Głównym wątkiem artykułu jest współczesna tendencja do tworzenia wspólnot emancypacyjnych poza reżimem tożsamości, ukazana w trzech wybranych obszarach, czyli w literaturze, polityce i psychoanalizie. Przykładowym mechanizmem ich zawiązywania, omawianym w narratologii, jest uprzywilejowanie akomodacji kontekstowych kosztem kodowych reguł i konwencji komunikacyjnych. Na gruncie polityki praktyki budowania takich sojuszy zostały zilustrowane przykładami zaczerpniętymi z analiz kobiecych protestów społecznych, tj. Ogólnopolskiego Strajku Kobiet i ruchu #MeToo. Jako główne konteksty teoretyczne wskazano tezy J.-L. Nancy’ego o „wspólnocie rozdzielonej” i rozważania Judith Butler o prekarności w protestach społecznych. I wreszcie z obszaru psychoanalizy przywołana została refleksja o spontanicznym tworzeniu więzi w „narracjach miłosnych”.

Słowa kluczowe: wspólnota, tożsamość, emancypacja, narracja, polityczność

Artykuł zatytułowany “Kartonowa rewolucja” zawiera analizę haseł obecnych na transparentach Ogólnopolskiego Strajku Kobiet przy użyciu narzędzi proponowanych przez językoznawstwo kognitywne. Omówione zostałynposzczególne fazy strajku i związane z nimi emocje: złości, gniewu czy w końcowym etapie rozładowania agresji. Kognitywizm pozwala bowiem znaleźć uzasadnienie nie tylko dla treści haseł, np. wulgarnego czasownika, który rozpoczął ten protest społeczny, ale też jego formy gramatycznej. Twierdzimy bowiem, że forma bezokolicznika stanowiła wyraz spontanicznej złości kobiet. W podobny sposób omówione zostaną hasła humorystyczne, ironiczne czy zawierające odniesienia intertekstualne.

Słowa kluczowe: językoznawstwo kognitywne, wulgaryzmy, ironia, intertekstualność

Autorka stawia tezę o partycypacyjnym charakterzw ruchu #MeToo i dowodzi jej odnosząc się głównie do sztuk performatywnych (przywołując zarówno działania instytucjonalne, jak i artystyczne). Zauważa, że w ruchu #MeToo, podobnie, jak w sztukach perfomatywnych to, co estetyczne splata się z tym, co etyczne. W kontekście tych zagadnień przygląda się tekstowi Michała Telegi Aktorki, czyli przepraszam, że dotykam i jego czytaniu perfomatywnemu wskazując, że łączy on działanie artystyczne z instytucjonalnym oraz etyczne z estetycznym. Analiza ta zadaje pytania o źródła instytucjonalnej i afektywnej sprawczości wydarzenia artystycznego i możliwe zastosowanie podobnych metod w przyszłości.

Słowa kluczowe: #MeToo; sztuki performatywne; teatr; partycypacja; instytucja

Artykuł prezentuje interakcyjny model opisu narracji w drugiej osobie. Nawiązuje do interdyscyplinarnych badań nad perspektywą drugoosobową, jakie zaowocowały w naukach o poznaniu, filozofii i socjologii tzw. „zwrotem do ty”. Autorka omawia ten nurt refleksji na tle dotychczasowych narratologicznych ujęć narracji drugoosobowej. Wprowadza do badań nad nią siatkę pojęciową opartą na enaktywnej teorii poznania, w której współdziałanie z innymi podmiotami postrzegane jest jako niezbywalny składnik ludzkiej kognicji. Artykuł przedstawia narrację kierowaną do „ty” jako interakcję inicjatora (referenta zaimka „ty”) i interaktora („ja” odpowiadającego swą opowieścią na cudze działania). Partycypacyjny potencjał tej formy opowiadania uznany jest za najważniejszy wyróżnik jej semantyki.

Słowa kluczowe: narratologia, narracja drugoosobowa, enaktywizm, interakcja, partycypacja narracyjna

Pierwsza część artykułu poświęcona jest analizie możliwych antropologiczno-filozoficznych znaczeń figury szyszynki i trzeciego oka. Odwołując się do Kartezjusza, Bataille’a, Lacana i Janine Chasseguet-Smirgel, autor prezentuje ideę trzeciego oka jako zapis marzenia o przezwyciężeniu kastracji symbolicznej i uzyskaniu podmiotowej suwerenności. W części drugiej, poszukując wyjścia poza dylemat pozycji suwerennej i pozycji podległości wobec prawa, autor skupia się na dziele Laurence’a Sterne’a, szczegółowej analizie poddając jeden z fragmentów powieści o Tristramie Shandy’m, gdzie także istotną rolę odgrywa figura szyszynki. Z analiz wyłania się wizja literatury jako tworu prwersyjnego, dwuznacznego i uwodliwego, który wykracza poza zestaw pozycji zarysowanych przez filozofów i teoretyków psychoanalizy.

Słowa kluczowe: Laurence Sterne, szyszynka, trzecie oko, Jacques Lacan, Kartezjusz

Artykuł przedstawia filozoficzny model narracyjności implikowany przez niektóre spośród koncepcji psychoanalitycznych. Model ten opiera się na dialektycznej relacji między potrzebą spójnej opowieści i jej zerwaniem. Dialektyka narracji właściwa „mesjańskiej psychoanalizie” (Agata Bielik-Robson) zostaje zanalizowana za pomocą pojęcia Exodusu (Eric L. Santner) i  lucky break (Jonathan Lear). Artykuł wykazuje, że „inna narracyjność” psychoanalizy pozostaje w związku z miłością: przybiera postać historii miłosnej, otwierającej podmiot na nowe możliwości. Do najważniejszych aspektów tej miłosnej narracji należą jej relacyjność i pojedynczość płynące ze „spontanicznej narracyjnej wzajemności” (Adriana Cavarero), a także jej otwarty charakter, który czyni ją odporną na kojące fikcje zakończenia (Frank Kermode).

Słowa kluczowe: psychoanaliza; narracja; miłość; historie miłosne

Autorka podejmuje problem relacji pomiędzy postpamięcią,  twórczością artystyczną a świadectwami Zagłady i ich rodzajami. Skupia się na zagadnieniu, jak dalece takie relacje mogą być formatowane i czemu może być podporządkowane dążenie do ich reglamentacji. Przypadkiem, który rozważa, jest specyficzna recepcja poezji Grzegorza Kwiatkowskiego, w której twórczość została potraktowana jako pretekst do próby  socjopsychologicznej analizy twórcy. Kolarzowa stara się wykazać, w jaki sposób ta praktyka koresponduje ze znanymi wcześniej sposobami  tworzenia polityki pamięci i interpretuje ją jako dążenie do radykalizacji tej polityki.

Słowa kluczowe: postpamięć, świadectwo moralne, polityka pamięci, formatowanie dyskursu.

W artykule zostały omówione dwie publikacje, które ukazały się nakładem Fundacji Aletheia: Pan Teste i inne pisma (2019) Paula Valéry’ego oraz Prozy różne (2020) Stéphane’a Mallarmégo. Wybór tekstów, składających się na oba tomy, oraz ich tłumaczenie przygotował Bogdan Baran.

Słowa kluczowe: Stéphane Mallarmé; Paul Valéry

Recenzja: Michał Paweł Markowski Polska, mięso, uniwersytet. Opowieść edukacyjna, WUJ, Kraków 2021.

Słowa kluczowe: polonistyka, podmiot, indywidualność, interpretacja, uniwersytet

Artykuł został poświęcony wstępnemu rozpoznaniu kształtowania się sztuki mózgu, rozumianej jako projekty z zakresu art&science, opierające się na technikach parametryzacji żywych organizmów. W tym zakresie artykuł rozszerza koncepcję sztuki mózgu zaproponowaną przez Antona Nijholta z 2019 roku, wskazując na dwa zasadnicze obszary rozwoju brain art: projekty, które opierają się na obrazowaniu medycznym mózgu oraz realizacje, w których stosowane są techniki biosensoryczne (w tym przede wszystkim elektroencefalografia). W tym kontekście w artykule zostaną zanalizowane dwie główne strategie twórcze, które są podejmowane w projektach z zakresu sztuki mózgu: dyskusja z przeświadczeniem o neurorealizmie zapewnianym przez maszynowość procedur medycznych oraz tworzenie mechanizmów postludzkiej interkonektywności, przyjmujących postaci „maszyn snu”, systemów neurofeedbacku oraz innych wariantów performatywno-partycypacyjnych. Sztuka mózgu zostanie w artykule rozważona jako szczególny rodzaj medycznych narracji ukierunkowanych artystycznie.

Słowa kluczowe: sztuka mózgu, neurorealizm, obrazowanie medyczne, elektroencefalografia, afektywność

W artykule zaprezentowano próbę nowego odczytania cezur czasowych porządkujących życie literackie polskiego reportażu. Punktem wyjścia jest powszechnie stosowana cezura roku 1989 oraz podział, który zaproponował Kazimierz Wolny-Zmorzyński. Autorka, nie tracąc z oczu powyższych odniesień, proponuje zastosowanie tzw. mikrocezur, celem odnotowania tych punktów zwrotnych, które wpływają znacząco na rozwój gatunku i na rozpoczęcie nowego etapu w funkcjonowaniu reportażu we współczesności. Istotnym kontekstem dla zaprezentowanej propozycji jest nowa rzeczywistość medialna oraz dostrzeganie roli pełnionej przez nowe media.

Słowa kluczowe: cezura, mikrocezura, reportaż, reportaż polski

Artykuł proponuje wielostronną interpretację dwóch najważniejszych manifestów polskiego futuryzmu, napisanych przez Brunona Jasieńskiego i opublikowanych w 1921 roku. Paradoksy i aporie tego programu streszczają się w sprzecznych konceptualizacjach czasu (historii, tradycji, postępu), którym towarzyszą nieuzgadnialne afekty (od euforii po melancholię) i postawy (od radykalnego egalitaryzmu po wyniosły elitaryzm). Ten splot zagadnień rozpatrywany jest w kontekście marksizmu jako najważniejszego dyskursu emancypacyjnego nowoczesności, tudzież w perspektywie współczesnej teorii awangardy i filozofii sztuki. Same manifesty traktowane są natomiast w kategoriach śladu, jako tekstowe pochodne procesu programowania sztuki i życia.

Słowa kluczowe: Awangarda, futuryzm, Bruno Jasieński, marksizm, Jacques Rancière

Klasyczny tekst Jacoba Stockingera (z 1978 roku) definiuje pojęcia homotekstu i homotekstualności oraz określa podstawowe procedury lektury homotekstualnej. Badacz wykazuje, że długie i bogate związki literatury z homoseksualnością nie ograniczają się do odzwierciedlenia w dziele literackim biografii intymnej autora i tematyzacji homoseksualizmu. W homotekstach homoseksualność jest bowiem wpisana w samą strukturę głęboką utworów (stanowi ich tożsamość), nawet jeśli nie objawia się ona w sposób jawny. Lektura homotekstualna pozwala tę strukturę głęboką odkryć, a także zinterpretować specyficzną grę między głębokim i powierzchniowym, jawnym i ukrytym. Stockinger zależności te objaśnia na przykładzie charakterystycznego motywu lustra, a także języka i intertekstualności.

Słowa kluczowe: homotekstualność, homotekst, intertekstualność

Metodą krytyki genetycznej artykuł przedstawia pewne wątki obecne w brulionach wiersza Pan Cogito – zapiski z martwego domu, który w początkowych fazach pisania był opowieścią „wspomnienia Pana Cogito z azylu”. Tablice pokazują wyrazy związane z rzeczywistością azylu, poddane skreśleniom i usunięciom. Interpretacja obrazu rzeczywistości „szpitalnej świątyni „, miejsca pobytu bohaterów, została przeprowadzona na tle badań Goffmana i Foucault’a. Dedykacja jednej wersji tekstu pozwala zasugerować niektóre wspólne motywy „wspomnienia” Pana Cogito i Obłędu Krzysztonia.

Słowa kluczowe: Zbigniew Herbert – rękopisy – krytyka genetyczna – Goffman – instytucja totalna – Krzysztoń

Artykuł przedstawia nieopisane dotąd relacje pomiędzy ludźmi i krowami w Chłopach Władysława Reymonta. Zastosowane przez pisarza tropy, przede wszystkim utrzymane w młodopolskiej stylistyce personifikacje natury, nie obejmują świata zwierząt, jednak totalność Reymontowego świata polega właśnie na zacieraniu wyraźnych granic pomiędzy gatunkami, a potem – ich zdecydowanym przywracaniu w ramach antropocentrycznego porządku. Zastosowane w artykule założenia animal studies i realizmu ekologicznego pozwalają ukazać oddziaływanie krów na ludzkie, zwłaszcza kobiece zachowania. Krowy występują jako matki-karmicielki, powierniczki, istoty tłumiące agresję, są synonimem dostatku, bezpieczeństwa i mądrości ciała, neutralizują etycznie wątek romansowy, somatyzują ludzkie doświadczenia. Nieantropomorficzne ukazanie krów dowodzi, że ludzkie nie jest równoznaczne ze szlachetnym.

Słowa kluczowe: Reymont, ludzie, krowy, kobiety, realizm, natura, przyroda

Celem artykułu jest naszkicowanie spojrzenia na klasyczne dzieło Cervantesa przez pryzmat kategorii retrotopii w ujęciu późnego Zygmunta Baumana. Retrotopia to swoista podwójna negacja utopii, próba powrotu do wyimaginowanej przeszłości, co zachodzi zwykle w obliczu niepewnej przyszłości. W pierwszej części artykułu wskazuje się na wyraźną analogię między konceptualizacją retrotopii a istotnymi wątkami Don Kichota. Należą do nich m.in. kwestia nostalgii za czasami minionymi, problematyka przemocy czy nawrót do myślenia plemiennego w kategoriach „nas” przeciwstawionych „im”. Druga część tekstu pokrótce analizuje Don Kichota jako wyraz retrotopijnej tęsknoty za wymyśloną przeszłością Złotego Wieku, idylliczną epoką sprawiedliwości i humanizmu.

Słowa kluczowe: Zygmunt Bauman, Miguel de Cervantes, retrotopia, utopia, Don Kichote

Rozprawa Fuga niegościnna skupia się na analizie dwóch tekstów antysemickich dokumentujących różne fazy rozwoju zjawiska. Pierwszym z nich jest  pamflet Stanisława Bełzy Być albo nie być z 1913 roku, który zostaje zinterpretowany w kontekście koncepcji mowy nienawiści jako performatywu (Judith Butler) i teorii wstrętu Winfrieda Menninghausa. Autor ukazuje językowe i historyczne zaplecze tekstu, zwracając uwagę na jego podobieństwa do stylu „Roli” Jana Jeleńskiego i nacjonalizmu integralnego endecji. Drugi z analizowanych utworów stanowi współczesne, parodystyczne opowiadanie Jana Dzbana ze zbioru Dentro (Kraków 2005), które łączy przewrotną diagnozę dwudziestowiecznego antysemityzmu ze światem amerykańskiej kultury popularnej. Oba teksty, choć odległe od siebie czasowo, artykułują podobne uprzedzenia i są nośnikami analogicznych fantazmatów.

Słowa kluczowe: Polska – antysemityzm – 19 w. – 20 w. – wstręt

Artykuł jest analizą powieści Kubina „Po tamtej stronie” ze szczególnym uwzględnieniem teorii Antoniego Kępińskiego dotyczących melancholii i schizofrenii. Gromek zwraca uwagę na podobieństwa na poziomie definicyjnym między tymi dwoma kategoriami używanymi zarówno w dyskursie psychiatrycznym, jak i humanistycznym i wskazuje te momenty, w których zaciera się granica między pisaniem melancholijnym i schizofrenicznym. Punktem wyjścia jest pytanie o możliwość analizy tekstu literackiego jako świadectwo choroby autora lub próby zachowania sensu w znaczeniu literackim i egzystencjalnym.

Słowa kluczowe: Kubin, Kępiński, schizofrenia, melancholia

Artykuł stanowi próbę odpowiedzi na pytanie czy Bruno Schulz był muzykalny, jakiej muzyki słuchał i jak doświadczenia audialne mogły wpłynąć na jego twórczość. Na podstawie zachowanych świadectw rekonstruowany jest stosunek twórcy do sztuki dźwięków. Analiza materiałów archiwalnych i fragmentów prozy pozwala na zerwanie z utrwalanym stereotypem, dotyczącym muzycznych zainteresowań pisarza oraz dźwiękowych uwikłań jego tekstów.

Słowa kluczowe: Bruno Schulz, muzyka, wspomnienia, Drohobycz, Sklepy cynamonowe, dźwięk

Artykuł stanowi próbę odświeżenia lektury powieści Mateusz Bigda Juliusza Kadena–Bandrowskiego. Autor stara się ukazać zakorzenienie zamysłu powieściowego w kategoriach wywiedzionych z historiozofii Hegla, ze szczególnym uwzględnieniem dialektyki pana i niewolnika, która w powieści determinuje nie tylko sens opisywanych przemian społecznych, ale także psychologiczny wymiar relacji między głównymi bohaterami (Mateusz Bigda – Władysław Deptuła). Znajduje ona swoje przedłużenie w kontynuacji powieściowych perypetii (częściowo zachowany Jedwabny węzeł), gdzie dokonuje się kolejne przesunięcie „dialektyczności” w obszar relacji erotycznych (Mateusz Bigda – inżynierowa Kostryniowa).

Słowa kluczowe: dialektyka, powieść polityczna, męskość, homospołeczność, masochizm

Punktem wyjścia był film Pawła Brożka Niepamięć (dostępny online: https://www.youtube.com/watch?v=aDiVKzl9hTU). Inspiracją stał się tekst Pawła  Bohuszewicza „Niepamięć” o niebezpieczeństwach klasowych utożsamień. Poprzez własną biografię krytycznie oglądam ów film i krytycznie czytam to, co o nim napisano. W publikacjach poświęconych Niepamięci dotąd nie przywołano Bronowic, Wesela i chłopomanii, chociaż końcowe kadry filmowe to coraz bardziej ujmujący jego naturalnością taniec „chłopki” Barteckiej i „szlachcica” Ledóchowskiego. Niepamięć wywołuje pytanie o moją klasową tożsamość i przychodzi mi uznać, że jestem poczwórny.

Słowa kluczowe: Niepamięć, tożsamość klasowa, chłopskość, „prześniona rewolucja”.

Recenzja-omówienie książki Piotra Pazińskiego Atrapy stworzenia podąża za pytaniami, które stawia sobie sam autor – włącznie z kluczowym: o status lalki (i pokrewnych antropomorficznych tworów). By się z nim uporać i sproblematyzować go wedle własnych intuicji, wprowadza Paziński do gry pojęcie atrapy/ „atrapowatości”. Używał go już zresztą w poprzedniej książce eseistycznej, do której odwołuje się recenzja – w Rzeczywistości poprzecieranej. Atrapy w ujęciu Pazińskiego pozwalają nazwać fenomen/ zjawisko, którego same są nośnikiem:  to, co imituje istnienie, zdaje się istnieć bardziej dojmująco niż to, co istnieje pełnoprawnie. Atrapy są zarazem materialną metaforą kruchości tego, co nazywamy świadomością

Słowa kluczowe: atrapy, lalki, manekiny, imitacja, materia