Autorka szkicu zarysowuje sylwetkę wybitnej uczonej, która przez wiele lat wykładała na paryskiej Sorbonie teorię literatury i komparatystyczną slawistykę. Osią analitycznego opisu jej zaskakująco jednolitej twórczości naukowej i eseistyczno-beletrystycznej jest pytanie o intelektualną i aksjologiczną podstawę tożsamości, budowanej na skrzyżowaniu kultur francuskiej i czeskiej. Odpowiedź odsłania się stopniowo w coraz to wyraźniejszym obrazie wewnętrznego świata kogoś, kto dwiema drogami (nauki i sztuki) dąży do celu tak naprawdę nieosiągalnego: zrozumieć sens życia narodów i osób jako jedność w wielości, jako godność realizowaną wśród innych, ukrytą w nieustannym otwieraniu się na zmianę.

Artykuł omawia literackie czasopisma w języku hebrajskim, jakie ukazywały się w Warszawie na przełomie XIX i XX wieku. W tym okresie Warszawa była kwitnącym centrum zarówno literatury jak i czasopiśmiennictwa hebrajskiego. Tematy poruszane w tych periodykach obejmują takie zagadnienia jak: odnowę języka i literatury hebrajskiej jako istotny wymiar budzącej się żydowskiej narodowości oraz gorącą debatę nad jakością i zadaniami nowoczesnej literatury hebrajskiej. Autorzy publikujący w tych czasopismach stali się w przyszłości filarami nowoczesnej literatury hebrajskiej n. p. H. N. Bialik, S. Czernichowski, M. J. Berdyczowski i inni. Autorka artykułu śledzi szereg tematów nawiązujących do polskiego kontekstu: czy hebrajscy pisarze odnosili się do miejsca, w którym żyli, do języka, który słyszeli i do polskiej literatury żyli. Poza tym omawia dzieła literatury polskiej przekładane na język hebrajski i zastanawia się nad możliwym wpływem polskiej narodowości na ruch syjonistyczny.

Opowiadanie Aleksandra Wata Po śmierci odnalezione przez prof. Adama Dziadka w Beinecke Rare Book and Manuscript Library (Yale Universty). Tekst został przepisany na maszynie przez Olę Watową, żonę pisarza, najprawdopodobniej w listopadzie 1986 roku; do tekstu dołączona jest odręczna notatka pismem Watowej: „Niedokończone opowiadanie Po śmierci przepisane z zeszytu II”. Według sugestii Jana Zielińskiego opowiadanie to mogło powstać w czasie pobytu Aleksandra Wata w Sopocie, gdzie Wat miał wymyślić scenariusz filmu o niemieckim filozofie zamkniętym w hotelu, który jest zarazem obozem koncentracyjnym i zaświatem. Według badacza może to być zapis drugiego z trzech „przeżyć parapsychicznych” (sam poeta je tak określał), którego doświadczył w Sopocie latem 1954 roku.

Sprawozdanie z kwerendy przeprowadzonej przez prof. Dziadka w Beinecke Rare Book and Manuscript Library (Yale Universty). Na archiwum Aleksandra Wata (Aleksander Wat Papers) w chwili obecnej składają się 22 pudła z materiałami (oznaczone numerami od 1-22) i dodatkowo trzy pudła z nieźle uporządkowaną już korespondencją (oznaczone literami A, B, C). Jednym z efektów kwerendy było odnalezienie i opracowanie niedokończonego opowiadania pisarza (Po śmierci), które publikujemy w niniejszym numerze.

Esej poświęcony jest kategorii „niedojrzałości” w prozie Bohumila Hrabala, w zestawieniu z analogicznym aspektem w filozofii i praktyce twórczej Witolda Gombrowicza. „Niedojrzali” bohaterowie powieści czeskiego autora – pośród których wymieniono między innymi pikolaka Dziecię z „Obsługiwałem angielskiego króla”, pana Kakrę i pana Leli ze „Święta przebiśniegu”, Miłosza Pipkę, dziadka Lukaša i pana Całuska z „Pociągów pod specjalnym nadzorem” – zazdroszczą bohaterom dojrzałym, podobnie jak mieszkańcy środkowoeuropejskich krajów zazdroszczą narodom „starszym”. Bohaterowie ci na ogół dążą do upodobnienia się do upragnionego wzorca, ale ostatecznie zaczynają rozumieć, że „wielkim trzeba się czuć”. Niedojrzałość to kategoria, która stanowi w koncepcji Hrabala, podobnie jak u Gombrowicza, przeciwwagę dla komunistycznego zniewolenia umysłów; niedojrzałość jest wolnością od wszelkich konwencji, przymusów, jest „szczeliną w mózgu” i pełni funkcję podobną jak humor, ironiczny dystans.

Recenzja książki: Ewa Szczęsna Poetyka mediów. Polisemiotyczność, digitalizacja, reklama, Warszawa 2007.

Artykuł prezentuje główne problemy zwrotu kulturowego w translatologii.

Autorka omawia problem relacji między wyobrażeniami a zaangażowaniem emocjonalnym w fikcję.

Rozmowa dotyczy źródeł filozofii literatury Richarda Shustermana, oraz takich zagadnień jak rola cielesności i nauk przyrodniczych w badaniach literackich.

Artykuł jest próbą spojrzenia na proces literackiej globalizacji pod kątem jej potencjalnej przydatności w badaniach polonistycznych i polonoznawczych w szerszym, porównawczym kontekście. Powołując się na różne podejścia badawcze ostatnich dekad, autorka sugeruje kilka potencjalnych rozwiązań w celu ulokowania badań polonistycznych na orbicie światowej humanistyki. Uznaje, że literacka globalizacja to nie zagrożenie, ale szansa, którą warto wykorzystać.

Artykuł dotyczy obecnej sytuacji komparatystyki literackiej, a konkretnie zagadnienia przekładu i jego teorii w kontekście międzykulturowym.

Recenzja książki: Michał Mrugalski Teoria barw Tadeusza Różewicza, Universitas, Kraków 2007.

Autor dokonuje przeglądu pisarzy polskich, których dzieła przekładano na jidysz, oraz omawia recepcję tych dzieł.

Przedmiotem rozpoznań są międzyjęzykowe konstrukcje hybrydyczne w awangardowych poetykach i poetologiach rosyjskich. Punktem wyjścia dociekań jest rozróżnienie historycznych hybryd językowych (archaicznej innojęzyczności mowy) i zamierzonego krzyżowania języków etnicznych w wypowiedziach literackich. Artystyczna, historyczno-lingwistyczna i ideologiczna motywacja futurystycznych języków zmyślonych, uniwersalnych i „hodowlanych” oraz zaumnych hybryd międzyjęzykowych sprawdzana jest w kontekście porewolucyjnej polityki językowej („inżynierii językowej”) oraz jafetyckiej doktryny lingwistycznej Nikołaja Marra. Artykuł unaocznia istotną rolę jafetydologii (lingwistycznej „paleontologii semantycznej”) w kształtowaniu się koncepcji zaumu petersburskich i tyfliskich futurystów. Miedzyjęzykowe konstrukcje hybrydyczne traktowane są jako symptom utopistycznego światopoglądu wschodnioeuropejskiego modernizmu.

Wstęp do numeru 6/2009, Przekłady, zwroty, porównania (oraz inne badania)

Esej dotyka problemów komparatystyki, translacji, postkolonializmu, wielogłosowości oraz recepcji czytelniczej, ustawiając te zagadnienia tak, że wzajemnie się one oświetlają i wchodzą w rozmaite konfiguracje. Zasadniczą tezą artykułu jest rozpoznanie konieczności potraktowania komparatystyki i studiów nad przekładem nie jako dyscyplin, lecz metodologii: wzajemnie na siebie wpływających i rozwijających się w kontekście zmiennych sposobów czytania. Kryzys komparatystyki pojawia się wtedy, gdy ulega ona nadmiernej normatywizacji, gdy – zamiast otworzyć się na postkolonialną wielogłosowość – zamyka się w wyznaczonych z góry granicach i narzuconych teoriach. Akt porównania odbywa się podczas (zawsze świeżego) procesu czytania, którego istonym elementem jest tłumaczenie jako narzędzie literackiej odnowy i innowacji. Bassnett napomina, by nie tracić świadomości tego, gdzie my – jako Europejczycy – znajdujemy się w relacji do naszej własnej historii literatury i jej kanonu. W tej historii to tłumaczenie było i jest pierwszym środkiem umożliwiającym przepływ informacji; stąd zaś wynika konieczność ustawienia historii przekładu w centrum studiów komparatystycznych.

Autorka analizuje podobieństwa poetyk Tadeusza Różewicza i Antoniego Czechowa.

Autorka przygląda się twórczości mieszkających w Niemczech pisarzy związanych z Klubem Nieudaczników Polskich w Berlinie Leszka Oświęcimskiego i Wojciecha Stamma, a także nie związanych z nim Krzysztofa Niewrzędy i Dariusza Muszera z perspektywy literaturoznawstwa interkulturowego, którego koncepcję w Niemczech rozwinął m.in. Michael Hofmann. Interesuje ją przewijający się przez prozę i lirykę migrantów-mężczyzn, przede wszystkim przez jej „nieudacznicki” nurt, motyw podwójnego upokorzenia (na tle narodowym, jako Polak, i na tle genderowym, jako mężczyzna), a więc zapisany w literaturze kryzys tożsamości narodowej i płciowej. W centrum uwagi stoją strategie ochodzenia się z własną „innością”, „podrzędnością” w zderzeniu z kulturą „obcą” (zachodnioeuropejską, niemiecką, feministyczną), strategie odzyskiwania godności i destabilizacji kultury większości przez suwerenne wniesienie do niej własnych wartości, dekonstrukcję stereotypów i podejście parodystyczno-groteskowe.

Autorka analizuje przygotowany przez Henryka Podbielskiego polski przekład Poetyki Arystotelesa w celu uchwycenia, jakie rozstrzygnięcia dla terminów ei)=doj i ge/noj wprowadził tłumacz, co z kolei wpływa na rozumienie problematyki genologicznej. Czy da się czytać tekst starożytny w taki sposób, by na jego podstawie zrekonstruować oryginalne znaczenia słów lub odkryć analogiczne współczesne im pojęcia. Tłumaczenie przez przyjęte rozstrzygnięcia usuwające niejasności oryginału oraz system przypisów i komentarzy przybliża rozumienie rodzaju literackiego i gatunku do ujęć strukturalistycznych.

Jeżeli dzieło literackie traktujemy jako model świata (Łotman), to w grę wchodzą światy rozmaite, jedno- dwu- albo wielojęzyczne. Jednojęzyczność bywa motywowana patriotycznie, mitologicznie, realistycznie lub paratranslatorsko. Iluzje świata dwu- lub wielojęzycznego literatura może stwarzać w granicach wypowiedzi jednojęzycznej, korzystając z takich chwytów, jak refleksje metajęzykowe, nakierowane na obcość mowy, tłumaczenie tekstów obcojęzycznych oraz składniowe lub fonetyczne imitacje cudzoziemskich form wysłowienia. Z kolei faktyczne przełamanie monopolu jednego języka w jakimś dziele polega na ujawnieniu napięcia między swojskością a obcością, gdy obydwa (lub więcej) systemy komunikacji werbalnej zostają tekstowo uobecnione za pomocą chwytów, które mają charakter stopniowalny i odwoływalny, co opisującą je dziedzinę pozwala nazwać poetyką alternatywną lub probabilistyczną.

Recenzja książki: Jerzy Smulski „Przewietrzyć zatęchłą atmosferę uniwersytetów”. Wokół literaturoznawczej polonistyki doby stalinizmu, Toruń 2009.

Artykuł porusza problem „młodego pokolenia” w ramach drugiej fali czeskiej literatury emigracyjnej XX w. Twórczość V.Třešňáka, L.Martínka i I.Pekárkovej została przedstawiona w kontekście nowej wizji emigracji i współczesnej świadomości „obywatela świata”.