Artykuł jest krytycznym przeglądem zastosowania kognitywizmu na niwie współczesnej genologii literackiej i – w mniejszym zakresie – lingwistycznej. Szczególnemu oglądowi poddana została tzw. teoria prototypów i wyprowadzona z filozofii późnego Wittgensteina teoria podobieństw rodzinnych; ich możliwości i ograniczenia eksplanacyjne na terenie genologii oraz rewolucyjny charakter stanowią główny przedmiot rozważań.

Artykuł dzieli się na dwie części – teoretyczną i historycznoliteracką. W pierwszej analizowane są relacje między teorią przekładu a hermeneutyką, w drugiej – analizowane problemy translatorskie, jakie zaobserwować można w przekładach wierszy Tadeusza Różewicza na niemiecki i angielski.

Konstruktywistyczne rozumienie sztuki Niklasa Luhmanna nie ma nic wspólnego z konstruktywizmem – nurtem sztuki awangardowej na początku XX wieku. Do podstawowych terminów konstruktywizmu Luhmanna należą m. in. różnica, autopoieza, obserwacja drugiego stopnia. Różnica, np. system – otoczenie: system sztuki powstał wtedy, gdy odróżnił się od otoczenia innych systemów (gospodarki, polityki, nauki, religii itd.). Autopoieza, czyli samostwórczość: system sztuki wyodrębniwszy się działa według własnych reguł, niezależnych od otoczenia. Obserwacja drugiego stopnia: Luhmann nie pyta, co to jest sztuka (to obserwacja pierwszego stopnia), lecz: w jaki sposób obserwator pierwszego stopnia uznaje coś za sztukę. Konstruktywizm w ogóle, także w odniesieniu do sztuki, jest konstrukcją systemu świadomości, a nie orzekaniem o rzeczywistości, która, oczywiście, istnieje.

Autor rozważa możliwość sformułowania programu poetyki kognitywnej niemieszczącej się ściśle w pojmowaniu „poetyki w świetle językoznawstwa”, zaszczepionym przez strukturalizm. Dokonuje krytycznej lektury podręcznika Petera Stockwella i stara się zaproponować inne spojrzenie na połączenie kognitywizmu z poetyką – nacisk nie na wytwór, a na wytwarzanie z uwzględnieniem roli autora, koncepcja genologii opartej na teorii prototypów, uzupełnienie Ingardenowskiej teorii konkretyzacji narzędziami kognitywistycznymi, problem retoryki kognitywnej, a także szersza kwestia połączenia literaturoznawstwa kognitywistycznego z psychologią poznawczą i społeczną.

Recenzja książki: Kognitywizm w poetyce i stylistyce, red. Grażyna Habrajska i Joanna Ślósarska, Kraków 2006).

Tematem rozmowy jest wpływ jest miejsce konstruktywizmu we współczesnej nauce o literaturze, w szczególności – relacje między konstruktywizmem a komparatystyką oraz studiami kulturowymi. Konstruktywizm rozumiany jest jako całościowy projekt badawczy opary na kategoriach „sytemu” i „literaturoznawstwa empirycznego”, najpełniej opracowany przez Siegfrieda J. Schmidta i jego współpracowników. Ważną częścią rozmowy jest także stosunek konstruktywizmu do hermeneutyki (negatywny) i feminizmu (aprobatywny, jak twierdzi Zepetnek).

Artykuł prezentuje teorię semantycznego stapiania i jej związki z teorią narracji.

Artykuł omawia powstanie i działania szkoły naukowej Empirycznej Nauki o Literaturze w Niemczech. Szkoła skupiona wokół Siegfrieda J. Schmidta , działająca w latach osiemdziesiątych dwudziestego wieku, wypracowała zupełnie odrębny model literaturoznawstwa, który zarówno swoje założenia metodologiczne, jak i uporządkowanie teoretyczne, czerpie z wzorców nauk empirycznych, ze szczególnym uwzględnieniem lingwistyki, cybernetyki i teorii systemów. W kontekście założeń metodologicznych omówione zostają także podstawowe założenia Radykalnego Konstruktywizmu – nurtu w filozofii wiedzy, który znacząco wpłynął na rozwój i prace szkoły naukowej.

Autor dokonuje przeglądu trzech publikacji zredagowanych przez Międzyinstytutowe Koło Naukowe Teoretyków Literatury obserwator/beobachter, zastanawiając się, czy stanowią one wynik działania zwartego środowiska konstruktywistycznego – nurtu, który w Polsce był sygnowany dotychczas pojedynczymi publikacjami – czy też prezentacją ogólniej rozumianego stanowiska konstruktywistycznego. To pozornie mało istotne rozróżnienie pozwala odpowiedzieć na pytanie o sposób funkcjonowania polskiego konstruktywizmu pośród innych nurtów badań literackich, w szczególności zaś na pytanie o jego niejednoznaczny stosunek do strukturalizmu, który w publikacjach beobachtera zdaje się być deklaratywnym oponentem wrocławskich konstruktywistów, choć trudno nie myśleć o nim jak o genetycznym prekursorze konstruktywizmu (jako kontynuatora systemowej koncepcji literatury).

Artykuł dotyczy recepcji Arystotelesowskiej kategorii katharsis w współczesnym dyskursie filozoficznym i teoretycznoliterackim. Zarówno Roman Ingarden w rozprawie Uwagi na marginesie „Poetyki” Arystotelesa, jak i Paul Ricoeur w pracy Czas i opowieść, dążą do minimalizacji oraz dysfunkcjonalizacji tego pojęcia. Usuwanie z niego aspektów poznawczych prowadzi albo do estetyzacji (Ingarden), albo do ujmowania go wyłącznie w wymiarze etycznym (Ricoeur).

W artykule zastanawiam się na swoistością literackiej kategoryzacji świata. Aby odpowiedzieć na tytułowe pytanie, wychodzę od tezy Marka Turnera, że istnieje umysł literacki, który widać w codziennych użyciach języka. Zgadzam się z nim w tym punkcie, uzupełniam jednak o historycznoliteracką korektę. Na wyjściowe pytanie odpowiadam twierdząco, według mnie nowoczesna kategoryzacja literacka jest solilokwialną, procesualną oscylacją między niepewnością a uniesieniem emocjonalnym pewności. Ta teza poprzedzona jest wprowadzeniem i analizą literackich przykładów kategoryzacji obsesyjnej (z pewnością) i kategoryzacji z różnymi stopniami niepewności. W trakcie swoich rozważań korzystam zarówno ze źródeł kognitywistycznych, jak i z tradycji pragmatystycznych.

Rezenzja książki: Jarosław Płuciennik, Literatura, głupcze! Laboratoria nowoczesnej kultury literackiej, Kraków 2009.

W oparciu o konceptualny modelu społeczeństwa współczesnego jako funkcjonalnie zróżnicowanego społeczeństwa medialnego z nauką i literaturą jako systemami cząstkowymi artykuł omawia podstawy zmian nauki o literaturze w nadchodzących latach. Autor projektuje interdyscyplinarną naukę o literaturze uformowaną na kształt nauk społecznych, która, pracując jako nauka o mediach, nie traci z oczu tekstu literackiego. Taka nauka o literaturze potrzebuje profesjonalizacji i wyspecjalizowanych instytucji badawczych, a także większego starania o obecność w mediach, by jak najlepiej wyjść ze stojącej przed nią konkurencji naukowej.

Autorka omawia związki między narracją literacką, jej poetyką i intersubiektywnością.

Recenzja książki: Barbara Sienkiewicz, Poznawanie i nazywanie. Refleksja cywilizacyjna i epistemologiczna w Polskiej poezji modernistycznej, Kraków 2007.

Artykuł skrótowo omawia podstawowe operacje systemowe (w rozumieniu Niklasa Luhmanna), by na tej podstawie wyodrębnić w sposób teoretyczny obiekt badawczy, jakim jest literaturoznawstwo polskie. W toku wywodu osiągnięte jest to poprzez udzielenie odpowiedzi na trzy pytania. Pytanie pierwsze, które odnosi się do granicy systemu, brzmi: Co odróżnia strukturę systemu od struktury otoczenia? Drugie wiąże się ze zróżnicowaniem w obrębie samego systemu: Z jakich komponentów składa się struktura systemu? Trzecie dotyka opozycji element / relacja: Co jest spoiwem systemu?

Wstęp do numeru 4/2010, Kognitywizm, konstruktywizm, literatura.

W niniejszym eseju autor, odróżniając mistyfikację (w sensie tworzenia falsyfikatu literackiego) od „mistyfikacji“ (w sensie „robienia kogoś w konia“), skupia się na drugiej z wymienionych czeskich tradycji artystycznych. Opisuje poszczególne zjawiska obecne w czeskiej kulturze od końca XIX wieku. Wyjaśnia specyficzne pojęcia takie jak np. „recese“ (rodzaj happeningu), „waszagłu“ (teksty wariatów, szaleńców oraz głupków) oraz rozumienie czeskiego poczucia humoru („bezprzedmiotowy humor“, rezygnacja z puenty oraz poetyka żenady).W ujęciu chronologicznym opisuje wybranych dwudziestowiecznych autorów i grupy „mistyfikacyjne“, które zarysowują tło dla swoich następców. W zakończeniu zastanawia się nad tymi zjawiskami uwzględniając czeską tożsamość narodową widzianą z perpektywy Jana Patočki oraz całokształt czeskiej sztuki (niskiej i wysokiej), w której opisywana twórczość znalazła swoje szczególne miejsce.

Problematyka tego artykułu jest bezpośrednio związana z poruszanymi przez Jill Bennett w książce Empathic Vision. Affect, Trauma and Contemporary Art zagadnieniami. Głównym jego celem jest wskazanie i przybliżenie kilku kluczowych dla – zogniskowanej głównie wokół współczesnej teorii i praktyki sztuki – teorii Bennett problemów i tez, takich jak: relacja między traumą a rzeczywistością (‚autentyczność traumy’), społeczny wymiar traumy, cielesność doświadczenia traumy, a także związek pomiędzy afektem, traumą a empatią.Wyprowadzona z praktyki artystycznej teoria Bennett prowadzi do przeformułowania pojęcia empatii (jest ona doznaniem granicznym, sytuującym się na przecięciu emocji i rozumu) oraz wskazania, iż to właśnie wywoływana za pośrednictwem afektu empatia może stanowić szczególnie istotny sposób odbioru współczesnej sztuki.

Pamięć drugiej wojny światowej jest dziś ważnym ekranem, na który pokolenie młodych polskich artystów projektuje swoją świadomość. Świadczy o tym wiele faktów artystycznych, spośród których dwa wydają się szczególnie znaczące: spektakl Pawła Passiniego „Hamlet 44” (2008) i dramat Doroty Masłowskiej „Między nami dobrze jest”, (prapremiera w 2008). Passini i Masłowska stworzyli w swoich utworach dwie różne wizje rzeczywistości ufundowane na zapośredniczonej pamięci wojny artystów „późno urodzonych”. Wojna w dramacie Masłowskiej jest początkiem permanentnej katastrofy, która przyjmuje postać realnego i mentalnego śmietnika. U Passiniego zaś wojna to czas wznoszenia etycznych drogowskazów, dzięki którym współczesny Hamlet rekonstruuje zagubioną podmiotowość.