Artykuł jest próbą nakreślenia podstawowych wątków dzisiejszej sytuacji humanistyki wobec wyzwań, jakie stają przed człowiekiem jako gatunkiem dążącym do destrukcji świata. Główną teza szkicu jest następująca: nauki o człowieku muszą przeformułować swoje sposoby uprawomocnienia i tworzenia wiedz oraz procedur prawdy. W artykule autor stara się pokazać zasadnicze elementy kryzysu biologicznego, technologicznego, środowiskowego i klimatycznego w kontekście kryzysu dyskursywnego i politycznego, który przejawia się w odrodzeniu wyobraźni apokaliptycznej. 

Słowa kluczowe: wyobraźnia apokaliptyczna – zagłada gatunków – śmierć biologiczna – polityka natury – kontrakt naturalny – wojny klimatyczne – kryzys klimatyczny – biosfera

Artykuł ten traktuje katastrofę klimatyczną jako poważne wyzwanie dla filozofii. Próbując zdać sprawę z tego, jak dalece wizja zbliżającej się apokalipsy modyfikuje kategorie temporalne, do jakich przyzwyczaiła nas nowoczesność, autor analizuje dwie koncepcje „czasów końca”. Pierwszą jest filozofia rozwijana przez Günthera Andersa w oparciu o zagrożenie definiujące erę nuklearną, które austriacki filozof traktuje jako dziejowy przełom. Drugą – koncepcja mesjanizmu rozwijana przez Giorgio Agambena, nie bez wyraźnych wpływów Andersa, w książce Czas, który nadchodzi. Artykuł pokazuje użyteczność tych dwóch autorów dla dyskusji o erze antropocenu. 

Słowa kluczowe: Katastrofa klimatyczna, czas końca, mesjanizm, epoka nuklearna Gunther Anders, Giorgio Agamben

Tekst dzieli się na dwie części. W pierwszej ustanowiono ogólną ramę dla rozumienia współczesnego kryzysu. Podstawowa teza głosi, że nie sposób dziś oddzielić problemu uprawomocnienia nauk humanistycznych od porządku nauk pozytywnych oraz problematyki epistemologicznej nauk pozytywnych, aplikacyjnych oraz modelowych (jak matematyka). Problem, jaki stoi przed humanistyką jest zatem nie tyle legitymizacja statusu własnej wiedzy, lecz to, w jaki sposób odnosi się do kwestii form życia. Druga teza głosi, że teoriopoznawczą kategorią, generującą pojęcia, pozostaje nowocześnie rozumiana wyobraźnia. Na drugą część artykułu składa się wprowadzenie koncepcji „implozji czasu” jako katastroficznego obrazu-myśli, oraz analiza Melancholii Larsa von Triera.

Słowa kluczowe: katastrofa – wyobraźnia – obraz-myśli – kino-apokalipsa – implozja – temporalność – melancholia – depresja – klinika – osobliwość

Wyjściowa negatywna teza artykułu mówi, że końca świata – jako doświadczenia nagłego i wspólnego – nie będzie. Teza pozytywna brzmi: postapokalipsa to ciąg lokalnych katastrof różnicujących życie istot, które przetrwają. Dla przetrwania kluczowe znaczenie będą miały sieci społecznej solidarności oraz sprawność funkcjonowania służb publicznych. Zgodnie z tym rozumieniem artykuł omawia powieści, które fabularyzują konsekwencje kryzysu/ katastrofy. Proponowany podział na trzy grupy uwzględnia powieści, które ukazują: 1) rozpad państwa (bądź nawet struktur ponadnarodowych takich, jak Unia Europejska czy Europa Środkowowschodnia); 2) narodziny nowej formy ustrojowej – demokracji stanu wyjątkowego – jako odpowiedź na kryzys; 3) przejście od demokracji do dyktatury jako rezultat instrumentalnego wykorzystania dyskursu klimatycznego dla zwiększenia kontroli nad społeczeństwem. Jako osobne dzieło artykuł omawia poemat Salci Hałas Potop stanowiący przykład językowej samoobrony przed dominującymi dyskursami politycznymi.

Słowa kluczowe: kryzys, katastrofa, postapokalipsa, demokracja stanu wyjątkowego, dyktatura, przemoc, językowa samoobrona.

Artykuł proponuje rekonesans badawczy wielkiego fenomenu kulturowego, nazwanego postapokaliptyką. Wyodrębniony na podstawie kryteriów formalnych zestaw tekstów i praktyk zostaje poddany wielostronnej problematyzacji: jako późnonowoczesna refiguracja apokaliptycznego imaginarium, epokowa adaptacja głównych tematów katastrofizmu, zastępcza ekspresja traumatycznych doświadczeń historycznych, a także swoiste laboratorium filozoficzne i antropologiczne. Przedstawiona na koniec perspektywa badawcza pozwala wyodrębnić kształtujące postapokaliptykę zbiorowe fantazmaty oraz rozważyć jej ambiwalentną polityczność.

Słowa kluczowe: Postapokaliptyka, apokalipsa, katastrofizm, trauma, ponowoczesność

Antropocen i globalne ocieplenie stanowią wyzwanie dla literatury. Jak o nich pisać? I czy w ogóle możliwe jest oddanie sposobu, w jaki oddziałują na naszą percepcję i emocje? Autor stawia tezę, że najlepiej radzi sobie z nimi fantastyka, i to taka, która na pozór nie jest „o” zmianie klimatu.

W artykule autorka podejmuje próbę prześledzenia procesu kulturowego i społecznego przepracowania katastrofy elektrowni Fukushima Daiichi przez Japończyków. Podejmuje również refleksję o wpływie awarii reaktora atomowego na kształtowanie się relacji pomiędzy Japończykami a skażonym środowiskiem. Tekst ten podejmuje wyzwanie opowiedzenia o katastrofie przez krajobraz, w którym przyroda staje się istotnym nośnikiem znaczeń, dotyczących zarówno samego wydarzenia jak i jego społecznych i kulturowych konsekwencji.

Słowa kluczowe: Katastrofa w Fukushimie Daiichi, skażenie radioaktywne, środowisko, dyskurs, japońskie relacje ze skażonym środowiskiem

Artykuł dotyczy niektórych cech naukowej systematyki istot żywych (linneuszowskiej nomenklatury binominalnej) mających potencjalnie znaczenie dla rozumienia przez ludzi własnej pozycji w świecie organicznym. Do cech tych należą: ciągłe podtrzymywanie tradycji nazewnictwa łacińskojęzycznego, włączenie do tego systemu gatunku Homo sapiens (czyli zawarcie w systematyce jedynej formy organicznej, która zdaje sobie sprawę z jej istnienia) i napięcie między antynarracyjnością praktyki językowej, jaką jest klasyfikacja, oraz narracyjnością wszelkich prób opowiadania o przyrodzie w ludzkich językach naturalnych.

Słowa kluczowe: Linneusz, taksonomia, miernictwo, nomenklatura binominalna.

Rozpoznanie i uznanie relacji nie tylko z nie-ludzkimi formami życia (innymi Ziemianami) ale także z mineralną Ziemią, stanowi dla naszego gatunku niezbywalny warunek przetrwania oraz lepszego zrozumienia swoich własnych, planetarnych problemów ekologicznych. Artykuł ten oferuje analizę projektów artystycznych skupionych na międzygatunkowych wspólnotach biologiczno-mineralnych, a jego celem nie jest obniżenie rangi życia, ale potrzeba poszerzenia biontologii poprzez akceptację mineralnej sprawczości i podkreślenie koewolucji życia i minerałów.

Słowa kluczowe: humanistyka środowiskowa, geontologia, geologia, sztuka i nauka, koewolucja, minerały

Tekst jest fragmentem jednej z fundamentalnych i przełomowych książek dotyczących powiązań między nauką jako nowoczesną instytucją organizowania życia jednostkowego w jego wymiarze biologicznym i organicznym oraz życia społecznego podporządkowanego progresywizmowi technologicznemu oraz paradygmatowi nieskończonej akumulacji kapitału. W tej perspektywie autorzy stawiają tezę, że antropocen stanowi nie tylko szczytowy i negatywny punkt projektu nowoczesności, ale i to, że inny namysł nad nauką i nowe praktyki scjentystyczne będą nie tylko utopijnymi wizjami, lecz przede wszystkim sposobami na podtrzymanie różnorodności życia i unieważnienie rozdziału człowieka od świata.

Słowa kluczowe: antropocen, świadomość środowiskowa, technonauka, geowładza, postnatura

Tekst mówi o konieczności wyjścia poza kategorie postępu, które dominują nad myśleniem o historii nawet w przypadku narracji o katastrofie. Dla badania historii niecelowej i wielokierunkowej konieczna jest sztuka uważności. Pozwala ona dostrzec mnogie rytmy czasowe przejawiające się w (ludzkich i pozaludzkich) kolektywach, które czerpią wiedzę o sobie z zakłóceń powstających w wyniku kolizji między sposobami życia poszczególnych części.

Słowa kluczowe: kapitalizm, antropocen, antropo, postęp, pycha człowieka nowoczesnego, kruchość, nieprzewidywalne spotkania, polifoniczne kolektywy, historia niezdeterminowana, sztuki uważności.

Na tekst składają się dwa rozdziały z książki poświęconej (post)apokaliptycznej wyobraźni kinematograficznej. Autor analizuje kilka filmów pod kątem formalnej, społecznej, filozoficznej i planetarnej wizji końca świata. Wizja ta zostaje równocześnie poddana interpretacji z punku widzenia różnego rodzaju współczesnych polityk estetycznych. Drugim problemem podejmowanym w tekście jest kwestia apokaliptycznej temporalności, która skupia się w figurze daty i procesie datowania zdarzeń.

Słowa kluczowe: postapokalipsa – wyobraźnia katastroficzne – data – odliczanie – teoremat końca.

Artykuł jest dyskusją z Agatą Stasik – autorką książki Współwytwarzanie wiedzy o technologii, która jest znakomitym przykładem zastosowania Actor-Network Theory oraz metodologii Science and Technology Studies. Podczas lektury tej książki autorka zadaje pytanie, jaki jest status polityczny i ontologiczny gazu łupkowego? Za pomocą jakich środków buduje się wiedzę o tym, czy gaz łupkowy jest „rzeczywisty”? Pyta ponadto, w jakim jednak sensie gaz łupkowy jest zależny od ustroju i co to znaczy, że „gaz łupkowy jest społeczny”? Stawia hipotezę, zgodnie z którą, gaz łupkowy jest społeczny w tym sensie, że jego „ujawnienie”, tj. „wydobycie” i „współtworzenie”, wymaga przebudowywania całej zbiorowości. To ostatnie pytanie znajduje odpowiedź w kontekście polskim, poprzez analizę „polskiej gorączki łupkowej” z lat 2011-2014. Badaczka zastanawia się, czy entuzjazm jaki wzbudził w Polsce gaz łupkowy wynika z naszych zbiorowych nadziei na Eldorado, czy też masowej medialnej perswazji? Dlaczego gorączka łupkowa w tak szybkim czasie opadła i uczyniła gaz łupkowy „nierzeczywistym”? Czy Polska jako kolektyw jest stale demokracją opartą na węglu i stali, a energie odnawialne są tu traktowane jako „ponowoczesne fanaberie”? Twierdzi, że czytając książkę Agaty Stasik, należy ją umieścić w szerszym kontekście i spytać: jaka panuje zależność między różnymi formami ustrojowymi, reżymami politycznymi a wykorzystywanymi rodzajami energii?

Słowa kluczowe: demokracja technologiczna, kolektyw, wiedza, technologia, współwytwarzanie, zgromadzenia hybrydowe.

Artykuł jest polemicznym omówieniem książki L. Nijakowskiego Po apokalipsie. Społeczeństwo w świetle postapokaliptycznych tekstów kultury popularnej. Punkt sporny stanowi brak w publikacji omówienia ideologicznego i klasowego podglebia tak częstego występowania motywu apokalipsy we współczesnej popkulturze. Tekst uzupełnia koncepcję Nijakowskiego o te elementy i rozwija myśli zawarte w Po apokalipsie, próbując dać odpowiedź, jakie funkcje społeczne, religijne i filozoficzne pełni dziś apokalipsa.

Słowa kluczowe: apokalipsa; popkultura; serial; gry; film; nijakowski; isis; daesh; rasizm; nowy autorytatyzm; kres metanarracji, postmodernizm; neonazizm; wielkie zastąpienie; dabiq; separatyzm rasowy.

W tekście konfrontowane są dwie interpretacje źródeł przemocy: mimetyczna autorstwa René Girarda, dopatrująca się źródeł przemocy w kulturze i religii oraz oświeceniowa, uznająca przemoc za wynik ludzkiej racjonalności. Interpretacja Girarda prowadzi do wniosku, że apokalipsa staje się realną opcją końca historii, interpretacja oświeceniowa prowadzi do katastrofizmu oświeconego, który odsuwa nieuchronność apokalipsy

Słowa kluczowe: przemoc, apokalipsa, katastrofizm, oświecenie, religia, kultura, racjonalność, mimetyzm, wojna, przyszłość, ekologia, rozum, racjonalność

Artykuł jest recenzją książki Ewy Szczęsnej zatytułowanej Cyfrowa semiotyka. Autor rozpatruje zasadność wprowadzonych przez autorkę monografii ustaleń w odniesieniu do następujących pojęć: znak cyfrowy, tekst, dyskurs. W recenzji jest mowa o możliwościach rozwoju nowej dyscypliny wiedzy humanistycznej, tj, cyfrowej semiopoetyka.

Słowa kluczowe: znak cyfrowy, tekst, dyskurs, cyfrowa semiopoetyka, komunikacja

W recenzji pokazano nowatorstwo monografii Jacka Małczyńskiego, zaimplementowane na grunt polski koncepcje środowiskowe i teorie kulturoznawcze, a przede wszystkim przebadany przez autora materiał, z różnych stron pokazujący Zagładę. Za szczególnie ważną zaletę tej pracy uznano odświeżające spojrzenie na pozostałości po obozach zagłady i dotyczącą ich sztukę, szczególnie tę o wymiarze ekologicznym. Refleksji poddano także znaczenie dezantropotyzacji (odczłowieczenia) historii Zagłady i wynikające stąd konsekwencje. Krajobrazy Zagłady uzmysławiają, że historyk środowiskowy Zagłady nie tylko pisze, lecz także przeprowadza wywiady, spaceruje, fotografuje, analizuje dzieła sztuki, archiwizuje, a zatem – pracując na zróżnicowanym materiale, wykorzystuje metody należące do różnych dyscyplin nauki. Symboliczny wymiar ludobójstw i ekobójstw wyłaniający się z projektu Małczyńskiego nie narzuca jednak nachalnych czy ideologicznych konkluzji. Pozostaje zaproszeniem do udziału w partycypacyjnym projekcie, który z założenia ma charakter work in progress.

Słowa kluczowe: Zagłada, historia środowiskowa, obozy, sztuka, krajobraz

Artykuł jest poświęcony grze Frostpunk. Tekst podejmuje problem krytycznej analizy przedstawień oraz mechanik rozgrywki zastosowanych w fabularyzowanym konstruktorze miasta. Metodą zastosowaną w interpretacji gry jest hermeneutyka, nastawiona na lekturę jej elementów multimodalnych: interfejsu; transmedialnych: trailera, strony internetowej; oraz sproblematyzowanie podstawowych mechanik rozgrywki. Analiza dostępnych w grze konfliktów moralnych i etycznych, oraz wizji społecznej, prowadzi do postawienia pytań o charakter apokaliptycznego tonu towarzyszącego reprezentacji miasta. Przedstawione w grze narracje o konstruowaniu ostatniego miasta na ziemi oscylują między mesjanizmem a utopianizmem. W pracy podjęto próbę zrozumienia tego, jaką wizję biopolityki prezentują mechaniki, za pomocą których gracze współtworzą świat narracji Frostpunka.

Słowa kluczowe: Frostpunk, 11 bit studios, biopolityka, hermeneutyka gier wideo, game studies, groznawstwo, gry wideo, gry strategiczne, apokalipsa

Juliusz Słowacki przyjechał do Londynu na początku sierpnia 1831 roku i spędził w tym mieście miesiąc. Poetę zainteresowały nie tylko pomniki przeszłości, ale też świadectwa przebiegającej wyjątkowo dynamicznie rewolucji przemysłowej. Odwiedziny w budowanym tunelu pod Tamizą zostały skwitowane w liście do matki, a później powróciły w poemacie Podróż do Ziemi Świętej. Wolno sądzić, że Słowacki – wzorem innych – odwiedził też któryś z wielkich londyńskich browarów. W Kordianie, w monologu bohatera z początku II aktu, pada zdanie, które może wskazywać, że poeta poznał specyficzny smak londyńskiego porteru, pierwszego napoju, który wytwarzany był nowoczesnymi metodami (to jest masowo, z użyciem maszyn parowych i przy wykorzystaniu technologii pozwalającej na produkcję w miesiącach letnich).

Słowa kluczowe: romantyzm, rewolucja przemysłowa, Słowacki, Kordian, porter

Artykuł jest analizą tekstów publicystycznych zamieszczanych w polskiej prasie w okresie od 1968 do połowy lat 70. będących odpowiedzią na szeroko rozumianą rewolucję seksualną na Zachodzie. Autor stawia tezę, że ich głównym celem było zniwelowanie wpływu rewolucyjnego potencjału ruchów kontrkulturowych na polską młodzież. Była to jednocześnie próba poradzenie sobie ze skutkami przemian, jakie miały miejsce w Polsce po październiku 1956 roku, których kulminacją były wydarzenia z Marca 1968.

Słowa kluczowe: rewolucja seksualna, młodzież, PRL, publicystyka

Autor przedstawia trzy fazy rozwojowe humanistyki cyfrowej i na tym tle rozważa metodologiczne problemy historii wizualnej. Przy użyciu narzędzi badawczych, wypracowanych w ramach neuronauki (EEG, GSR, ET) i analizy big data ukazuje, jak młodzi Polacy recypowali wideotekst kultury „Niezwyciężeni”, wyprodukowany na zlecenie IPN, dokonując dekonstrukcji jego założeń.

Słowa kluczowe: humanistyka cyfrowa, metodologia historii wizualnej, neuronauka, recepcja wideotekstu historycznego „Niezwyciężeni”

Celem artykułu jest prześledzenie historii sformułowania „epidemia głuchoty”. Tekst wskazuje na dwa elementy panik moralnych związanych z głuchotą: obarczanie winą za epidemię hałaśliwego środowiska miejskiego oraz wskazanie na szczególnie narażone grupy: dzieci, chorych i intelektualistów. Miejski hałas jest rozważany jako zjawisko ambiwalentne, bolączka wielkich miast XIX i XX wieku, a jednocześnie wyznacznik nowoczesnego, zachodniego stylu życia. Poprzez używanie kategorii „epidemii” uruchamia się medyczny dyskurs wokół wielkomiejskich zagrożeń dla słuchu – miasto jest badane i diagnozowane, postrzega się je nie tylko jako niebezpieczne akustycznie środowisko, ale i pacjenta trawionego uciążliwą chorobą.

Słowa kluczowe: miasto, studia nad dźwiękiem, nowoczesność, pomiar dźwięku, historia techniki

Autor analizuje zagrożenia dla klasycznej idei uniwersytetu, która wywodzi się z Wilhelma Humboldta reformy Uniwersytetu Berlińskiego (1812). W szczególności zagrożeniem jest wypieranie kanonu wartości związanego z „kulturą akademicką” przez zespół wartości (a właściwie antywartości) cechującej „kulturę korporacyjną” (z charakterystycznym dla niej podejściom wyrażonym w książce B.R. Clarka: entrepreneurial universities). Uniwersytet powinien realizować trzy misje: dążenie do prawdy (badania naukowe), przekazywanie najnowszej wiedzy naukowej (nauczanie) oraz podejmowanie działań o charakterze formacyjnym (wychowanie). Idzie bowiem nie tylko o to, aby uniwersytet skupiał się wyłącznie na osiągnięciach naukowych i przekazywaniu wiedzy, ale też o to, aby kształtował nowe elity dla demokratycznego, wolnego, otwartego i twórczego społeczeństwa obywatelskiego.

Słowa kluczowe: uniwersytet, misja uniwersytetu, przedsiębiorcze uniwersytety, kultura akademicka vs. kultura korporacyjna (academic culture vs. corporate culture), autonomia, wolność, demokracja, tradycja, misja formacyjna.