Szkic omawia różnice pomiędzy otwartą formułą literatury angielskiej a ograniczoną do języka polskiego literaturą polską. Omawia badania nad czytelnictwem e-booków i podejście do tradycji w “The Times Literary Supplement”. Następnie pokazuje poprzez dwie książki: 1001 Books you must read before you die and The Oxford Companion to English Literature obecność literatury pochodzącej z różnych kręgów kulturowych w kanonie literatury angielskiej.

Artykuł jest prezentacją przemian w refleksji nad literaturą światową – od XIX-wiecznych propozycji Goethego i Marksa/Engelsa, przez najważniejsze ujęcia XX-wieczne: Pascale Casanovy, Franco Morettiego, Davida Damroscha aż po krytyczne stanowiska Emily Apter i Gayatri Ch. Spivak. Stanowiska te zostały uporządkowane chronologicznie, lecz także ze względu na trzy zróżnicowane podejścia do literatury światowej, którą można ujmować jako: zbiór dzieł (Goethe), poetykę (Marks, Casanova, Moretti) aż po strategie lekturowe (Damrosch, Apter).

Artykuł przedstawia wyłanianie się nowego paradygmatu badań porównawczych – literatury światowej, wskazuje na najważniejsze etapy tego procesu w okresie ostatnich 20 lat. Skupia się nie tylko na wymiarze konceptualnym i ideowym, ale również na wymiarze instytucjonalno-organizacyjnym (publikacje, czasopisma, instytucje, konferencje, itd.), wskazuje nie tylko na aspekt naukowy, badawczy, lecz również – edukacyjny i popularyzatorski. Wskazano na niewolną od słabości krytykę tego paradygmatu. Uwagi końcowe pokazują literaturę światową w perspektywie przemian współczesnej akademii i dostosowania się do wymogów rynku intelektualnego i prób wypracowania kompromisu między komparatystyką literacką a literaturą światową w postaci komparatystyki literatury światowej.

Studia postkolonialne i literatura porównawcza rozwijają wiele wspólnych programów, głównie w obrębie badań nad globalizacją, jednak w kwestii literatury światowej jako kanonu i/lub systemu obiegu i wymiany literatur pojawiają się między tymi dwiema często nakładającymi się na siebie dyscyplinami rozdźwięki. Dotyczą one głównie problemów rozumienia różnicy kulturowej i jej roli w literaturze, wielojęzyczności jako podstawy myślenia komparatystycznego oraz wizji globalności. Artykuł przedstawia i analizuje postkolonialne wątki dyskusji wokół modeli literatury światowej proponowanych przez Pascale Casanovę i Franco Morettiego.

Nieliczne są w Italii głosy sceptyków widzących w postępującej globalizacji zagrożenie dla rodzimej tradycji i języka. Dyskusję wokół Weltliteratur zdominowali tu propagatorzy i entuzjaści, podkreślający korzyści płynące z przekładu oraz konieczność rewizji modeli edukacyjnych. Kwestie kultury, tradycji i języka narodowego komplikuje tu jednak fakt, że pojęcie narodu (lansowane przez faszyzm) jeszcze nie uwolniło się od historycznej hipoteki, a już zakwestionowali je koryfeusze planetarnej kreolizacji, zwolennicy włączenia do kanonu kultury migrantów, a nawet kwestionujący rozróżnienie na kulturę rodzimą i migracyjną. Skoro zaś także i pojęcie przynależności ulega przekształceniu, czego właściwie bronimy, próbując bronić lokalności?

Tekst jest tłumaczeniem ostatniego rozdziału pt. Dość czasu i świata z książki Davida Damroscha What is World Literature? (Princeton University Press, Princeton-Oxford 2003, s. 281-303). Autor proponuje trójczłonową definicję „literatury światowej”, skupiając się na świecie, tekście i czytelniku. Literatura światowa zatem to: (1) eliptyczna refrakcja literatur narodowych; (2) twórczość, która zyskuje w tłumaczeniu; (3) nie ustalony kanon tekstów, lecz tryb lektury: forma bezstronnego zaangażowania w światy poza naszym własnym miejscem i czasem.

Artykuł proponuje koncepcję „światowej przestrzeni literackiej” jako remedium na problemy metodologiczne komparatystyki. Autorka odrzuca tradycyjne kategorie, takie jak „wpływ” czy „recepcja”, by – posiłkując się terminami opracowanymi m.in. przez Fernanda Braudela i Pierre’a Bourdieu – opisać całościowy model światowego pola literackiego. Praca wyznacza warunki funkcjonowania szczególnej literackiej geografii (literackie centra i peryferie), której granice częściowo tylko pokrywają się z podziałami politycznymi, oraz swoistą dla literatury miarę czasu (literacki południk zerowy), która pozwala na uhistorycznienie wartościowania.

Artykuł jest propozycją nowej metody badania literatury światowej. Autor zakłada, że w obrębie nowoczesności wpływy kulturowe (nietożsame z politycznymi) są częścią walki o symboliczną hegemonię. Gatunki literackie będące nośnikami nowoczesności podlegają zróżnicowanym odkształceniom w obrębie kultur lokalnych; wychwycenie owych odkształceń wymaga badania wybranego elementu struktury formalnej (tropy, tematy, motywy, narracja) w wielu literaturach narodowych, co jest możliwe wyłącznie poprzez czytanie zapośredniczone (zadłużone u innych historyków literatury, zdystansowane – a nie „bliskie”). Tak analizowana forma jest zarówno wcielonym w dzieło systemem literackim (systemem literackich nierówności), jak i abstraktem relacji społecznych. Stąd badanie literatury światowej jest analizą władzy.

W artykule autor koryguje i wzmacnia teorię zarysowaną w Przypuszczeniach na temat literatury światowej. W ramach korekty stwierdza, że wszystkie formy literackie – nawet w kulturach należących do rdzenia systemu literatury światowej – przychodzą z zewnątrz i są poddawane modyfikacjom lokalnym. Oznacza to, że model systemu-świata (zakładający ruch od centrum ku peryferiom) nie wyjaśnia dziejów form. Jednakże wszelkie formy literackie są wynikiem obcego wpływu, więc efekty owego nacisku należy rozpoznawać w literackich strukturach. Zmieniona wizja mobilności form wymaga poszerzenia horyzontów badawczych i uświadomienia, że uprawianie komparatystyki jest powiązane z poglądami na temat funkcjonowania świata.

recenzja: Małgorzata Zduniak-Wiktorowicz Współczesny polski pisarz w Niemczech – doświadczenia, tożsamość, narracja, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań 2010.

recenzja: Ioana Popa, Traduire sous contraintes. Littérature et communisme (1947-1989), Editions CNRS, Paris 2010. (Collection «Culture & Société»).

recenzja: Tomasz Bilczewski, Komparatystyka i interpretacja. Nowoczesne badania porównawcze wobec translatologii, Universitas, seria Horyzonty Nowoczesności, Kraków 2010.

Artykuł podejmuje komparatystyczny trop stawiający Norwida obok Baudelaire’a w duchu propozycji H.R. Jaussa, ukazującego tych dwóch poetów jako poetów progu nowoczesności. Dotyczy kwestii dwuznacznego stosunku Norwida i Baudelaire’a zarazem do nowoczesności i do romantyzmu (wyznaczającego jeden z kierunków współczesności, a jednocześnie stanowiącego element szeroko rozumianej tradycji). Ukazana jest tu dwuznaczność poszytego lękiem stosunku obu poetów do wielkich poprzedników – określanego przez nich samych jako stygmatyczny. Owa stygmatyzacja romatyzmu jawi się jako źródło współistnienia w twórczości Norwida i Baudelaire’a – w ich tekstach poetyckich, esejach estetycznych i listach – sprzecznych tendencji (z jednej strony – rozsadzanie, polimorfizm i decentracja, a z drugiej – dążenie do centrum).

Artykuł dotyczy postaci twórczyni w utworach Alice Munro, poświęconych kolizji między pisarskimi aspiracjami kobiety a rolą gospodyni domowej. Przedmiotem analizy są: Biuro, opowiadanie z debiutanckiego tomu Taniec szczęśliwych cieni (1968, wyd. pol. 1996), powieść Dziewczęta i kobiety (1971, wyd. pol. 2013) oraz Meneseutung, opowiadanie z tomu Przyjaciółka z młodości (1990, wyd. pol. 2013). Bohaterki utworów wiodą podwójne życie (nawiązując do określenia użytego przez Munro), ponieważ ich twórcze aspiracje stają się gotyckim sekretem. Artykuł, napisany z perspektywy badań postkolonialnych, uwzględnia odniesienia pisarki do kanonu literackiego oraz literatury popularnej, a także nawiązuje do sztuki Louise Bourgeois, która podobnie jak Munro problematyzuje kobiecą relację z domem.

Intencją autorów niniejszego eseju, przewrotnie i chwilami ironicznie zbudowanego na polemice wobec stereotypu, który oddaje potoczne hasło: „Czesi to tchórze”, jest próbą pokazania egzotycznej kultury czeskiej w kontekście oporu przez śmiech. Służą temu przykłady mniej znanych u nas – lub zgoła nieznanych – zjawisk literackich, filmowych, teatralnych, z dziedziny performansu i z historii. Analizy kulturowych fenomenów pokazują odmienne rozumienie i kwalifikację bohaterstwa w Czechach i w Polsce. Autorzy podejmują także próbę dekonstrukcji utrwalonych i ufundowanych na uproszczeniach narracji o Czechach, obecnych w polskiej przestrzeni kulturowej.

Niniejszy esej poświęcony jest problematyce egzofonicznej twórczości japońskiej pisarki Tawady Yōko, piszącej w dwóch językach: niemieckim i japońskim. Odwołując się do fragmentów utworów literackich tej autorki próbuję odpowiedzieć na pytanie, czym jest zjawisko egzofonii w literaturze, jak kształtuje swoją podmiotowość (gramatyczną, filozoficzną i polityczną) twórca, który pisząc w języku nie-ojczystym, musi na nowo budować, gromadzić kapitał symboliczny – czynnik decydujący o pozycji pisarki/pisarza w systemie światowej literatury. Wreszcie zastanawiam się również nad tym, w jaki sposób kwestia egzofonii – tak, jak rozumie ją Tawada – wpływa na dyskursy o wytwarzaniu wiedzy, w tym wiedzy literaturoznawczej.

Artykuł w skrócie prezentuje główne współczesne koncepcje literatury światowej oraz próbuje konfrontować je z praktyką interpretacyjną. Skupiając się na polskiej recepcji twórczości M. Prousta, autorka prezentuje możliwości wykorzystania koncepcji World literature w rozwijaniu badań recepcyjnych. Na przykładzie utworów W. Kuczoka i J. Iwaszkiewicza zestawione zostają dwa modele odczytania powieści Prousta – model oparty wtórny użyciu Prousta i model skupiony wokół twórczych przekształceń.

Autorka przeprowadza rekonesans obszaru nauczania kanonu literatury polskiej jako obcej na wyższych uczelniach w Ameryce Płn. Ustalając jego zasadniczą odmienność (i jej przyczyny) wobec rozumienia i funkcjonowania kanonu obowiązującego w kraju, proponuje, aby go nazwać kanonem transatlantyckim.

Niniejszy artykuł jest poświęcony procesom produkcji przekładu (semi)peryferyjnych literatur narodowych na niemieckim rynku wydawniczym na przykładzie literatury niderlandzkiej i polskiej. Dane empiryczne pochodzą z archiwum wydawniczego Suhrkamp Verlag i obejmują okres od początku lat sześćdziesiątych dwudziestego wieku do roku 1993. W szkicu została podjęta próba odpowiedzi na pytanie: jakie konkretne czynniki „pola wydawniczego” zadecydowały o tym, że literatura niderlandzka osiągnęła w drugiej połowie lat osiemdziesiątych dwudziestego wieku stosunkowo prominentny status na niemieckim rynku książki, podczas gdy ponad dwukrotnie mniejsza liczba przekładów literatury polskiej lokuje ją na pozycji peryferyjnej. Metodologicznym tłem opisu materiału empirycznego jest Latourowska teoria aktora-sieci (ANT), stanowiąca, w przekonaniu autora, istotne poszerzenie pola teoretycznych rozważań nad społecznymi oraz organizacyjnymi uwarunkowaniami przekładu.

Artykuł poświęcony jest naświetleniu relacji łączących Witolda Gombrowicza z Alicją Liphardt (2o voto: de Barcza) i jego niemieckim tłumaczem Rudolfem Richterem alias Walterem Tielem. Tekst powstał w oparciu o niepublikowane ich dotąd listy z opracowywanej w CSNE spuścizny polonisty Heinricha Kunstmanna (1923-2009).

Artykuł prezentuje problematykę związaną z przekładem popularnego w ostatnim czasie w Rosji gatunku poezji awangardowej, jakim jest plagiART (plagiat artystyczny). O sztuce apriopriacji pisze się zwykle w kontekście postmodernizmu, przy tym badania nad nią najczęściej dotyczą sztuk wizualnych. Prezentowane rozważania odnoszą się jednak do utworów poetyckich, a problemem badawczym stała się w artykule możliwość tłumaczenia plagiARTu w kontekście ekwiwalencji pożądanej i rzeczywistej (zgodnie z terminologią szkoły polisystemowej), ustalenia autorstwa oryginału i tłumaczenia oraz związanych z tym dylematów etycznych, które wywołują zasady prawa autorskiego.

Celem artykułu jest próba zdefiniowania fenomenu „teatru piosenki” – będącego kategorią gatunkową, stylistyczną, estetyczną, performatywną i instytucjonalną – w oparciu o klasyczne przykłady twórczości wybitnych artystów (m.in. Charles Aznavour, Juliette Gréco, Ewa Demarczyk, Ałła Pugaczowa) oraz w kontekście francuskich korzeni zjawiska. Autor wyróżnia i analizuje jego następujące wyznaczniki: autotematyzm (w warstwie słowa i działań scenicznych), tworzenie postaci (poprzez media głosu, kostiumu i ruchu), dialogowość i quasi-dialogowość („gra” z realnym bądź wirtualnym partnerem) oraz teatralizacja formuły recitalu (m.in. dążenie do „związania” czasu widowiska).