Artykuł jest próbą umiejscowienia psychoanalizy na mapie współczesnych dyskursów krytycznych, praktyk politycznego zaangażowania i refleksji nad ideologią. Punkt wyjścia stanowi namysł nad podstawowymi pojęciami w projekcie Freuda. Naczelnym problemem, wokół którego autor buduje swój dyskurs, jest kategoria pragnienia, traktowana jako rodzaj psychoanalitycznego hiperobiektu

Słowa kluczowe: psychoanaliza, teoria krytyczna, krytyka ideologii, pragnienie, uznanie, dialektyka, krytyka-klinika

„Schizofrenia jest chorobą informacji” – w taki sposób o swoim doświadczeniu choroby mówi pacjent cytowany przez Valentinę Cardellę w książce Language and Schizophrenia, Perspectives from Psychology and Philosophy. W swoim wystąpieniu chciałabym tę charakterystykę choroby zastosować do modelu języka rynkowego, którego dostarcza nam hipoteza rynku efektywnego. Hipotezę tę potraktuję poniżej – rzecz jasna wbrew jej szacownym autorom – jako diagnozę  schizofrenii reżimu globalnej akumulacji, sformułowaną w języku urojenia. Hipoteza rynków efektywnych zostanie pokazana poniżej jako teoria reprezentacji mająca ten sam status, co oparta na pojęciu boskich nerwów-promieni teoria reprezentacji zawarta w Pamiętniku nerwowo chorego Daniela Paula Schrebera, a pojęciowa konstrukcja informacji rynkowej okaże się być zarówno funkcjonalnym jak i strukturalnym odpowiednikiem języka nerwów.

Słowa kluczowe: schizofrenia, Schreber, rynek finansowy, hipoteza rynków efektywnych, kryzys

Artykuł jest propozycją syntetycznego przedstawienia społecznej teorii psychoanalizy w pracach Sigmunda Freuda i Jacquesa Lacana jako pewnego programu zorganizowanego wokół czterech kluczowych pojęć: mitu, symbolu, struktury i dyskursu. Freud zainaugurował tę teorię proponując „mit społeczny” psychoanalizy i koncepcję wyłonienia się symbolu z aktu przemocy. Lacan opracował oryginalną teorię międzyludzkich relacji strukturalnych opartą na negatywności i jej koniecznych efektach oraz koncepcję dyskursu jako więzi społecznej. W ostatniej części tekstu teoria społeczna psychoanalizy zostanie zastosowana do interpretacji problemu walki klas w jego trzech wymiarach: identyfikacji, efektów struktury w dyskursie oraz sprawczości politycznej znaczącego.

Słowa kluczowe: Psychoanaliza; dyskurs; walka klas; Sigmund Freud; Jacques Lacan.

Artykuł podejmuje próbę opisu i wyjaśnienia współczesnego kryzysu demokracji liberalnej i tryumfów populizmu, w kategoriach psychoanalitycznych ze szczególnym uwzględnieniem koncepcji Realnego Jacques’a Lacana. Autor argumentuje, że wydarzenia ostatnich dekad przeczą tezom poststrukturalizmu mówiącym o autonomii porządku symbolicznego i możliwości odraczania spotkania z Realnym. Przekonuje również, że sukcesy populizmu interpretować należy jako niechcianą, chociaż nieuniknioną konsekwencję modelu reprezentacji politycznej obowiązującego w obrębie nowoczesnego parlamentaryzmu. W końcowej części autor szkicuje możliwy kształt radykalnie demokratycznego ustroju politycznego opartego na losowaniu, które w duchu psychoanalizy Lacana oraz realizmu spekulatywnego intepretuje jako właściwy sposób mapowania Realnego współczesnej polityki.

Słowa kluczowe: populizm, postmodernizm, poststrukturalizm, Realne, Lacan, demokracja.

Książka Didier Eribona, osobista spowiedź dotycząca trudnego i bolesnego powrotu do społecznych korzeni, odbywa się na przecięciu dyskursów. Najbardziej interesuje mnie przecinanie się dyskursu teorii społecznej, którą Eribon wybiera jako swoją i obdarza wdzięcznością, z dyskursem psychoanalitycznym – który odrzuca, wypiera i traktuje z niechęcią. Analiza moja służy pokazaniu tego, że praca Eribona, pisana w zasadzie przeciw psychoanalizie i przeciwstawiająca jej analizę społeczną, pozostaje myślowo głęboko zanurzona w psychoanalitycznej wrażliwości. I nie tylko wtedy, gdy wsposób oczywisty pozostaje pod psychoanalitycznym wpływem, ale również wtedy, gdy więź osobista nakłada się na analizę społeczną, wymiar psychoanalityczny i społeczny przecinają się, a to spotkanie owocuje mocnym i przenikliwym spojrzeniem.

Słowa kluczowe: Teoria społeczna, teoria psychoanalityczna, Eribon, Bourdieu, Foucault, Sartre

Zasadniczym problemem artykułu jest pytanie o właściwy sposób pomyślenia pluralności świata ludzkiego. W części pierwszej autor pokrótce przypomina kategorie, które mając na uwadze odpowiedź na to pytanie wypracowali Hannah Arendt, Jean-Luc Nancy i Adriana Cavarero, następnie zaś kieruje swoją uwagę na tradycję psychoanalityczną, poszukując w niej dodatkowego wsparcia pojęciowego. O ile prace Freuda i wielu jego następców takiego wsparcia nie oferują, o tyle w części drugiej autor stara się pokazać, że niezwykle zajmująca wizja pluralności tego, co ludzkie, wyłania się z książki Juliet Mitchell poświęconej zagadnieniu rodzeństwa. Autor dowodzi, że opierając się na koncepcji Mitchell, Freudowskiemu sprzysiężeniu braci można przeciwstawić ideę demokracji rodzeństwa. Ostatnia część artykułu to szczegółowe studium deformacji tego ideału, który dzięki temu – ex negativo – odsłania dodatkowo swoją anatomię: autor skupia się tutaj na analizie powieści Partygirl Marlene Streeruwitz, ukazując uniwersum bohaterki tej książki jako odwrotność świata demokracji rodzeństwa.

Słowa kluczowe: pluralność, psychoanaliza, literatura austriacka, Hannah Arendt, Jean-Luc Nancy, Adriana Cavarero, Juliet Mitchell, Marlene Streeruwitz

Celem tego tekstu jest prześledzenie rozwoju pojęcia “ideologia” w korpusie pism Marksa i pokazanie jego powiązania z innymi podnoszonymi przez niego problemami. Tekst omawia zarówno zmiany, jak zachodziły w stosunku Marksa do problemu i pojęcia “ideologia” w jego najważniejszych pracach teoretycznych, jak i pokazuje strukturalne problemy, które się z tym pojęciem wiązały. Twierdząc, że krytyka ideologii nie była wcale ważnym aspektem projektu teoretycznego niemieckiego teoretyka, tekst sugeruje, że aby dobrze zrozumieć znaczenie krytyki ideologii u Marksa, w marksizmie, a także szerzej w naukach społecznych, należy akcent położyć nie na “ideologii”, ale na “krytyce”.

Słowa kluczowe: deologia, krytyka, marksizm, rynek, historia pojęć

W artykule analizowane są konsekwencje przyjęcia tezy, że utrata niepodległości przez Polskę może być traktowana po pierwsze, jako katastrofa, a po drugie, jako specyficzne przeżywanie żałoby tak, jak żałobę rozumiał Zygmunt Freud w znanym eseju Żałoba i melancholia. Główną kategorią intepretowaną z powyższej perspektywy polskość.  Pierwsza część tekstu dotyczy dwóch kluczowych pojęć: genealogii oraz polskości. Druga natomiast jest rozbiorem idei katastrofy jako swego rodzaju zdarzenia oraz ekspozycją terminu melancholia. W części tej znajduje się też argumentacja, że dominantą historii porozbiorowej była zbiorowa melancholia. W ostatniej części wyjaśnienia psychoanalityczne zderzane są z wyjaśnieniami społecznymi i ekonomicznymi.

Słowa klucze: melancholia, genealogia, rozbiory, marksizm, katastrofa

Artykuł omawia główne problemy monografii Wojciecha Owczarskiego. Autora szkicu skupia się na przedstawieniu najważniejszych tez ciekawej, pionierskiej monografii, omówieniu zasadniczych zagadnień poruszanych przez Owczarskiego, ale też  wyznaczeniu punktów spornych, wymagających osobnej dyskusji.

Słowa kluczowe: trauma, literatura obozowa, problemy interpretacji, oniryzm

Recenzja: K. Sulej: Rzeczy osobiste. Opowieść o ubraniach w obozach koncentracyjnych i Zagłady [Personal things. The story about clothes in concentration and extermination camps], Wydawnictwo Czerwone i Czarne, Warszawa 2020.

Słowa kluczowe: obozowa codzienność, ubrania, materialność Zagłady, zwrot ku rzeczom, humanistyka nieantropocentryczna, moda

Recenzja: Kłopotliwe dziedzictwo? Architektura III Rzeszy w Polsce, red. J. Purchla, Ż. Komar, MCK, Kraków 2021.

Słowa kluczowe: architektura III Rzeszy, pamięć, okupacja niemiecka, architekci, II wojna światowa

Tekst jest próbą powiązania idei Freudowskich z judaizmem. Uwypuklone zostają miejsca w twórczości twórcy psychoanalizy, które podkreślają „świadomość żydowskiego pochodzenia”. Dalsze rozważania na temat racjonalności, koncentrują się na wykazywaniu połączeń pomiędzy myślą Freudowską a elementami dorobku Karola Marksa, Barucha Spinozy czy Bergsona. To pozwala na zakończenie tekstu rozważaniami Freuda o folklorze i mistycyzmie.

Słowa kluczowe: Freud, judaizm, Spinoza, Marks, Bergson

Tekst stara się ustalić relację pomiędzy zjawiskiem niesamowitości a humorem. W tym celu autor odwołuje się do ustaleń Zygmunta Freuda i Ernsta Jentscha, by później przejść do analizy konkretnych tekstów literackich.  Na tej podstawie rozważa następnie przeciwstawność przypadkowości i relacji przyczynowo skutkowych, dzięki czemu w tekście uwypukla się tarcia pomiędzy humorem a racjonalnością.

Słowa kluczowe: niesamowitość, humor, Freud, psychoanaliza

Artykuł jest próbą analizy roli psychoanalizy w kulturze jidysz w Polsce w czasie dwudziestolecia międzywojennego. Autorka wskazuje, że ta metoda krytyczna nie tylko rozwijała się w sferze badań, lecz także przeniknęła do języka codziennego. Śledząc te procesy, Szymaniak stara się naszkicować mapę ”psychoanalitycznej” kultury jidysz, ze szczególnym uwzględnieniem roli Maxa Weinreicha. Artykuł kończy się wskazaniem możliwych dalszych badań w tym obszarze.

Słowa kluczowe: psychoanaliza, Freud, dwudziestolecie międzywojenne, jidysz

Autorka proponuje powiązanie zagadnień teoretycznoliterackich z psychoanalityczną koncepcją symptomu. Punkt wyjścia wynika z połączenia ze sobą dwóch obszarów problemowych: relacja między literaturą a teorią literatury (R. Koziołek) oraz funkcjonalizacja symptomu jako narzędzia analitycznego (J. Lacan). Takie ujęcie umożliwia  zestawienie literatury z symptomem i przeciwstawienie tej „nowej” kategorii systematyzującemu prawu teorii. Przykładem tego rodzaju interpretacji w omówieniu autorki jest Sprawa Stawrogina (Warszawa 1996). Książka stanowi prezentację dwóch odmiennych strategii lekturowych, które autorka definiuje i porównuje ze sobą. Dowodzi, że możliwe staje się powiązanie (wyartykułowanie) kwestii teoretycznoliterackich i psychoanalitycznych na gruncie wspólnej lektury tekstowej, a nie wyłącznie w słownikowym czy terminologicznym zapośredniczeniu.

Słowa kluczowe: symptom, psychoanaliza, Lacan, literatura, interpretacja

W Południku, najważniejszym autokomentarzem do twórczości Paula Celana, poeta nazywał pisanie wierszy oswobadzaniem się z własnej ciasnoty. Ową ciasnotę wyznacza dla Celana sytuacja, w której na język swoich wierszy wybiera niemiecki, choć w tym właśnie języku wydano na niego wyrok. Oswobadzanie się z Muttersprache, odbywające się najczęściej przy pomocy roszad syntaktycznych, zawsze zwraca się ku tradycji żydowskiej teologii. Jednak myśl judaistyczna w poezji Celana objawia się nie w sposób treściowy, a pneumatyczny. Niniejszy artykuł jest próbą prześledzenia składniowych mechanizmów, które pozwalają mu z jednej strony wyjść poza normatywną niemiecczyznę, z drugiej – zakodować w wierszu cząstkę żydowskiej tożsamości. Od tomu Sprachgitter na frazę Celana spada tytułowa „krata mowy”, która nicuje zdania i układa frazy w składniowo nienormatywnych pozycjach. W głośnej lekturze miejsca tych roszad wyznaczają przełomy oddechu i mojżeszowskie zająknięcia podmiotu.

Słowa kluczowe: Celan, składnia, pneuma, judaizm, oddech

Artykuł zawiera próbę rekonstrukcji najważniejszych pól problemowych,  w jakich w twórczości  Czesława Miłosza pojawia się namysł nad Słowiańszczyzną, prowadzony w konwersacji z mitami Wielkiego Księstwa Litewskiego i Europy Środkowej. Temat ten okazuje się ważny nie tylko w kontekście osobistych doświadczeń autora Rodzinnej Europy, ale także w planie rozważań nad współczesną świadomością kulturową Polaków, o czym przed dekadą pisała Maria Janion w słynnej książce Niesamowita Słowiańszczyzna. Czy Miłosz zgodziłby się z interwencyjną tezą jej książki? Artykuł pokazuje pola refleksji wspólnej, ale też polemiki, którą Miłosz mógłby podjąć z Janion.

Słowa kluczowe: Czesław Miłosz, Maria Janion, wspólnoty wyobrażone, Słowiańszczyzna, mit Wielkiego Księstwa Litewskiego, mit Europy Środkowej

Artykuł poświęcony zjawisku interaktywnej fikcji wytwarzanej przy użyciem narzędzia Twine. Autorka odwołuje się do stanu badań nad fikcją digitalną i omawia możliwości, jakie daje narracji literackiej nowa technologia. Zwraca uwagę na przekształcenia komunikacji literackiej wynikające z wykorzystania wizualnego i kinetycznego potencjału interaktywnego tekstu. Zwłaszcza ta ostatnia cecha, związana z wprawieniem w ruch stałej i niezmiennej do tej pory warstwy dzieła, uznana zostaje przez autorkę za szczególnie interesującą. Skupia się więc na nowych możliwościach dynamicznej narracji, jej konsekwencjach estetycznych, semantycznych, ale też społecznych i kulturowych.

Odwołując się do przykładów utworów powstałych z użyciem badanego narzędzia, badaczka wskazuje również na potrzebę prowadzenia dalszych badań nad twórczością literacką powstającą w środowisku cyfrowym.

Słowa kluczowe: fikcja interaktywna, fikcja digitalna, Twine, ruch w e-literaturze, tekst kinetyczny, narracja drugoosobowa,

W latach 1949-1954 w jednej celi stalinowskiego więzienia przebywali polski dziennikarz Stanisław Mierzeński i  amerykański architekt Hermann Field.  Wspólnie stworzyli wówczas dwie powieści, które w końcu lat 50-tych  ukazały się drukiem . Literatura piękna  jest rzadko wykorzystywana jako źródło do historii najnowszej, ale w badaniu historii więziennictwa jest inaczej.   Byli więźniowie niechętnie dzielą się swymi przeżyciami, więc każda kartka zapisana  ich ręką  ma znaczenie. Forma literacka, sensualna i niejednoznaczna, często odsłania to co ukryte.  W artykule wykorzystuję ustalenia socjologii więziennictwa i dokonuję analizy treści powieści pod kątem  odniesień do relacji społecznych oraz uniwersalnych strategii przetrwania doświadczenia więziennego.

Słowa kluczowe: stalinizm,  więzienie, relacje społeczne, powieść, strategie przetrwania