Autor omawia wojenne, warszawskie dzienniki Chaima Kaplana obserwując momenty, w których ofiary postrzegają rzeczywistość i kształtują swoje tożsamości z pewną ambiwalencją wobec oprawców.

Śledząc w tekstach K. L. Konińskiego obecność problematyki samobójstwa można dojść do wniosku, że pisanie Nox atra było w jego przypadku swoistą „strategią Szeherezady”, jaką przyjął, aby walczyć z własną pokusą samobójczą. Śladem tej walki jest antynomiczny rys myśli Konińskiego: można ją potraktować jako nieustające, nieusuwalne wahanie, niemożność wyboru pomiędzy religijną i świecką wizją świata. Choć na poziomie teoretycznym Koniński podejmuje próbę negocjacji pomiędzy tymi dwoma stanowiskami w duchu modernizmu katolickiego, na poziomie egzystencjalnym dokonanie wyboru pomiędzy tymi trzema wizjami świata jest dla niego niemożliwe – jego kondycją jest trwanie w niepewności.

Wstęp do numeru 4/2009 Narracje i profanacje

Recenzja książki: Danuta Ulicka, Literaturoznawcze dyskursy możliwe. Studia z dziejów nowoczesnej teorii literatury w Europie Środkowo-Wschodniej, Kraków: Universitas, 2007.

Autorka sytuuje twórczość Sarah Kofman na styku świadectwa zagłady, teorii feministycznej i kanonu zachodniej myśli filozoficznej.

Częścią naszej kulturowej samoświadomości jest także stosunek polskich podróżników do kultur pozaeuropejskich. W relacjach z egzotycznych podróży mają miejsce ważne konfrontacje z kategoriami dominacji i podporządkowania, które przeprowadzane nawet w odległych częściach globu dokonują się przecież zawsze z pamięcią o tym, co pozostało w Europie. Na przykładzie analizy wybranych fragmentów takich narracji (m.in. B. Malinowski, R. Kapuściński, F. Goetel, H. Sienkiewicz, I. Karpowicz, O. Stanisławska), Autorka dowodzi, iż ich uważna interpretacja może stanowić pole dla refleksji nad możliwościami i ograniczeniami zastosowania kategorii krytyki postkolonialnej.

Pieśni doświadczenia Martina Jaya to wyborny przykład historii idei. Autor przedstawia mapę znaczeń pojęcia doświadczenia w europejskiej i amerykańskiej refleksji począwszy od koncepcji Michela Montaigne’a po rozważania XX wiecznych francuskich poststrukturalistów. Zrazu całościowo traktowane doświadczenie „rozpada się” na doświadczenie poznawcze, religijne, estetyczne, polityczne i historyczne, po czym pojawia się idea zaniku doświadczenia i w końcu koncepcja doświadczenia bez podmiotu i próby „odzyskania” tej idei. Krytycy dostrzegają w pracy Jaya schemat quasi Heglowski, a także Kantowsko-Weberowski model podziału modernizmu na trzy zasadnicze obszary doświadczenia. Jay nie przedstawia jasno kryteriów wyboru analizowanych koncepcji, sam uwzględnia trzy perspektywy, teorii krytycznej, pragmatystyczną i poststrukturalistyczną. Najpoważniejszy wydaje się brak uwzględnienia fenomenologii, w obrębie której pojawiła się nowa, antypsychologistyczna i antypozytywistyczna koncepcja doświadczenia.

This article is a review of a collection of papers entitled From Sovietology to Postcoloniality edited by Janusz Korek. Although the articles presented in the book differ in theme and the measure of their postcolonial orientation, the volume as a whole is a remarkable undertaking. Alongside Violeta Kelertas’ Baltic Postcolonialism it can be deemed a groundbreaking work in the field of postcolonial studies in East Central European societies.

Autorka dokonuje przeglądu najważniejszych ujęć estetycznych, ukazujących komedie o Holokauście jako gatunek, w szczególny sposób tematyzujący problematykę nieprzedstawialności Shoah. W swoich rozważaniach sięga do heglowskiej koncepcji komedii, definiowanej w Fenomenologii ducha jako gatunek transformacji tego, co ogólne, w to, co jednostkowe. Późniejsze chronologicznie rozważania S. Žižka i A. Stupančič, akcentują zdolność komedii o Holokauście do przekraczania granicy miedzy tragedią a komedią. Jednak przyjęta za podstawę eseju Agambenowska definicja świadectwa jako relacji, zwierającej lukę, pękniecie, odsyłające do niezaświadczalnego (doświadczenia muzułmana) prowadzi autorkę do konkluzji, iż komedia o Holokauscie jest gatunkiem niemożliwym, do którego można sie jedynie zbliżyć, nigdy go nie osiągając.

Szkic poświęcony jest cyklowi poetyckiemu Jerzego Ficowskiego o zagładzie Żydów pt. Odczytanie popiołów (1979) i ujmuje ten utwór jako jedną z narracji historycznych poety. Kluczem interpretacyjnym do dzieła czyni autor szkicu pojęcie „milczenia”, kilkakrotnie powracające w autokomentarzach Ficowskiego. Zawiera się w nim przeświadczenie o daremności poszukiwania słów zdolnych wprost i adekwatnie opisać Zagładę. Poetyckim odpowiednikiem „milczenia” stają się w cyklu, z jednej strony, posługiwanie cudzym słowem, cytatem, z drugiej zaś, operowanie słowem czy mitem „kalekim”, niepoprawnym. Opisana zostaje także grupa wierszy będących obrazami „arkadii zamordowanej”, wprowadzających w świat przedstawiony znaki zagłady jako „przejęzyczenia” i aluzje słowne, oraz strategia wirtualnego „ocalania”, poprzez zakłócanie linearności czasu i przestrzeni mocą wyobraźni poetyckiej.

Wychodząc z założenia, iż dyskurs literacki, pomimo swojej swoistości, nie jest jednak wyizolowany, tylko uczestniczy w obszarze produkcji słownej dającym sie określić jako domena dyskursów konstytuujących, to znaczy takich, które prezentują sie jako dyskursy Początku, uprawomocnione określoną sceną wypowiedzenia, która z kolei uprawomocnia sie sama. Z pozoru okrężna i kosztowna metoda badania relacji miedzy rożnymi dyskursami konstytuującymi (literatura, filozofia, religia, mitem i nauka) oraz miedzy nimi i dyskursami nie konstytuującymi, prowadzi do lepszego rozumienia faktu literackiego, ponieważ kwestia autorytetu słowa wykracza w sposób istotny poza literaturę, będąc ufundowaną na swoiście « szamańskim » statusie źródła wypowiedzi mającej związek i ze zwyczajną rzeczywistością i z siłami wykraczającymi poza świat ludzki.

Review of Maria Zadencka’s book Obrazy suwerenności. O wyobraźni politycznej w literaturze polskie XIX i XX wieku [Images of Souvereignty. On political imagination in 19th and 20th century polish literature]

Autor skupia się na głęboko zakorzenionej relacji między regułami autonarracji a budową tożsamości. Przedmiotem analizy są pisma Jamesa Freya, Binjamina Wilkomirskiego, Kathryn Harrison, oraz zapisy leczenia psychiatrycznego.

Tekst poświęcony jest analizie okupacyjnych dzienników dzieci Holokaustu, które prowadziły swoje zapiski w języku polskim. Diarusze lub ich ocalałe fragmenty pozwalają zobaczyć z dziecięcej perspektywy kilka miejsc na ziemiach polskich w różnych etapach drugiej wojny światowej. Analizowane dzienniki charakteryzują się wyraźną politematycznością i heterogenicznością. Sprawy błahe i zabawne, dziecięce fantazje, pierwsze próby literackie przeplatają się z opisami tragicznych wydarzeń, bolesną refleksją czy rozmyślaniami natury filozoficznej. Rozmaite sposoby werbalnej ekspresji, szczególnie doświadczeń traumatycznych, są ważnym wątkiem prowadzonych tu rozważań. W artykule obecna jest perspektywa antropologiczna, zgodnie z którą dziennik jest traktowany nie jako tekst, lecz jako swoista praktyka codzienności.

Niniejszy artykuł jest wyrazem dostrzeżenia procesu profesjonalizacji prawa, której efektem jest uznanie, że depozytariuszami prawa są prawnicy. Stwierdzenie to skłania do postawienia pytania o granice prawa – działalności prawniczej. Odpowiedź, jaką starano się zaprezentować, wskazuje, że można je upatrywać w etyce. Z tego też powodu przedstawione zostały różne ujęcia etyki w prawie.

Uwagi o 10 edycji międzynarodowego kongresu Konstanzer Maisterklasse, który odbył się w lipcu 2009 na Uniwersytecie w Konstancji

Artykuł jest omówieniem książek i artykułów, podejmujących zagadnienie kobiecego doświadczenia w literaturze Holokaustu. Autorka charakteryzuje najważniejsze kontrowersje, jakie wyłoniły sie wokół projektu badań feministycznych w literaturze holokaustowej, a także nowe perspektywy badawcze, jakie wnoszą inspiracje ze strony teorii feministycznej. Ukazują one umowność kanonu literatury wojennej, jej zorganizowanie wokół tzw. normatywnej narracji holokaustowej. Ostatni podrozdział artykułu został poświecony specyficznie kobiecym formom narracji wojennej (cooking memoires, metafory, oddające zjawisko traumy poobozowej, rola piśmiennictwa autobiograficznego w artykułowaniu

Artykuł jest omówieniem książek i artykułów, podejmujących zagadnienie kobiecego doświadczenia w literaturze Holokaustu. Autorka charakteryzuje najważniejsze kontrowersje, jakie wyłoniły sie wokół projektu badań feministycznych w literaturze holokaustowej, a także nowe perspektywy badawcze, jakie wnoszą inspiracje ze strony teorii feministycznej. Ukazują one umowność kanonu literatury wojennej, jej zorganizowanie wokół tzw. normatywnej narracji holokaustowej. Ostatni podrozdział artykułu został poświecony specyficznie kobiecym formom narracji wojennej (cooking memoires, metafory, oddające zjawisko traumy poobozowej, rola piśmiennictwa autobiograficznego w artykułowaniu kobiecej tożsamości).

W tekście autor posługuje się rozumieniem dziennika osobistego jako praktyki piśmiennej, w której dokonywanie zapisów jest jednocześnie działaniem o wielorakich funkcjach, a elementem mającym swój udział w znaczeniu i funkcjach tego działania jest wymiar materialny. Jeśli podmiotem tekstu jest jakieś „ja”, to pomiotem działania-pisania jest empirycznie istniejąca osoba, co zostaje potwierdzone śladem jaki pozostawia ona nie tylko w tekście, ale również w materialności dziennika. Prawda w dzienniku ma zatem charakter historyczny, osobowy i piśmienny (dziennik to seria datowanych, osobowych śladów). Prawda dziennika nie istnieje tylko na poziomie tekstu, ale jest prawdą życia osoby, która pozostawia swój ślad w praktyce prowadzenia dziennika, której istotnymi cechami jest piśmienność i materialność. Po przyjęciu takich założeń, autor omawia następnie trzy rodzaje diarystycznej prawdy, nazywając je kolejno: prawdą wydarzeń (czyli prawdą historyczną), prawdą doświadczenia (czyli prawdą psychologiczną lub osobową) oraz prawdą rzeczywistości (czyli prawdą metafizyczną lub transcendentną).

Recenzja książki: Anna Wieczorkiewicz, Apetyt turysty : o doświadczaniu świata w podróży, Kraków, Universitas, 2008.

W rozmowie z Pawłem Rodakiem Daniel Fabre wyróżnia najpierw dwa sposoby uprawiania antropologii literatury: pierwszy, polegający na antropologicznej lekturze dzieł literackich, drugi, zakładający, że literatura to nie tylko dzieła literackie, ale także instytucje literackie i role społeczne: pisarze, czytelnicy, wydawcy, księgarze, krytycy. Następnie wskazuje różne odpowiedzi na pytanie o początek literatury z antropologicznego punktu widzenia, zwracając zarazem uwagę, że literatura to nie tylko teksty, ale także cała „architektura” instytucjonalna wokół tekstów oraz wyobrażenia na temat twórczości i osoby pisarza, zaś literackość to kwestia recepcji. W drugiej części rozmowy Daniel Fabre mówi o najważniejszych składnikach sfery materialnej związanej z pisarzem i jego twórczością: rękopisach, wizerunkach pisarza, jego ciele, zwłokach i grobie. Na końcu rozmowy omawia znaczenie pisarzy w kształtowaniu się nowoczesnych tożsamości narodowych i ponadnarodowych.