Wprowadzenie do numeru poświęconego studiom afektywnym w literaturze, sztuce i kulturze. Wskazano na ich trzy cechy. Po pierwsze, mają charakter ‘manifestów’, w tym sensie, że proponują wąsko sprofilowany (afektywny) projekt badawczy, by tym wyraźniej wyeksponować poznawcze profity takiego przedsięwzięcia (kosztem niekompletności czy stronniczości obrazu). Po drugie, spełniają kryterium metodologicznego ‘zwrotu’, bo kategorie opisowe stają się analitycznymi procedurami zmieniającymi tradycyjną charakterystykę całej badanej dziedziny. Po trzecie, stanowią inherentny składnik rdzennego, a kluczowego dziś rozumienia kultury (w znaczeniu czasownikowym, nie rzeczownikowym czy przymiotnikowym); jako twórczej działalności, która pobudza do istnienia coś, co bez tej ‘zewnętrznej’ interwencji i ‘akuszerskiej’ opieki nie doszłoby do swego urzeczywistnienia.

Autorka Performatywności obrzydzenia wychodzi od pytania o kulturowe zróżnicowanie odczuwania wstrętu i o jego związek z jedzeniem, z relacjami między ciałami, przedmiotami i innymi, dochodząc do naczelnej kwestii – działania obrzydzenia.
W pierwszej części zajmuje się fascynacją wstrętu wyglądem i cechami rzeczy odczuwanych jako obrzydliwe oraz tym, jak wstręt oddziałuje na powierzchnię ciał zniesmaczonych osób. Następnie analizuje relację pomiędzy obrzydzeniem a lepkością oraz sposób, w jaki „lepkość” staje się afektywną jakością rzeczy. Na koniec przypatruje się, jak wstręt dotyczy nie tylko doznań cielesnych, ale również aktów mowy na przykładzie reakcji na ataki terrorystyczne z 11 września 2001, w których stwierdzano: „to obrzydliwe!”

Celem tekstu jest prezentacja projektu afektywnej historii sztuki nowoczesnej w Polsce w perspektywie etyki i humanistyki afirmatywnej. Odnosząc się do specyficznej sytuacji pola powojennej historii sztuki w Polsce, stawiam następujące pytania badawcze: co to jest afekt? W jaki sposób pojęcie afektu może być zastosowane do badania dzieł sztuki? Gdzie umiejscowić afekt? Jakie przestrzenie wiedzy dotyczące pracy artystycznej mogłaby otworzyć analiza i interpretacja afektywna? W dalszej części artykułu proponuję kilka spojrzeń na sztukę po 1939 r. z perspektywy empatii, poprzez którą chciałabym przywrócić historii sztuki w Polsce dwa graniczne wydarzenia/doświadczenia: rok 1968 oraz Zagładę Żydów.

Artykuł jest próbą analizy głośnej debaty medialnej dotyczącej lokalizacji pomnika poświęconego polskim Sprawiedliwym wœród Narodów Świata, która w kwietniu 2013 roku miała miejsce przede wszystkim na łamach Gazety Wyborczej. W artykule przedstawiam sprawę wspomnianego pomnika w szerszej perspektywie współistnienia różnych rodzajów upamiętnień na warszawskim Muranowie. Dodatkowo, poruszane kwestie stanowią pretekst dla prób zestawienia ze sobą dwóch modeli pamięci: ikonostarcia i pamięci wielokierunkowej, a także nazwania i opisania nowego modelu pamięci, jaki wyłania się z rozważań nad debatą.

Artykuł porusza problem transformacji instytucji muzealnych z perspektywy narastającego współcześnie konfliktu między demokracją pedagogiczną i performatywną. Autorka twierdzi, że wbrew szeroko rozpowszechnionym opiniom publiczność nie czuje potrzeby radykalnych zmian w ekspozycjach muzealnych i popiera istnienie instytucji w ich dawnych formach. Muzea mają wspomagać samokształcenie, samorealizację i samoświadomość, spełniać zadania moralizatorskie i reformujące, być racjonalne oraz reprezentować system wartości pożądany dla społeczeństwa. Kuratorzy muzealni również nie są zainteresowani zmianami, które mogłyby ograniczyć ich autorytet, a twierdzenia o głębokich przemianach w strategiach wystawienniczych pozostają zazwyczaj retoryką. Nie oznacza to odrzucenia nowoczesnych technik reprezentacji, ale pokazuje, że nie zawsze idą za nimi przekształcenia w tożsamości instytucji muzealnych.

Tekst jest próbą przewartościowania dotychczasowych rozpoznań dotyczących literatury i sztuki awangardowej oraz przezwyciężenia dualizmu myślenia o nowoczesnych tendencjach artystycznych. Namysł dotyczy zwłaszcza realizacji, które wymykają się istniejącym typologiom i charakterystykom. Propozycja badawcza polega na analizie zjawisk sztuki modernistycznej przez pryzmat kategorii afektu, lekturze określanej jako „krytyka afektywna”. Proponowany model lektury pozwala wyróżnić inną, „alternatywną” nowoczesność, swoistą awangardę awangardy, której specyfika zawiera się m.in. w problematyzowaniu napięć między tym, co intelektualne, somatyczne i uczuciowe.

Miejsca masowej przemocy i ludobójstwa opisuje się często jako niesamowite (unheimlich), wywołujące silne reakcje afektywne lęku, wstrętu czy wstydu, których źródła poostają niejasne. Artykuł stanowi próbę analizy możliwych katalizatorów tych silnych reakcji afektywnych. Pierwsza hipoteza zakorzeniona jest w licznych historiach o duchach, obecnych w literackich i artystycznych reakcjach na miejsca śmierci. Druga wysuwa problem obecności martwych ciał: ludzkich szczątków, które nie zostały należycie zneutralizowane poprzez rytuały. Wreszcie, „efekt afektu” nie-miejsc pamięci rozumie się tu jako zdolność jednych ciał do ulegania poruszeniom poprzez inne ciała. Ciała „poruszone” to te, które wkraczają na teren niesamowitych miejsc.

Wychodząc od spostrzeżenia, że naturalnie ludzkim sposobem funkcjonowania w świecie jest splatanie się z nim za pomocą opowieści, mianem fikcji proponuje się określać zinstytucjonalizowane narracje (niezależnie od każdorazowego medium), wyróżniając następnie w ich obrębie antropofikcje, tj. opowieści, z pomocą których człowiek orientuje się, co znaczy być człowiekiem. Jeśli antropofikcje to studia nad życiem na bazie studiów przypadków (antropologiczne laboratoria, w których nasza wyobraźnia poznaje modele rzeczywistości i egzystencji), to również ich badanie staje się sceną laboratoryjnej analizy. Postulowana w artykule filologia spekulatywnego egzystencjalizmu, wykreślająca poprzez analizowane fikcje pojęciową kartografię ludzkiej egzystencji, jawi się w takim ujęciu jako nauka immanentnie eksperymentalna.

recenzja: M. Rembowska-Płuciennik, Poetyka intersubiektywności. Kognitywistyczna teoria narracji a proza XX wieku, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń 2012

recenzja: Od poetyki przestrzeni do geopoetyki, red. E. Konończuk, E. Sidoruk Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, Białystok 2012.

recenzja: Dariusz Skórczewski, Teoria – Literatura – Dyskurs. Pejzaż postkolonialny, KUL, Lublin 2013.

recenzja: Marzena Woźniak-Łabiniec, Obecny nieobecny. Krajowa recepcja Czesława Miłosza w krytyce literackiej lat pięćdziesiątych w świetle dokumentów cenzury, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 2012.

Artykuł zainspirowany lekturą Polityki wrażliwości Michała Pawła Markowskiego. Krytyka diagnoz oraz propozycji w niej przedstawionych wpleciona zostaje w szerszą polemikę z poststrukturalistyczną teorią kultury. Zdaniem autora nie jest ona w stanie uchwycić specyfiki współczesnej kultury ani refleksji nad nią, przez co słabo sprawdza się w roli teoretycznego fundamentu badań humanistycznych. Artykuł przedstawia zarys alternatywnego pomysłu na uprawianie humanistyki. W jego centrum umieszczono pytanie o emancypację. Autor uważa, że humanistyka powinna przede wszystkim pomagać w konstrukcji takiej podmiotowości – zbiorowej i indywidualnej – która pozwoli współczesnemu człowiekowi – jako jednostce oraz jako gatunkowi – w sposób autonomiczny i wolny od alienacji budować wspólny, ludzki świat.

Odpowiedź na polemikę Jana Sowy z tezami Polityki wrażliwości.

Autorka zastanawia się nad skutkami reformy szkolnictwa wyższego po przyjęciu założeń tzw. procesu bolońskiego. Przypomina wybrane z dokumentów zapisy projektujące Europejski Obszar Szkolnictwa Wyższego i komentuje główne zmiany kształcenia w polskich uniwersytetach. Następnie konfrontuje je z przedwojenną ideą akademii wyrażoną w mowie K. Twardowskiego O dostojeństwie uniwersytetu oraz ze współczesną dyskusją amerykańską, utrwaloną w eseju La Capry pt. Uniwersytet w ruinie?, jak też z poglądami autora Jak być uczonym. Artykuł dowodzi, że dzisiejszy polski uniwersytet charakteryzuje zanik związku z tradycją kształcenia „mistrzowskiego” oraz przewaga pozornie reformatorskich działań w zakresie kształcenia, ze stratą dla rzeczywistego rozwoju badań.

W powieściowym świecie Masłowskiej pozorem stają się idee, język, religia, sztuka, a nawet przedmioty. Jej katastroficzna diagnoza ponowoczesności przypomina tezy m.in. McLuhana, Tofflera, Marcuse’a, Benjamina, Baumana, Baudrillarda, choć nie jest ich powtórzeniem. Pisarka posłużyła się parodią, w rozumieniu Lindy Hutcheon, czyli „powtórzeniem z krytycznym dystansem”. Stąd sieć intertekstualnych oraz interkulturowych nawiązań, ironicznie trawestujących wzory kultury wysokiej i niskiej. Śmiech kryje jednak współczucie dla ludzi pokrzywdzonych przez los, życiowych kalek.

Artykuł stanowi próbę krytycznego spojrzenia na Ikonografię Salpêtrière pod kątem związków fotografii z kliniki Charcota z aktem oraz zastanowienia się w jaki sposób zdjęcia mające stanowić dokumentację medyczną stały się obiektem erotycznym, uwznioślonym przez ruch surrealistów. Okazuje się bowiem, że historia sztuki i historia dokumentacji medycznej są ze sobą ściślej związane, niż można by się spodziewać, a histeryczki z kliniki Charcota stały inspiracją zarówno dla malarzy jak i dla literatów.

Celem artykułu jest wykazanie, że krajobrazy postpamięci, rozumiane zarówno jako przestrzenna dyspozycja terenów Europy Środkowo-Wschodniej będących korelatem historycznego doświadczenia, jak i ich kulturowe – przede wszystkim zaś fotograficzne, filmowe i literackie – reprezentacje, dają asumpt do przemyślenia na nowo dwóch istotnych dla studiów nad pamięcią i traumą kwestii: przestrzennego wymiaru pamiętania i znaczenia miejsca/krajobrazu dla doświadczenia postpamięci, a także reinterpretacji archiwum wizualnych klisz związanych z reprezentacją przestrzeni naznaczonej historyczną traumą, a tym samym rozpoznania elementów, dynamiki działania i kulturowej proweniencji tego „traumatycznego” kanonu.

Celem artykułu jest wykazanie, że krajobrazy postpamięci, rozumiane zarówno jako przestrzenna dyspozycja terenów Europy Środkowo-Wschodniej będących korelatem historycznego doświadczenia, jak i ich kulturowe – przede wszystkim zaś fotograficzne, filmowe i literackie – reprezentacje, dają asumpt do przemyślenia na nowo dwóch istotnych dla studiów nad pamięcią i traumą kwestii: przestrzennego wymiaru pamiętania i znaczenia miejsca/krajobrazu dla doświadczenia postpamięci, a także reinterpretacji archiwum wizualnych klisz związanych z reprezentacją przestrzeni naznaczonej historyczną traumą, a tym samym rozpoznania elementów, dynamiki działania i kulturowej proweniencji tego „traumatycznego” kanonu.

Uzdrowisko jest osobliwą kulturową hybrydą, miejscem, gdzie nowoczesność (z racjonalizacją i specjalizacją) zapanowała w stopniu mocno ograniczonym i gdzie wciąż wyczuwa się atmosferę świata przednowoczesnego. Symbolem takiego połączenia wydaje się zegar kwiatowy, spajający czas industrialny (sztywny i obiektywny) z naturalnym (regulowanym rytmem przyrody). Uzdrowisko to zarazem zwiastun ponowoczesności i „od-różnicowania”.

Artykuł jest próbą dokonania wielostronnej analizy twórczości polsko-żydowskiej pisarki Racheli Auerbach, poświęconej Zagładzie. Podstawowa teza zakłada, że twórczość Auerbach z lat 1942-47 koncentruje się wokół trzech zespołów tematycznych: doświadczenia ‘ocalonego z Sonderkommando’, refleksji na temat rzeczy (pokrywających przestrzeń opustoszałego getta warszawskiego) i natury jako czynnika sprawczego w historii. W centrum rozważań znajdują się dwa eseje Auerbach „Lament rzeczy martwych” i „Lacrimea rerum” , a także utwory „Na polach Treblinki” i „Werterfassung”.