Artykuły: Włodzimierz Bolecki

Karol Irzykowski (1873-1944) był jednym z najwybitniejszych pisarzy polskich XX wieku. Autor pierwszej powieści metafikcyjnej, najważniejszego i najbardziej radykalnego eksperymentu w prozie europejskiej (Pałuba, 1903). Równocześnie krytyk literacki, teatralny i filmowy, którego nowoczesny warsztat, bezkompromisowość i oryginalność były przez dziesięciolecia wzorem rzetelności analizy literackiej. Włodzimierz Bolecki pyta, dlaczego we współczesnej krytyce i literaturze Irzykowski stał się nagle nieobecny. Zdaniem autora współczesna kultura literacka i mechanizmy rynkowe wyparły wartości, które były fundamentami kultury humanistycznej w czasach Irzykowskiego: niezależność sądu, poszukiwanie prawdy, szacunek dla nauki, bezkompromisowość i bezinteresowność ocen.
Słowa kluczowe: Irzykowski, modernizm, krytyka literacka, kultura współczesna.

Artykuł dotyczy powieści Stefana Żeromskiego Przedwiośnie (1925), która w czasach PRL była obowiązkową lekturą szkolną i najbardziej znanym utworem pisarza. Autor pokazuje manipulację w szkolnej interpretacji tego utworu, przedstawianego w PRL jako pochwała rewolucji bolszewickiej. Tymczasem – zgodnie z niepublikowanymi w PRL autokomentarzami Żeromskiego – Przedwiośnie było dramatycznym ostrzeżeniem pisarza przed bolszewizmem. Bolecki proponuje nową interpretację tej powieści, pokazując jej związek z tradycją literacką. Najbardziej oryginalną tezą jest twierdzenie, że sławna powieść Witkacego Pożegnanie jesieni (1927) była bezpośrednią kontynuacją Przedwiośnia. Artykuł kończy się zaskakującą tezą o drapieżnej aktualności powieści Żeromskiego, którą krytycy uważają dziś za utwór całkowicie przestarzały.

Autor przedstawia funkcjonalne różnice pomiędzy humanistyką a dyscyplinami niehumanistycznymi (hard sciences). Na koniec, autor kwestionuje ten dychotomiczny podział pytając: Czyż w hard sciences (np. w biologii, chemii, technice) nie mamy do czynienia z dziełami człowieka? Czyż związki chemiczne, materiały, urządzenia, etc. nie są stworzone przez człowieka tak samo jak wiersze i obrazy? I odpowiada: tam, gdzie w grę wchodzą rzeczy wytworzone przez człowieka, humanistyka i nauki eksperymentalne są tak samo „twarde”, pytają bowiem o to samo – o to jak są zrobione wytwory ludzkiej aktywności poznawczej i jakie są ich społeczne funkcje. Dlatego konieczny jest dziś nowy model badań interdyscyplinarnych.

Autor omawia obecność Juliusza Słowackiego w twórczości Witolda Gomboriwcza. Choć ani w Dzienniku, ani we Wspomnieniach polskich, ani w żadnych rozważaniach o literaturze polskiej Gombrowicz nie pisał o utworach Słowackiego, relacje biograficzne na temat młodości Gombrowicza nie pozostawiają wątpliwości, iż fascynowali go romantyczni samotnicy. Autor dowodzi, że szekspiryzm dramatów Gombrowicza (Iwona, księżniczka Burgunda oraz Ślub) miał także niezauważone dotąd ogniwo pośrednie – były nimi dramaty Słowackiego. Słowacki, jak inni wielcy pisarze, obecny jest w twórczości Gombrowicza w sieci aluzji i niewidocznych na pierwszy rzut oka analogii. Gombrowiczowskie nawiązanie zawsze oznacza zmianę, przetworzenie, niekiedy odwrócenie znaków, a nawet hołd poprzez pozorne szyderstwo. Taki jest też sens lekcji literatury w Ferdydurke.

Wstęp do numeru 6/2009, Przekłady, zwroty, porównania (oraz inne badania)

„Wizualizacja” jest dziś jednym z najbardziej ekspansywnych terminów w badaniach kulturowych (semiotycznych) – także literackich. Wprowadzając do tematyki numeru, Autor omawia różne znaczenia i zastosowania tego terminu – od „praktyczno-usługowych” z zakresu grafiki komputerowej, przez psychoterapeutyczne, rozmaite odmiany visual arts, antropologię sensualności i jej kulturowe formy, po koncepty z zakresu sztuk plastycznych i ich związków z literaturą, aż po refleksję teoretyczną nad statusem tekstu literackiego.

Autor opisuje współczesną sytuację studiów polskich zagranicą, które przeżywają poważne kłopoty związane nie tylko z finansowaniem, liczbą studentów, ale też z określeniem swojej tożsamości programowej czy ze znalezieniem miejsca w zmieniającym się pejzażu kierunków uniwersyteckich. Autor podkreśla, iż każdy model uprawiania polonistyki zagranicznej powinien być odpowiedzią na lokalną specyfikę i proponuje wpisanie kursów polskich (także w języku ojczystym studentów) w ramy innych (niż slawistyczno-filologiczna) całości programowych. Wbrew pozorom nie oznacza to jej rozproszenia rozpuszczenia się, czy wyzbycia się swej przedmiotowej tożsamości, lecz ekspansję na nowe tereny, na których będzie mogła zapuścić korzenie, a w ten sposób zaistnieć trwale w wielu nowych miejscach.

Autor omawia dwa zakresy przedmiotowe literaturoznawstwa polonistycznego: (1) literaturę w języku polskim i (2) literaturę w Polsce

Autor, podkreślając wpływ Nietzschego na polski modernizm, analizuje znaczenie konkretnych idei niemieckiego filozofa dla twórczości Brunona Schulza

Autor przypomina jeden z nurtów anglosaskiej tradycji rozumienia impresjonizmu, zastanawiając się nad konsekwencjami nieobecności tej tradycji w Polsce dla literaturoznawstwa i dzisiejszych badań nad modernizmem

Autor dowodzi, iż kluczową kwestią opisu modernizmu w Polsce – zarówno jako terminu jak i przedmiotu – jest rekonstrukcja wyznaczników nowoczesności: paradygmatu obejmującego zjawiska nie tylko różnorodne, ale też przeciwstawne

Autor omawia różne obszary modalności jako przedmiotu badań literackich i dociekań narratologicznych

Autor odrzuca pogląd identyfikujący Aleksandra Wata z postmodernizmem, uznając jego twórczość za charakterystyczny przykład wschodnioeuropejskiego modernizmu

Artykuł wstępny do numeru poświęconemu problematyce genologicznej

Postulat całościowego opisu polskiej literatury modernistycznej, uwzględniającego twórczość pisarzy emigracyjnych jako naturalną kontynuację ich dokonań międzywojennych

Dziwaczna (absurdalna i parodystyczna, choć także logiczna) lektura artykułów Andrzeja Szahaja Granice anarchizmu interpretacyjnego (1997 nr 6) i Paninterpretacjonizm, czyli nie ma niczego w tekście, czego by pierwej nie było w kontekście (odpowiedź krytykom) (1998 nr 4), jej wykładnia oraz metakomentarz

Autor kwestionuje zasadność nazywania postmodernistami Witkacego, Gombrowicza i Schulza oraz zastanawia się nad specyfiką modernizmu wschodnioeuropejskiego

O opowiadaniach filozoficznych pisarza – Gasnącym antychryście, Ugolone z Todi, Kamieniu filozoficznym, Labiryncie Casanowy i Głębokim cieniu

Szkic adaptujący tytułowe terminy poetyki opisowej na użytek analizy historycznoliterackiej

Artykuł wstępny polemizujący z tekstem Grażyny Borkowskiej Metafora drożdży. Co to jest literatura/poezja kobieca (1995 nr 3/4)

Artykuł wstępny zawierający pytania o stan świadomości metahistorycznoliterackiej w dobie przewartościowań społeczno-ustrojowych

Rozważania o funkcji postaci Zydów w powieściach Witkacego, przede wszystkim w Pożegnaniu jesieni

Janusz Sławiński jako prekursor poststrukturalizmu w’ Polsce

Artykuł wstępny do numeru poświęconego problemom podmiotu w badaniach literackich

Analiza porównawcza liryku Nad wodą wielką i czystą i wiersza Stevensa

Uściślenie pojęcia postmodernizm i ocena jego stosowalności do literatury polskiej

Odpowiedź Wacławowi Lewandowskiemu na polemiczny głos (w tym samym numerze) w sprawie książki Ptasznik z Wilna o Józefie Mackiewiczu

Recenzja. Stanisław Balbus: Intertekstualność a proces historycznoliteracki, Kraków 1990