Celem artykułu jest zarysowanie relacji między miastem i przyrodą w dwu obszarach: współczesnej sztuki oraz historii zieleni miejskiej. W obu przypadkach pojawia się symptomatyczna tendencja – odchodzenie od paradygmatu eksploatacji przyrody do strategii kooperacji między środowiskiem ludzkim i przyrodniczym. Pozwala ona na sformułowanie idei biopolis jako koncepcji postulatywnej, która splata materialne, społeczne i polityczne życie miasta ze środowiskiem przyrodniczym.
Słowa kluczowe: miasto, przyroda, nowoczesność, wspólnota, historia parków, sztuka współczesna

Artykuł jest rozprawą o charakterze metateoretycznym i metadyscyplinarnym, porządkującą dorobek ekokrytyki i krytyki środowiskowej: od ekokrytyki pierwszej fali do najnowszych zjawisk: ekokrytyki materialnej i teorii Timothy Mortona, inspirowanych dekonstrukcjonizmem. Osobny rodział autorka poświęciła koncepcji „tekstu środowiskowego” nestora dyscypliny Lawrence’a Buella, którą uczyniła osią przeglądu stanowisk formułowanych w ramach ekokrytyki/krytyki środowiskowej.
Słowa kluczowe: ekokrytyka, studia środowiskowe (environmentalism), materializm, hiperobiekty

Tekst stanowi rekonstrukcję kategorii „roślinnej seksualności”, pojawiającej się w Kapitalizmie i schizofrenii Deleuze’a i Guattariego. Wcześniej umieszczana w kontekście proponowanej przez obu teoretyków alternatywy dla edypalnej organizacji pragnienia i podmiotowości, wraz ze zwrotem ku roślinom w humanistyce nabiera nowego znaczenia i każe postawić pytania o definicję natury oraz rolę ludzkiej i nie-ludzkiej sprawczości w antropocenie. Odczytania motywów pragnienia skierowanego ku roślinom czy też przemian w roślinę w twórczości Han Kang, Ursuli K. Le Guin i Jeffa VanderMeera umożliwiają ukazanie zarówno kryteriów pozwalających mówić o roślinnej seksualności, jak i jej konsekwencji dla pojęcia człowieczeństwa.
Słowa kluczowe: Deleuze, Guattari, stawanie-się-rośliną, Han Kang, Ursula K. Le Guin, Jeff VanderMeer

W artykule zostaje przeanalizowana konceptualizacja granicy zwierzę – roślina w dziełach botanicznych Karola Darwina. Dwa wątki wydają się szczególnie istotne ze względu na problemy podejmowane w zakresie namysłu posthumanistycznego oraz critical plant studies: wyraźnie formułowana przez przyrodnika chęć wykazania u roślin zachowań zwierzęcych oraz ukazywanie skomplikowanych sieci powiązań między światem roślinnym i zwierzęcym. Jednocześnie narracja Darwinowska wskazuje na status człowieka w świecie natury oraz ograniczenia perspektywy antropocentrycznej. Od Arystotelesa roślina postrzegana jest jako najniższa możliwa forma życia – niezdolna do ruchu, po prostu „trwająca”. Darwin przez swoje ustalenia podważa tę tradycję – każe zastanowić się nad istotą i kryteriami ustalonych podziałów i przemyśleć związki między rozmaitymi formami życia. To pozwala na lekturę jego pism przez posthumanistyczny namysł nad rozmaitymi konfiguracjami tego, co ludzkie i nie-ludzkie.
Słowa kluczowe: Darwin, roślina, zwierzę, antropocentryzm, posthumanizm

Być kobietą czy być rośliną? to próba analizy powieści Wegetarianka koreańskiej pisarki Han Kang. Autorka artykułu wpisuje powieść w kontekst kultury koreańskiej, wskazując przede wszystkim na pozycję kobiety w najnowszej literaturze, oraz odnosi się do roślinnych koncepcji w filozofii zachodniej. Główne zadanie artykułu to próba wytłumaczenia przemiany głównej bohaterki jako procesu stawania-się-rośliną, który w świecie rygorystycznie przestrzeganych ról płciowych i dualistycznie pojmowanej rzeczywistości, okazuje się jedyną formą wolności. Stawanie-się-rośliną jest tu ukazane jako sposób bycia, który wymyka się metafizycznej tradycji i stanowi próbę pomyślenia podmiotu na nowo.
Słowa kluczowe: wegetarianka, proza, Korea, estetyka, rośliny, stawanie się, Han Kang

Celem artykułu jest wstępne zdefiniowanie pojęcia „sztuki roślin” na podstawie analizy Instytutu dla Żywych Rzeczy Diany Lelonek, który uważam za sztandarową pracę w tym nurcie. Posiłkując się współczesną antropologią środowiska i kultury oraz teoriami nowego materializmu, rozważam koncepcję sprawczości roślin w projekcie Lelonek, wskazuję na jej wpływ na materialne i społeczne trajektorie życia roślin we współczesnych środowiskach, a także zastanawiam się nad statusem wiedzy wytwarzanej w ramach pracy artystki. Definiując Instytut… jako społeczne urządzenie czy też asamblaż, staram się wykazać, jak rozmaici aktanci związują się i współdziałają ze sobą w obrębie sztuki roślin, generując potencjał przemian w obszarze praktyk naukowych i artystycznych.
Słowa kluczowe: rośliny, sztuka roślin, bioart, rzeczy, antropocen, Diana Lelonek

Twórczość Mirona Białoszewskiego z drugiej połowy lat 70. XX wieku, po przeprowadzce pisarza do bloku przy ul. Lizbońskiej, przepełniona jest nazwami kwiatów, drzew, chwastów, krzaków, a przede wszystkim opisami praktyk związanych z roślinami: zrywania „zielsk” na dzikich łąkach i komponowania z nich spektakularnych bukietów w mieszkaniu, spontanicznych wyjazdów pod miasto po kwiaty, kupowania ich u ulicznych kwiaciarek. W artykule podjęto próbę analizy i interpretacji bogactwa roślin w późnej twórczości poety, zarówno w kontekście innych jego utworów, jak i jego biografii oraz topobiografii, a także charakterystyki przestrzeni miejskiej tamtego okresu, ze wskazaniem na zbieżność tego projektu estetycznego ze współczesną teorią nowych ekosystemów.
Słowa kluczowe: miejska flora, rośliny synantropijne, czwarta natura, estetyka nieużytków, ekonomia nieużytków, Miron Białoszewski, Chamowo, Praga-Południe, Beata Gawryszewska, Maciej Łebkowski.

Artykuł stanowi próbę interpretacji roślinnej historii Paryża z perspektywy jego mieszkańca na podstawie współczesnej prozy autobiograficznej autorstwa Claude’a Eveno, Alexandre’a Lacroix i Philippe’a Vasseta. Przeanalizowana zostaje kulturowa sprawczość flory tego miasta na przestrzeni XX i XXI wieku, w ujęciu historyczno-antropologicznym i w odniesieniu do propozycji teoretycznych Gilles’a Clémenta (trzeci pejzaż), Petera del Tredici (roślinność kosmopolityczna) i Bradley’a L. Garretta (miejska eksploracja). Śledząc rolę społecznie usankcjonowanych form organizacji miejskiej zieleni, wernakularnych i eksperymentalnych praktyk z nią związanych, autorka pokazuje, w jaki sposób różnym typom interakcji ze środowiskiem roślinnym towarzyszy odrębny zasób praktyk miejskich, a zarazem literackich sposobów ich obrazowania.
Słowa kluczowe w języku polskim: flora miejska, eksploracja, literatura francuska
Słowa kluczowe w języku angielskim: urban vegetation, urbex, French literature

W tekście autor próbuje przemyśleć „ateizm pojęcia” rodzący – jego zdaniem – „kult pojęcia”. Autor stawia pytanie, czy „ateizm pojęcia” nie jest pozostałością po myśleniu teistycznym, które należy przezwyciężyć. Stawia także pytanie, czy możliwy jest „ateizm poza pojęciem”. To jednak zmusza go do zastanowienia się nad samą ideą pojęcia. Autor ma świadomość, że „pojęcie” nie jest „poza życiem”, ale jest jednym z „trybów życia”. Dlatego autor „ateizm pojęcia” nie przeciwstawia „ateizmowi bez pojęcia”, o ile „pojęcie” nie przeciwstawia się „życiu”. „Ateizm bez pojęcia” jest raczej praktyką ateistyczną i dotyczy „stylu życia”, a nie treści „przekonań” lub „postaci pojęciowych”. W ateistycznym świecie czas nie jest uruchomieniem potencjalnych możliwości, to nie realność czasu tworzy realność zdarzeń, ale same wydarzenia pozwalają wyłonić się biegowi czasu. Tak rozumianym kosmosem nie rządzi żadna pozaczasowa zasada, jest on zdany na czystą immanencję swej poza-prawości i bez-pojęciowości.
Słowa kluczowe: ateizm pojęcia, faktysze, fetysze, idolatria, maniera. pojęcie ateizmu, praktyka

W artykule autorka analizuje stosunek Miłosza do zwierząt (a zwłaszcza ptaków), dający się zrekonstruować na podstawie lektury Doliny Issy oraz niektórych jego wierszy. Poeta, zafascynowany jednocześnie naturą i myślistwem, staje się orędownikiem dwóch, niedających się pogodzić, stanowisk. Wraz z wkroczeniem w świat łowiecki, po schillerowsku naiwna perspektywa, z jakiej zaczyna postrzegać dzikie zwierzęta, niemal całkowicie się zmienia. W zaproponowanej interpretacji Doliny Issy autorka pokazuje, że Tomasz (alter ego młodego Miłosza) – skażony świadomością dorosłego poety – tak naprawdę nigdy nie uzyskał prawdziwego dostępu do dzikiego ptasiego świata. Z kolei wiersze o ptakach wpisują się w krąg rozważań Miłosza na temat istoty wszystkich stworzeń. Miejscem wspólnym prozatorskiej i poetyckiej refleksji na temat awifauny są zaś uwagi dotyczące problemu klasyfikacji: nazywania jako zawłaszczania.
Słowa klucze: Miłosz, Dolina Issy, ptaki, myślistwo, polowanie, ekokrytyka, natura

Autor, odwołując się do tekstu Susan Sontag, wskazuje na niepełnie rozpoznanie przez nią kręgu metafor związanych z AIDS. Metaforę plagi konfrontuje z ważną dla ruchu gejowskiego metaforą Holokaustu jako narzędzia mobilizującego aktywną postawę polityczną w walce z konsekwencjami epidemii AIDS. Bada jej znaczenie na trzech płaszczyznach: psychologicznej, historycznej i politycznej.
Słowa kluczowe: metafora, AIDS, Holokaust, Larry Kramer, amerykański ruch gejowski

Tekst stanowi próbę interpretacji powieści Pierścienie Saturna w kontekście metafizyki obrazu. Autor skupia się na roli, jaką w dziele Sebalda odgrywają zdjęcia i co ich znaczenie konstytuuje zarówno w warstwie narracyjnej samej powieści, jak i idei obrazu w ogóle. Punkt wyjścia rozważań stanowi figura okna jako nieprzekraczalnego obrazu (szibbolet), jej konotacje metafizyczne i hermeneutyczne oraz znaczenie w kontekście szeroko pojętej filozofii kultury.
Słowa kluczowe: metafizyka, obraz, narracja, okno, filozofia kultury, Derrida, Sebald, Foucault, sztuka, widzenie, Bal, Magritte

Artykuł poświęcony jest jednemu z najbardziej interesujących fenomenów nowoczesności, powszechnie występującemu odczuciu, że jest się kimś innym. Poczucie to, jak argumentuję w tekście, jest konsekwencją osiowych tendencji nowoczesności: podziału pracy, rozwarstwienia społecznego, rozpadu powszechnie akceptowanych wartości i powstania jednostki jako osobnej kategorii społecznej. Tendencje te prowadzą do upowszechnienia przekonania, że nasza tożsamość jest czymś obcym, narzuconym nam z zewnątrz. Do analizy tego stanu używam pojęcia hamartia zaczerpniętego ze starożytnej poetyki. O ile jednak w starożytności hamartia była powiązana z wybitnymi ludźmi, którzy nie rozpoznali swej prawdziwej sytuacji, to w nowoczesności demokratyzuje się ona, staje się prawie wszystkich Słowa kluczowe: nowoczesność, tożsamość, alienacja, hamartia, genealogia

Artykuł stanowi krótkie wprowadzenie do problematyki związanej z samodefiniowaniem zakresu, celu i zadań ekokrytyki. Autorka zwraca w nim uwagę na hybrydyczność i złożoność prądu, który funkcjonuje zarówno jako dziedzina humanistycznych badań, jak i praktyka, której celem jest zmiana zastanego porządku w relacjach między tym, co ludzkie, i tym, co pozaludzkie.
Słowa kluczowe: ekokrytyka, środowisko, natura, przyroda, świadomość

Autorka proponuje spojrzenie na miasto w kategoriach urbonatury. Pojęcie to łączy w sobie to, co ludzkie i nie-ludzkie, odsłaniając wielopiętrową sieć składającą się na miasto, w której każdy z elementów w sposób czynny uwikłany jest we wspólną, opalizującą i hybrydyczną opowieść. Korczyńska-Partyka szansę na przewartościowanie wewnątrzmiejskich relacji upatruje w narzędziach proponowanych przez ekokrytykę materialną oraz w rozpoznaniach wypracowanych przez badania z pogranicza studiów miejskich i pamięciowych. Jednocześnie, analizując twórczość Mirona Białoszewskiego, udowadnia, że posłużenie się tego rodzaj instrumentarium, nie tyle prowadzi do reinterpretacji tekstów autora Pamiętnika z powstania warszawskiego, co ujawnia tkwiący w tych utworach ekokrytyczny potencjał.
Słowa kluczowe: ekokrytyka, ekokrytyka materialna, narracje miejskie, urban studies, Miron Białoszewski

Autor tekstu analizuje zjawisko znikania nie-ludzi w: czarnych skrzynkach (Bruno Latour), wycofywania się w poręczność (Martin Heidegger/Graham Harman) oraz ich rozpływaniu się w Naturze (Timothy Morton). Zadaje pytanie o przyczynę katastrofalnego w skutkach oddzielenia ludzi oraz nie-ludzi i odpowiedź odnajduje korzystając z filozoficznych narzędzi Mortona. Jednym z głównych powodów wspomnianej separacji jest przejście od kolektywu zbieracko-łowieckiego do wspólnoty rolniczej, które funduje agrologistykę (agrilogistics), czyli myślenie o nie-ludziach w kontekście zasobu oraz własności prywatnej. Autor stara się rozwinąć myślenie o ekologii bez pojęcia Natury oraz posługuje się mortonowskim pojęciem ciemnej ekologii (dark ecology), aby zarysować możliwość innej wspólnoty, solidarnej z nie-ludźmi.
Słowa kluczowe: nie-ludzie, ontologia zorientowana na przedmioty, Timothy Morton, ciemna ekologia, ekologia bez Natury

Autor stawia w tekście pytanie, czy teoretyczny projekt od lat rozwijany przez Bruno Latoura oferuje lub może zaoferować potencjał eko-krytyczny, to znaczy czy dostarcza narzędzi do krytycznej analizy rzeczywistości społecznej i kulturowej w kontekście problemów środowiskowych. Analizę przeprowadza w trzech zakresach: tezy o tym, że nigdy nie byliśmy nowocześni; propozycji teoretycznej zawartej w Facing Gaia oraz krótko analizując wybrane głosy krytyków Latoura. W podsumowaniu proponuje przekształcenie koncepcji nowoczesności Latoura tak, by mogła służyć zadaniom krytycznym.
Słowa kluczowe: teoria aktora-sieci, krytyka, Antropocen, Nowoczesność,

Przyjmując jako punkt wyjścia jedno z wczesnych opowiadań Ursuli Le Guin, artykuł referuje koncepcję krążącej referencji (Bruno Latour) i skalowalności (Anna Lowenhaupt Tsing) jako uzupełniające się, krytyczne spojrzenia na wypracowany w czasach rewolucji naukowej i nadal obowiązujący paradygmat gromadzenia i porządkowania wiedzy. U źródeł tego paradygmatu znajduje się podstawowy dla całej nowoczesności model plantacji trzciny cukrowej w Nowym Świecie, zaś jego przenikanie na teren nauk eksperymentalnych w drugiej połowie XVII wieku wiąże się ściśle z pojawieniem się nowych instytucji publicznych na Wyspach Brytyjskich: kawiarni, pełniących między innymi funkcję „groszowych uniwersytetów”. Artykuł kończy propozycja nowych praktyk naukowych, wywiedzionych z kręgu studiów dekolonialnych, w szczególności antropologii pozaludzkiej Eduarda Kohna.
Słowa kluczowe: krążenie referencji, (nie)skalowalność, tropikalne plantacje trzciny cukrowej, kawiarnie w czasach rewolucji naukowej, antropologia pozaludzka

Kilka uwag komparatystycznych o Julianie Przybosiu (1901-1970), awangardowym poecie, i Timie Ingoldzie (ur. 1948), brytyjskim antropologu. Uwagi te obejmują różnorodne motywy, od takich cech stylistycznych, jak użycie przyimków, po procesualnie pojęte przez nich ontologie.
Słowa kluczowe: przyroda, krajobraz, pogoda, percepcja, zmysły, żyjąc

Przedmiotem artykułu jest retoryka legitymująca tępienie szczurów w czasach realnego socjalizmu. Na podstawie badań materiałów propagandowych z lat 1945-1989 autorka udowadnia, że dyskurs deratyzacyjny tego okresu wykazuje analogie zarówno z „sanitarnymi” metaforami obecnymi w czystkach o charakterze etnicznym (antysemityzm), jak i z militarystyczno-obywatelską frazeologią towarzyszącą czystkom politycznym. Proponuje pojęcie czystki gatunkowej, którym określa program metodycznej eksterminacji zwierząt oparty na kryterium gatunkowym z towarzyszącą mu wyraźnie anihilacyjną frazeologią oraz silną mobilizacją społeczną.
Słowa kluczowe: czystka gatunkowa, szczury, zwierzęta, animal studies, dehumanizacja, stalinizm

Karol Irzykowski (1873-1944) był jednym z najwybitniejszych pisarzy polskich XX wieku. Autor pierwszej powieści metafikcyjnej, najważniejszego i najbardziej radykalnego eksperymentu w prozie europejskiej (Pałuba, 1903). Równocześnie krytyk literacki, teatralny i filmowy, którego nowoczesny warsztat, bezkompromisowość i oryginalność były przez dziesięciolecia wzorem rzetelności analizy literackiej. Włodzimierz Bolecki pyta, dlaczego we współczesnej krytyce i literaturze Irzykowski stał się nagle nieobecny. Zdaniem autora współczesna kultura literacka i mechanizmy rynkowe wyparły wartości, które były fundamentami kultury humanistycznej w czasach Irzykowskiego: niezależność sądu, poszukiwanie prawdy, szacunek dla nauki, bezkompromisowość i bezinteresowność ocen.
Słowa kluczowe: Irzykowski, modernizm, krytyka literacka, kultura współczesna.

Artykuł stanowi próbę opisu i egzemplifikacji jednego z kluczowych motywów w prozie publicystycznej i artystycznej Józefa Mackiewicza. Ptaki są bowiem elementem przyrody szczególnie często goszczącym na kartach tekstów pisarza i obdarzonym różnymi funkcjami artystycznymi. Autor odsłania najważniejsze z nich opierając się na analizie i interpretacji noweli Mackiewicza Faux-pas ciotki Pafci oraz przywołując inne przykłady z jego publicystyki i beletrystyki. Ptaki okazują się być wyraźnym pars pro toto przyrody w świecie przedstawionym Mackiewicza i wskazują na napięcie między tym, co naturalne, a tym, co ludzkie w rzeczywistości opanowanej przez politykę i ideologię w wieku XX. Artykuł oparty jest na tradycyjnej metodologii strukturalnej, ale może stanowić swoisty materiał i punkt wyjścia do sugerowanych na jego końcu nowoczesnych ujęć metodologicznych (np. ekokrytyka, naturalne i ludzkie w refleksji Waltera Benjamina czy Giorgio Agambena).
Słowa kluczowe: Józef Mackiewicz, ptaki, natura, człowiek, ideologia

Lepkość to fragment opisu nowego typu obiektów, o których pisze Morton w książce Hyperobjects. Autor próbuje przyjąć zdystansowane stanowisko wobec hiperobiektów, lecz przewartościowane zostaje zupełnie odwrotne – zaangażowane, subiektywne i ekspresywne, przemawiające za tym, że hiperobiekty są uprzednie wobec myślenia i nie dają się opisać. Posiłkuje się przykładami z muzyki, filmu, literatury i filozofii, jak My Bloody Valentine, Twin Peaks, John Donne, Kant, Sartre, Heidegger, co oddaje estetyczny charakter hiperobiektów; a także – fizyką kwantową i teorią względności, przykładami największych katastrof ekologicznych. Tytułowa lepkość pojmowana jest przede wszystkim w kontekście tychże ostatnich, jako cecha groźnych hiperobiektów, których przejawy obserwujemy współcześnie.
Słowa kluczowe: hiperobiekty, lepkość, katastrofa ekologiczna, realizm spekulatywny, ontologia zorientowana na przedmiot

W pierwszej części artykułu jest omówiona koncepcja hiperobiektów przedstawiona przez Timothy’ego Mortona w jego książce z 2013 roku. Charakteryzuje ona nowego typu przedmioty, znamionujące nie tylko kryzys ekologiczny spowodowany bezpośrednio przez człowieka, ale i groźne zjawiska środowiskowe i pogodowe, które wymykają się poznaniu. Teoria hiperobiektów dotyczy nowych założeń dyskutowanych ostatnio w obszarze studiów ekokrytycznych, które pozwalają wyróżnić odrębny ich nurt – ekokrytykę „wieku asymetrii” (określenie Mortona). W drugiej zaś części autorka odwołuje się do koncepcji hiperobiektów jako możliwych narracji w literaturze katastrofy atomowej – ekozagłady (M. Haushofer, Ch. Wolf, S. Akesijewicz).
Słowa kluczowe: Hiperobiekty, ekozagłada, katastrofa atomowa, ekokrytyka, wiek asymetrii

Recenzja: Anna Barcz Realizm ekologiczny. Od ekokrytyki do zookrytyki w literaturze polskiej, Wydawnictwo Śląsk, Katowice 2016
Słowa kluczowe: ekokrytyka, realizm ekologiczny, zookrytyka, literatura