekazu w perspektywie (także) biologicznej. Interesuje mnie sposób zapisu figur i metafor przynależących do dyskursu genealogicznego oraz ich funkcja w tekście i poza nim. Utwór Anny Janko daje się odczytać jako literacka manifestacja koncepcji epigenetyki, w przypadku Lebedeva mamy do czynienia z metaforyzacją problematyki krążącej wokół obrazu „więzów krwi”. Wspomniane opowieści rodzinne traktuję jako przykład aktualności kategorii pokolenia w jej genealogicznym wymiarze.
Słowa kluczowe: pokolenie, genealogia, epigenetyka, powieść rodzinna, więzy krwi, pamięć, przekaz, uwspółcześnianie.

Aránzazu Calderón Puerta
Uniwersytet Warszawski
Przekaz międzypokoleniowy. Pamięć o antyfrankistowskim komunistycznym ruchu oporu
Tematem rozprawy jest formowanie się świadomości pokoleniowej dwóch generacji kobiet w swoistym akcie odzyskiwania pamięci. Powrót do zapomnianej historii opozycji konstytuuje świadomość pokoleniową uczestniczek tamtych wydarzeń. Jednocześnie zainteresowanie ich losami jest dla współczesnych kobiet poszukiwaniem tradycji poza w przeważającej mierze męską narracją głównego nurtu historiografii. Na gruncie literackim przejawem tego zjawiska są dziś w Hiszpanii powieści historyczne. Przedmiotem analizy są strategie narracyjne związane z odzyskiwaniem i redefiniowaniem tak rozumianej pamięci pokoleniowej. Na postawie dwóch konkretnych przykładów pokażę, jak pisarki „drugiego pokolenia” starają się odzyskać pamięć o walce komunistów przeciw frankizmowi po hiszpańskiej wojnie domowej. Pokolenie matek i babć buduje na nowo opowieść o sobie, równoległą z opowieścią o nich, w której współczesność – pokolenie córek i wnuczek – rozgrywa problem własnej tradycji i tożsamości.
Słowa kluczowe: pamięć międzypokoleniowa, hiszpańska powieść historyczna, narracje kobiet o komunizmie.

Agnieszka Mrozik
Instytut Badań Literackich PAN
„Dziadek (nie) był komunistą”. Między/transgeneracyjna pamięć o komunizmie w polskich (auto)biografiach rodzinnych po 1989 roku
Celem artykułu jest analiza strategii konstruowania pamięci rodzinnej o komunizmie we współczesnych polskich tekstach (auto)biograficznych. Autorka odwołuje się do prac Haralda Welzera oraz Aleidy i Jana Assmannów, by zapytać, jak prywatna pamięć o zaangażowaniu w komunizm funkcjonuje w przestrzeni publicznej w Polsce: do jakiego stopnia pamięć nieoficjalna jest uzgadniana z pamięcią oficjalną, a w którym miejscu nie przystaje do niej, wymyka się jej. Kluczowe jest także pytanie, czy i w jaki sposób pamięć o zaangażowaniu w komunizm własnym lub krewnych podlega transformacjom w procesie wędrówki między- i transgeneracyjnej i co to znaczy dla pamięci jednostek, rodzin i całej zbiorowości.
Słowa kluczowe: pamięć, komunizm, rodzina, pokolenie, (auto)biografia.

Anja Tippner
Universität Hamburg
Sensing the meaning, working towards the facts: drugie pokolenie a pamięć o Zagładzie w tekstach Bożeny Keff, Magdaleny Tulli i Agaty Tuszyńskiej
Artykuł bada koncepcje pokolenia na podstawie autobiograficznych i autofikcjonalnych tekstów literackich, pisanych przez dzieci osób ocalałych z Holokaustu. W centrum uwagi znajduje się historia terminu "drugiego pokolenia", ukształtowanego w latach osiemdziesiątych, i jego przełożenie na teksty autobiograficzne. Przeprowadzona analiza pozwala stwierdzić, że termin ten sugeruje nie tylko odniesienia historyczne, ale także implikuje osobną poetykę i sposób pisania. Na podstawie tekstów pisarek należących do "drugiego pokolenia": Evy Hoffman, Bożeny Keff, Magdaleny Tulli i Agaty Tuszyńskiej, zostały ukazane właściwości i cechy charakterystyczne tego rodzaju pisarstwa.
Słowa kluczowe: Szoa, autobiografia, drugie pokolenie, lifewriting, trauma.

Anna Zawadzka
Instytut Slawistyki PAN
Recepcja piętna „żydokomuny” w ujęciu pokoleniowym. Szkic do badań
Tekst stanowi zarys badań nad narracjami o „żydokomunie”, które budują lub które powielają osoby napiętnowane jako członkowie rodzin żydowskich komunistów. Interesują mnie podobieństwa i różnice w opisie, interpretacji i ocenie żydowskich komunistów, jakie znaleźć można w narracjach ich samych, ich dzieci i ich wnuków. Charakterystycznymi węzłami tych narracji są: interpelacja kolektywnego podmiotu, którego mówiący chcą reprezentować; abstrahowanie od kontekstu społeczno-politycznego; niechęć do poruszania tematu antysemityzmu; wyznanie poczucia odpowiedzialności i winy; skrucha. W kontekście silnie obecnych w polskiej kulturze antysemityzmu i antykomunizmu, narracje te interpretuję jako „egzamin z podporządkowania” większościowemu status quo, do którego zmuszani są w Polsce Żydzi.
Słowa kluczowe: żydokomuna, antysemityzm, pokolenie, komunizm, piętno.

Przemysław Czapliński
Uniwersytet Adama Mickiewicza
Państwo bez wstrętu
Artykuł jest propozycją odczytania Przedwiośnia Żeromskiego jako – dość okrutnego – projektu nowoczesnego państwa. W państwie tym kluczowymi podmiotami są zbiorowości (bioklasy i klasy społeczne), których racją istnienia jest rozrodczość i produktywność. Państwo biopolityczne powinno się z nimi liczyć, jako że transcendują one własną wstrętność dzięki pożytkowi. Państwo nie musi natomiast troszczyć się o klasy bezpłodne (ziemiaństwo) czy bezproduktywne (część Żydów), ponieważ jako niezdolne do sprostania nowemu kryterium naznaczone są one nieusuwalną ohydą.
Słowa kluczowe: bohater zbiorowy, bioklasa, biomasa, biopolityka, nowoczesność, państwo, wstręt.

Maria Prussak
Instytut Badań Literackich PAN
Francuskie teksty Adama Mickiewicza
Mickiewicz pisał po francusku z różnych powodów – wypełniając publicystyczny obowiązek i odpowiadając na zamówienie, ale także dlatego, żeby uczestniczyć w życiu literackim środowisk, w których się obracał w Rosji i we Francji. Język francuski dawał mu szansę próbować swych sił w gatunkach, których nie uprawiał po polsku i podejmować tematy, których polscy odbiorcy mogliby nie zaakceptować. Najważniejsze jednak było to, że francuski dawał inną perspektywę, dystans, z którego mógł ogarnąć trudne problemy bez emocjonalnego zaangażowania.
Słowa kluczowe: język obcy, francuskie dramaty, nekrolog Puszkina, dystans, presja.

Paweł Bem
Instytut Badań Literackich PAN
Dlaczego polskie edytorstwo naukowe nie istnieje
Artykuł podejmuje temat kondycji polskiego edytorstwa naukowego, projektując jego rozwój, który może nastąpić dzięki wykorzystaniu narzędzi cyfrowych. Autor apeluje o ewaluację tradycji edytorskiej i wypracowanych w jej ramach pojęć i kategorii klasyfikacyjnych, które powstały w innej metodologicznej sytuacji humanistyki. Postuluje naukową edycję cyfrową, której promocja i liczne realizacje są szansą na zmianę paradygmatu myślenia o edytorstwie naukowym. Proponowana przez niego edycja zapewnia taką formę prezentacji świata tekstów, która uwolni edytorów z jarzma wyboru podstawy edycji i tworzenia tekstu krytycznego, który jest rzekomo najbliższy autorskiej intencji.
Słowa kluczowe: edytorstwo naukowe, tekstologia, edytorstwo cyfrowe, naukowa edycja cyfrowa, humanistyka cyfrowa.

Agnieszka Przybyszewska
Uniwersytet Łódzki
O niektórych strategiach otwarcia na czytelnika w wybranych przykładach literatury nowomedialnej (rekonesans)
Celem szkicu jest przyjrzenie się wybranym przykładom e-literatury oraz obszarom granicznym pod kątem poszukiwania strategii komunikacyjnego otwarcia na czytelnika. Autorka skupia się głównie na dwóch rodzajach stosowanych zabiegów: zaprogramowanej grywalności tekstu, owocującej performatywnym charakterem utworów, oraz strategii polegającej na włączeniu w obręb utworu czytelniczych działań czy gestów (najczęściej dublujących gesty wykonywane w świecie przedstawionym), warunkujących dalsze poznanie historii lub wpływających na sam utwór. Analizowane chwyty przedstawione są jako elementy typowej dla kultury uczestnictwa strategii otwierania tekstu na czytelnika oraz jako środki służące wzmocnieniu literackich mechanizmów immersji czy projekcji-identyfikacji, ułatwiające odbiorcy wejście w świat przedstawiony bądź podkreślające konkretne walory literackie.
Słowa kluczowe: literatura grywalna, czytelnicze gesty, Oliver Jeffers, Serge Bouchardon, Naomi Alderman, iPoe.

Elżbieta Zarych
Uniwersytet Jagielloński
Przekład literatury dla dzieci i młodzieży – między tekstem a oczekiwaniami wydawcy i czytelnika
Przekład literatury dla dzieci i młodzieży należy rozpatrywać zarówno z perspektywy zagadnień tekstowych, jak i pozatekstowych. Niejednokrotnie ważniejsze od wierności oryginałowi staje się „dobro dziecka”, przy czym każda z osób decyzyjnych inaczej wyobraża sobie potencjalnego (często utopijnego) czytelnika i jego potrzeby. Oczekiwania w stosunku do przekładu i tłumacza są często po prostu oczekiwaniami względem idealnej książki, którą tłumacz jako autor wersji w danym języku ma stworzyć z „partytury” oryginału. Zrozumienie i uświadomienie sobie zjawisk występujących w tego typu przekładach i mechanizmów w nich działających są niezwykle istotne zarówno dla wydawców i tłumaczy, jak i dla czytelników biorących do ręki produkt końcowy.
Słowa kluczowe: przekład, literatura dla dzieci i młodzieży, wydawnictwa, recepcja.

Danuta Szajnert
Uniwersytet Łódzki
O prze-pisywaniu
Recenzja: Paweł Wolski, Tadeusz Borowski – Primo Levi. Prze-pisywanie literatury Holocaustu, Wydawnictwo IBL, Warszawa 2013.
Słowa kluczowe: Holokaust, świadectwo, dyskurs holokaustowy, Borowski, Levi, prze-pisywanie, rzetelność.

Dariusz Śnieżko
Uniwersytet Śląski
Przywracanie głosu
Rec. Tomasz Nastulczyk, Piotr Oczko Homoseksualność staropolska. Przyczynek do badań, Collegium Columbinum, Kraków 2012.
Słowa kluczowe: kultura staropolska, homoseksualność, studia gejowskie, dyskurs emancypacyjny, tradycja, kanon.

Agnieszka Mrozik
Instytut Badań Literackich PAN
Anna Artwińska
Universität Hamburg
O pokoleniach z perspektywy niemieckiej
Recenzja: Pokolenia albo porządkowanie historii, przeł. Izabela Drozdowska-Broering i Jerzy Kałążny, wstęp i opracowanie Hubert Orłowski, redakcja Robert Traba i Holger Thünemann, Wydawnictwo Nauka i Innowacje, Poznań 2015
Słowa kluczowe: pokolenie, historia, narracja, pamięć, tożsamość.

Pau Freixa Tarradas
Universitat de Barcelona
Akademia Techniczno-Humanistyczna w Bielsku-Białej
Bożena Zaboklicka
Universitat de Barcelona
Gombrowicz jako postać fikcyjna w literaturze argentyńskiej
Artykuł analizuje specyficzną formę recepcji Gombrowicza w Argentynie, gdzie jego dzieło nadal pozostaje stosunkowo mało znane, natomiast sama osoba pisarza urosła w ciągu ostatnich dziesięcioleci do rangi postaci kultowej. Dlatego też charakterystyczne dla recepcji twórczej Gombrowicza w Argentynie jest to, że nie jest ona recepcją samego dzieła, ale tworzeniem fikcji opartych na życiu autora i jego miejscowej legendzie, co pozostaje w silnym kontraście z praktycznie nieistniejącymi próbami przeformułowania, nawiązaniem intertekstualnym bądź parodią gombrowiczowskich motywów lub epizodów literackich w utworach pisarzy argentyńskich. Jest więc to recepcja związana bardziej z fascynacją osobą twórcy niż z rzeczywistym czytaniem i asymilacją jego dzieł. Artykuł analizuje i porównuje główne fikcjonalizacje osoby pisarza poczynając od Sztucznego oddychania Ricarda Piglii.
Słowa kluczowe: Gombrowicz, recepcja, Argentyna.

Agnieszka Mrozik
Instytut Badań Literackich
Anna Artwińska
Universität Hamburg
Anna Zawadzka
Instytut Slawistyki PAN
Małgorzata Fidelis
University of Illinois at Chicago
Pożytki z „pokolenia”. Dyskusja o „pokoleniu” jako kategorii analitycznej
W trakcie rozmowy o „pokoleniu” jako kategorii analitycznej używanej we współczesnej humanistyce autorki zastanawiają się nad definicjami oraz znaczeniami „pokolenia” w obszarze studiów nad pamięcią, przemianami postaw społecznych, polityką historyczną. Rozważają, jak kategoria ta funkcjonuje w dyskursie publicznym w Polsce po 1989 roku, a także jaką rolę pełnią dziś (auto)deklaracje pokoleniowe. Kluczowe jest dla nich pytanie o pożytki z posługiwania się kategorią „pokolenia” w badaniach nad komunizmem i PRL-em. Rozmowa jest okazją do zapoznania się z najnowszymi ujęciami teoretycznymi, a także z pracami operującymi kategorią „pokolenia” w szczegółowych analizach na gruncie polskim i zagranicznym.
Słowa kluczowe: pokolenie, komunizm, PRL, pamięć, transformacja, reprezentacja.

Wojciech Tomasik
Uniwersytet Kazimierza Wielkiego
Jeszcze inna zabawa Lalką
Realizm Lalki, wielokrotnie badany i analizowany w odniesieniu do topografii Warszawy, rozciąga się też na sferę kolejową. Wbrew temu, co sądzą specjaliści (m.in. Józef Bachórz i Stanisław Fita), Prus, kreśląc wątek nieudanego wyjazdu Wokulskiego do Krakowa, pedantycznie trzymał się rozkładu jazdy (z drugiej połowy maja 1879 r.). Służbowy rozkład jazdy potwierdza, że zarówno powrót bohatera ze Skierniewic do Warszawy, jak i wcześniejsza próba samobójcza zostały zestrojone z kursowaniem prawdziwych pociągów. Kolejowy rozkład jazdy wydaje się tekstem kluczowym w interpretacji Lalki. Jest to bowiem powieść o życiu wielkiej metropolii, której sprawne funkcjonowanie – jak pokazał Georg Simmel – wymaga od jej mieszkańców ścisłego respektowania „transsubiektywnego schematu czasowego” [übersubjektives Zeitschema].
Słowa kluczowe: realizm, powieść realistyczna, nowoczesność, rozkład jazdy.

Sigrid Weigel
Technische Universität Berlin
Genealogia – ikonografia i retoryka pewnej figury epistemologicznej
Tekst ukazuje historię genealogii rozumianej jako historia pojęcia i historia pewnej dziedziny nauki. Zgodnie z przekonaniem o istnieniu ścisłego związku między metodami genealogii i jej przedmiotem zainteresowania, autorka prowadzi czytelnika po historii kultury europejskiej, wskazując na główne momenty transformacji metod genealogii i form jej przedstawienia, korespondujące z przemianami historycznymi, społecznymi, kulturalnymi Europy. Wiele miejsca w tych rozważaniach zajmuje analiza i interpretacja jednej z najbardziej popularnych form genealogicznej reprezentacji – drzewa genealogicznego.
Słowa kluczowe: genealogia, historia wiedzy, drzewo genealogiczne, encyklopedia.

Ewa Kobyłecka-Piwońska
Uniwersytet Łódzki
Gombrowicz we współczesnej Argentynie. Lektura grupy „Literal”
Celem artykułu jest przedstawienie interpretacji tekstów Witolda Gombrowicza zaproponowanej przez pisarzy argentyńskich redagujących w latach siedemdziesiątych XX wieku pismo „Literal”. Wychodząc od założeń współczesnej komparatystyki literackiej, omawia się pokrótce proces „argentynizacji” Gombrowicza, a następnie główne założenia lektury jego dzieła na kartach tego czasopisma oraz w powieści Cancha rayada Germana Garcíi. Lektura ta dokonuje się w opozycji do popularnej wówczas estetyki „powieści-świadectwa” i opiera się, po pierwsze, na akcentowaniu wagi tekstów, a nie osoby pisarza (co stanowi zmianę obowiązującego wówczas paradygmatu interpretacyjnego) oraz, po drugie, na zastosowaniu teorii psychoanalizy Jacques’a Lacana.
Słowa kluczowe: Witold Gombrowicz, „Literal”, Germán García, komparatystyka, literatura argentyńska.

Ewa Kobyłecka-Piwońska
Uniwersytet Łódzki
Dziennik argentyński, czyli jakiego Gombrowicza czyta się w Buenos Aires
Celem artykułu jest analiza tekstu kluczowego dla argentyńskiej interpretacji Gombrowicza, czyli Dziennika argentyńskiego. Obejmuje ona, po pierwsze, historię jego powstania (przedstawioną w świetle korespondencji pisarza z wydawcą oraz tłumaczem), przekład oraz kompozycję, czyli układ fragmentów wybranych przez autora z pełnej wersji Dziennika. Dziennik argentyński jest najważniejszą składową autoprezentacji Gombrowicza przygotowanej na użytek czytelników hiszpańskojęzycznych i w dużej mierze determinuje interpretacje jego dzieła w tym obszarze kulturowym.
Słowa kluczowe: Witold Gombrowicz, Dziennik argentyński, przekład, literatura argentyńska.

Karolina Szymborska
Uniwersytet w Białymstoku
Children studies jako perspektywa metodologiczna. Współczesne tendencje w badaniach nad dzieckiem
Artykuł jest próbą zarysowania głównych tendencji ponowoczesnego ujmowania dzieciństwa w interdyscyplinarnym dyskursie children studies. Badaczka wyróżnia w obrębie nurtu dwa antagonistyczne podejścia interpretacyjne: pajdocentryczne i pajdomorficzne. Pierwszy kierunek proklamuje prymat aktywności dziecięcej w społeczeństwie i analizuje narracje dziecięce w dyskursie naukowym (W.Corsaro, G. Lenzer, K. A. Scott,S. S. Boocock). Autorka artykułu widzi w tych działaniach próbę zbudowania kontrhistorii widzianej z perspektywy dziecka (child-story). Drugi prąd wyrasta z posthumanistycznej refleksji Tysona Lewisa i Richarda Kahna, której patronuje teoria postludzi Rosi Braidotti. Ruch ten proponuje nieantropocentryczne, zoomorficzne ujęcie dzieciństwa w ramach tzw. egzopedagogii. Autorka w manifestowanej przez badaczy pajdomorficznej anihilacji dualizmu pojęciowego i hierarchii gatunkowej upatruje redukcję podmiotowości dziecka do jej hipostazy, wyrażoną w dyskursie za pomocą symbiotycznej hybrydy (humanimal).
Słowa kluczowe: children studies, childstory, socjologia dzieciństwa, egzopedagogia, posthumanizm dzieciństwa.

Mateusz Zimnoch
Uniwersytet Jagielloński
Wstręt jako miejsce prawdy. Transgresywne doświadczenie abiektu w reportażu Bomżycha Jacka Hugo-Badera
Artykuł jest próbą analizy zagadnienia prawdy w reportażu Bomżycha Jacka Hugo-Badera w oparciu o kategorię wstrętu. Pojęcie prawdy, sytuujące się w centrum rozważań nad tekstami faktograficznymi, nieczęsto jest przez badaczy rozpatrywane w kategoriach wykraczających poza definicję korespondencyjną. Wstręt pojmowany jako kategoria antropologiczna jest natomiast pojęciem dobrze wpisującym się w charakter tekstów faktograficznych, które dotyczą tematów objętych społecznym tabu. Hugo-Bader wpisuje się w powyższy model, podejmując wewnętrzną walkę między odrzuceniem tego, co wstrętne, a jego poznaniem i afirmacją, pozwalającą na dotknięcie istoty opisywanego zjawiska. Wszystko to ma prowadzić do zmniejszania dystansu pomiędzy podmiotem percypującym a obcym otoczeniem oraz do redukcji poziomu mediatyzacji tekstu reportażu.
Słowa kluczowe: wstręt, prawda, reportaż, Hugo-Bader, abiekt, postmodernizm.