Autor przedstawia propozycję zintegrowania badań kultury literackiej pod hasłem badań piśmienności kulturowej czyli współczesnych praktyk pisania i czytania. Podejście to pozwoli uwzględnić i opisać zjawiska wymykające się dotychczasowym badaniom czytelnictwa. Postulat badań totalnych dotyczy zintegrowania danych z różnych porządków i poziomów (zarówno ilościowych, jak i jakościowych), a w szczególności – wykorzystania danych dostępnych w internecie.

Artykuł zawiera analizę sytuacji liberatury w polu produkcji literackiej. Przedstawia historyczny zarys rozwoju tego zjawiska, wychodząc od sformułowanej przez Zenona Fajfera propozycji genologicznej. Następnie sytuuje ją w kontekście socjologicznego przełomu w badaniach bibliologicznych, które potwierdziły, że w przypadku „silnych” autorów, walczących o autonomię w polu można mówić o semantyce intencjonalnej, odautorskiej szaty graficznej. Na koniec, odwołując się do opisywanych przez Pierre’a Bourdieu mechanizmów konsekracji oraz nowoczesnych teorii gatunku o nachyleniu socjolingwistycznym i retorycznym, opisuje liberaturę jako nową jakościowo formę komunikacji literackiej, którą można ujmować w kategoriach gatunku rozumianego jako „horyzont oczekiwań”.

W kontekście teoretycznych sporów przedstawicieli dominujących przed laty w swych dziedzinach Nowej Krytyki i Nowej Bibliografii, autor artykułu stara się przeanalizować, jakiej dynamice podlegały w drugiej połowie XX wieku wzajemne naukowe relacje teoretyków literatury oraz badaczy zajmujących się edytorstwem naukowym i tekstologią. Próbuje przy tym dotrzeć do genezy ich wzajemnych idiosynkrazji, a także uchwycić paradoksy, które towarzyszyły równoległemu rozwojowi nauk reprezentowanych przez tytułowe prądy.

Recenzja: Literatura polska w świetle teorii Pierre’a Bourdieu. Raport z badań, Grzegorz Jankowicz, Piotr Marecki, Alicja Pałęcka, Jan Sowa, Tomasz Warczok, Korporacja Ha!Art, Kraków 2014.

Rozwój komunikacji zapośredniczonej komputerowo (computer-mediated communication) sprawia, że w internecie wytwarzają się nowe formy komunikacji. Celem tekstu jest analiza jednej z nowych form gatunkowo-komunikacyjnych w sieci – memu. Choć genologia sięga starożytności, w przypadku rewolucji informatycznej ostatnich dziesięcioleci muszą w niej zajść liczne zmiany. Nie ma już trwałych wyznaczników gatunkowych, są natomiast cząstki strukturalne form, które tworzą krótkotrwałe połączenia, po czym migrują dalej. Analiza opiera się głównie na istniejących w obrębie tekstu i poprzez tekst relacjach istniejących w ramach sieciowego gatunku, na drugim planie są czynniki technologiczne. Mem jako sytuacyjna forma komunikacji jest: logowizualna, oparta na ironii, bazująca na komizmie sytuacyjnym. Gatunek mem, podobnie jak poezja, daje efekt nadwyżki znaczenia.

Artykuł stanowi analizę relacji zachodzących w polu literackim w Polsce po 1989 r. w odniesieniu do problematyki prawa autorskiego oraz procesu remediacji druku. Przedmiotem analizy są wypowiedzi aktorów pola zebrane w ramach badania socjologicznego o zasięgu ogólnopolskim. Punktem wyjścia jest rozpoznanie rozbieżności w sposobach artykułowania własnych interesów przez grupy autorek i autorów z jednej strony oraz wydawców z drugiej. O ile obie grupy wyrażają silne przywiązanie do książki jako przedmiotu (związanego z zachowawczymi modelami dystrybucji), o tyle ich opinie różnią się w kwestii ochrony prawnoautorskiej. Artykuł stanowi próbę wyjaśnienia tego, w jaki sposób odmienne interesy tych grup mogą być artykułowane za pomocą tożsamych figur.

Autorzy tekstu, bazując na danych zgromadzonych w ostatnim badaniu przeprowadzonym w 2014 roku na zlecenie Biblioteki Narodowej i przygotowanej na ich podstawie typologii użytkowników sieci, podejmują próbę interpretacji roli, jaką w praktykach czytelniczych odgrywa literatura pobierana i czytana za pośrednictwem internetu. Koncentrują się na społecznej adaptacji nowoczesnych technologii, czytaniu tekstów literackich w sieci i diagnozie roli internetu jako pośrednika w dostępie do literatury oraz na umiejscowieniu praktyk cyfrowych w kontekście analogowych.

Artykuł jest poświęcony zjawisku funkcjonowania w mediach elektronicznych niewielkich społeczności, skupionych wokół internetowych memów. Uwzględniając ewolucjonistyczną genezę samego pojęcia „memu”, pochodzącego od Richarda Dawkinsa, proponuje alternatywne, pragmatyczno-polityczne podejście do analizy zjawiska. Memy skupiające wokół siebie użytkowników social media zostają przedstawione jako wspólnoty interpretacyjne, które można także nazwać „wspólnotami memetycznymi”. Tego rodzaju wspólnoty mają własne reguły polityczne oraz kreują nowe hermetyczne idiomy. Argumentacja przedstawiona w artykule zmierza do pokazania, że specyfika funkcjonowania sieci społecznościowych sprawia, że przed wymiarem komunikacyjnym memu (informacja, którą stara się przekazać) pierwszeństwo otrzymuje aspekt perswazyjny.

Recenzja: M. Rychlewski Książka jako towar. Książka jako znak. Studia z socjologii literatury, Wydawnictwo Naukowe Katedra, Gdańsk 2013.

Artykuł omawia nowy rodzaj dyskursu, jaki wytwarza się dzięki zderzeniu tekstu literackiego oraz struktur typowych dla klasycznych gier wideo. To stosunkowo młode zjawisko artystyczne – należące do rejestru awangardy – jest omówione w szczególności na przykładzie utworów Benjamina R. Moreno Ortiza zebranych pod tytułem Concretoons: Poesía digital. Dyskurs wytwarzający się za pośrednictwem takich utworów ma charakter nie językowy, ale (audio)wizualny, cyfrowo-kinetyczny i przede wszystkim grywalny, stanowi hybrydę intersemiotyczną, angażującą różne formy medialne.

Niniejszy artykuł jest próbą uzgodnienia stanowisk narratologii kognitywistycznej, psychonarratologii, medioznawstwa, filozofii wirtualności i ludologii w interdyscyplinarnych studiach nad imersją w li¬teraturze i kulturze. Wbrew dominującej tendencji do konceptualizowania imersywności jako zjawiska towarzyszącego pierwszorzędnie doświadczeniom interaktywności czy telematyczności, proponuje się tu podążyć za uwagami Marie-Laure Ryan i LisbethKlastrup na temat nowych sytuacji odbiorczych w narracjach światocentrycznych, kreujących wrażenie swego rodzaju „światoodczucia” (wordlness). Dzięki zaś zestawieniu zbliżonych mechanizmów odbiorczych w grach wideo, kinie 3D i literaturze światotwórczej, sformułowana zostaje propozycja teoretyczna umożliwiająca opis zjawiska odbioru rezydentnego, przedkładającego „wyobrażeniowe zamieszkanie w świecie” ponad pogoń za atrakcyjną i wartką fabułą.

Celem artykułu jest omówienie subpola literatury cyfrowej w ujęciu ekonomicznym i socjologicznym. Użyto narzędzi wypracowanych przez Chrisa Andersona, zwłaszcza jego kategorii darmonomii, odniesionej do rynków niemonetarnych i ekonomii daru. Kategoria „za darmo” jest traktowana jako część słownika, którego można użyć do opisu mechanizmów rządzących wymianą dzieł cyfrowych w subpolu. Wskazane zostały także nowe reguły gry osiągnięte dzięki wprowadzeniu kategorii „za darmo” (m.in. pominięcie tradycyjnych pośredników, natychmiastowość odbioru). W perspektywie porównawczej analizie poddane zostało subpole literatury cyfrowej w Stanach Zjednoczonych i Polsce.

Celem artykułu jest analiza specyfiki narracji lokacyjnych polegającej na przekraczaniu granicy między reprezentacją a światem fizycznym, co zostało ujęte jako forma tytułowego opowiadania (z) przestrzenią i sieciami. Autorka artykułu twierdzi, że tradycyjne rozumienie mediów obecne w teorii społecznej i nauce o komunikacji, kładące nacisk przede wszystkim na fakt pośrednictwa między światem społecznym a reprezentacją i na wyraziste rozdzielenie obu sfer, nie jest adekwatne w przypadku form mediów lokacyjnych. Przedmiotem krytycznego namysłu jest teoria mediatyzacji, która oferuje interesujący punkt wyjścia, ale porusza się w obrębie paradygmatu zakładającego istotny rozdział między życiem społecznym a mediami.

Artykuł jest próbą uchwycenia specyfiki doświadczania i rozumienia czasu w dobie mediów cyfrowych. Na przykładzie retromanii autor stara się pokazać, że bliższa analiza tego fenomenu pomaga odsłonić specyficzne właściwości nowych mediów, które zwykle umykają uwadze badaczy i badaczek. Jego zdaniem wnioski, które wyciągniemy z analizy retromanii, mogą okazać się pomocne w badaniu mediów cyfrowych w ogóle. Punktem wyjścia artykułu krytyka badań nad społecznym i kulturowym wymiarem mediów. Następnie autor stawia tezę o wycofaniu się czasu, który w mediach cyfrowych ulega zawieszeniu i spłaszczeniu.

Literacka fikcja fanowska, czyli tzw. fan fiction, jest zarówno przejawem specyficznej recepcji jakiegoś dzieła (filmowego, literackiego itp.), jak i jego konkretyzacją i interpretacją. Jako taka, staje się świetnym przykładem współczesnej kultury uczestnictwa, której znakiem rozpoznawczym może być prosument (odbiorca, który staje się jednocześnie twórcą bądź współtwórcą) czy aktywny fan – a obie te nazwy świetnie pasują do każdego fanfikcjonisty. W artykule przedstawia się podstawową terminologię związaną z tym zjawiskiem oraz autorski podział fikcji fanowskiej. Poruszane zagadnienia teoretyczne zilustrowane zostały przykładem jednego z polskich fanfików parafrazujących książki o Harrym Potterze.

Artykuł jest próbą klasyfikacji, analizy i wstępnej oceny literackich praktyk open source, możliwych dzięki kodowej warstwie poezji i prozy cyfrowej, która – jeśli ją udostępnić – sprzyja przeróbkom i otwiera kulturę literacką w dobie cyfrowej na współzawodnictwo, podnoszenie kompetencji autorskich i twórczość kolaboratywną. Przedmiotem refleksji są utwory e-literackie „rdzennie cyfrowe”. Otwarcie kodu komputerowego i zachęta do tworzenia własnych dzieł w obrębie tak ustanowionych ram, nie zawsze wywoła zamierzoną przez twórcę kodu reakcję. W artykule porównane zostają trzy próby (cyfrowe poezje Jasona Nelsona, opowiadanie Erica T. Carter Jima Carpentera oraz generatywny wiersz Taroko Gorge Nicka Montforta), z których jedna uznana zostaje za w pełni udaną, a wśród zdiagnozowanych przyczyn są m. in: nawiązanie do literackiej tradycji działań kolegialnych, wybór odpowiedniej poetyki utworu (np. narracyjny punkt widzenia), wyraźne wskazanie elementów wymiennych i ramy współzawodnictwa. W podsumowaniu zarysowane zostają możliwości rozwoju literackich praktyk open source w przyszłości.

Artykuł jest szkicem zarysowującym opis stylu przekładów biblijnych na język polski autorstwa Czesława Miłosza. Szczególne miejsce w analizie przypada ostatniemu wersetowi psalmu 137, jednego z najczęściej omawianych utworów Księgi Psalmów i najczęściej też obecnych w kulturze popularnej (np. w piosence disco Boney M., By the Rivers of Babylon). Autor traktuje swoje osobiste doświadczenie z Psalmami Miłosza jako fragment większej generacyjnej narracji, która widzi je w kontekście politycznych protest songów lat 70 i 80. XX wieku. Jednym z głównych punktów odniesienia dla Miłosza jest biblijne świadectwo, także pochodzące ze Starego Testamentu. W tym sensie jest on wedle autora artykułu bardziej archaiczny od innych poetów polskich, zarówno romantyków jak i np. Zbigniewa Herberta, będąc jednocześnie w paradoksalny sposób, bardziej nowoczesny od nich. Jednym z najważniejszych czynników w formowaniu myśli Miłosza jest starotestamentowa idea sprawiedliwości.

Celem artykułu jest ukazanie pisarstwa (i czytelnictwa) fanek jako specyficznej, kobiecej działalności antysystemowej, skierowanej przeciwko popkulturze i jej patriarchalnym mechanizmom. Dominacja autorek w fandomach pozwala na analizę fanfikcji z feministycznej i genderowej perspektywy. Pisanie fan fiction to akt ponownego odczytywania oraz „kłusownictwa” na terenie kultury masowej: autorki fików sprzeciwiają się kanonicznym interpretacjom. Fan fiction związane jest także z antyinstytucjonalizmem, fan(k)i bowiem tworzą własne rozumienie kanonu – termin fanon opisuje utrwalone fanowskie przekonania na temat tekstów oryginalnych. Popularnym gatunkiem ff dotyczącym męskich relacji homoerotycznych jest slash. Wiele fanek postrzega ten typ fanfikcji jako możliwość ucieczki od dominującego dyskursu, lecz slash bywa dla nich również formą przepracowywania problematycznych kwestii (np. ról i stereotypów płciowych).

Artykuł przedstawia trudno osiągalne, choć nieraz publicznie dostępne dane, przydatne w refleksji nad współczesną transformacją polskiej akademickiej humanistyki. Dane zebrane zostały w 2013 r. w wielkomiejskich uczelniach wśród studentów prawa i innych kierunków humanistycznych w ankietach audytoryjnych, indywidualnie wypełnianych przez ponad siedmiuset respondentów w trakcie zajęć. Wnioski z badania skłaniają do poszukiwania wyjaśnień, po pierwsze w kategoriach „nieczytelnictwa”, a po drugie, w kategoriach sprzyjającej czytelnictwu „wygody dostępu”. Tłem dla rozważań są inne badania czytelnictwa – a często „nieczytelnictwa” – zrealizowane w Polsce w 2012 r.

Wendy Griswold, socjolożka amerykańska, przedstawia swoje badania w zakresie socjologii kulturowej i socjologii literatury, umiejscawiając własne przedsięwzięcia w kontekście historycznego rozwoju tych dziedzin w Stanach Zjednoczonych. Autorka mówi o doświadczeniach z okresu studiów doktoranckich na Uniwersytecie Harvarda, opisuje podejmowane międzynarodowe projekty badawcze, objaśnia swe postulaty i preferencje dotyczące metodologii i teorii socjologicznej. Do istotnych wątków wywiadu należą również inspiracje naukowe oraz sposób wybierania przedmiotu badań, relacje między literaturoznawstwem a socjologią, dydaktyka uniwersytecka, a także praktyczne i osobowościowe aspekty pracy badawczej. Rozmowę kończy podsumowanie obecnych badań Wendy Griswold nad czytelnictwem.

Artykuł jest rekonstrukcją „ratowniczej teorii siebie”, rozpisanej w tekstach Virginii Woolf. Centralnym problemem jest koncepcja self przedstawiona w dwóch powieściach: Orlando (1928) i Falach (1931). Woolf odpowiada na nowoczesny problem podzielonej, niescentralizowanej jaźni, próbując wyjaśnić, jak w tej sytuacji możliwe jest utrzymanie poczucia tożsamości. Proponuje figurę sceny, a raczej performansu, by zrozumieć działanie i współistnienie wielu siebie. Teoria performatywności Eryki Fischer-Lichte i zaproponowana tam koncepcja „autopojetycznej pętli” pozwalają lepiej zrozumieć przebieg wewnętrznych relacji „wielu jaźni”, które wprowadza na scenę Woolf. Podobnie przydatna jest wykorzystywana przez Fischer-Lichte teoria autopojezy Humberto Maturany. Stawką, o którą walczy Woolf, jest ujęcie siebie jako bytu zarazem mnogiego, „najbardziej zróżnicowanego”, i jednocześnie – scalonego.

W artykule z 2009 roku Scott Rettberg podsumowuje dekadę rozwoju literatury elektronicznej z perspektywy autora, badacza i aktywnego członka społeczności. Opisane są osiągnięcia dyscypliny – powstanie społeczności autorów skupionej wokół Electronic Literature Organization, zbudowanie instytucji, nawiązywanie kontaktów między różnojęzycznymi środowiskami literatury elektronicznej, uznanie dyscypliny przez świat akademicki. Autor opisuje cechy szczególne tekstowości cyfrowej, tryby uwagi występujące w czytelnictwie tego typu twórczości, sposób funkcjonowania społeczności e-lit. Ocenia też dalsze perspektywy rozwoju dyscypliny, postulując, że najistotniejsza dla tego celu jest budowa wspólnoty skupionej wokół tej literatury elektronicznej. W artykule opisane są też przedsięwzięcia ELO do tego zmierzające – kolejne tomy Electronic Literature Collection, projekt archiwizacyjny Archive-It oraz słownik Electronic Literature Directory.

Artykuł dokonuje próby usytuowania literatury elektronicznej w szerszym kontekście społeczno-ekonomicznym. W pierwszej części tekstu demonstruje, w jaki sposób twórczość cyfrowa wpisuje się w kulturę algorytmiczną, która określa zarówno charakter utworów e-literackich, jak i współczesnej komunikacji, na przykład w mediach społecznościowych. W drugiej części przybliżony zostaje kontekst społeczny literatury elektronicznej, jakim jest świat e-literacki, który ustanawia ramy instytucjonalne tej dziedziny. Wreszcie, posługując się metaforycznym odwołaniem do współczesnych rynków finansowych, autor opisuje wybrane zjawiska występujące w ekonomii literatury elektronicznej. Uznana twórczość (konwencjonalna lub nie) zostaje porównana do aktywów bazowych o stałej wartości, a pisarstwo awangardowe, które do niej nawiązuje, do instrumentów derywatywnych

Religijny horyzont piśmiennictwa uobecnia się na poziomie prymarnym: deskrypcyjnym (paradygmatycznym) i sekundarnym: interpretacyjnym (syntagmatycznym). Pierwszy zawiera elementy językowe związane z praktykami wyznaniowymi. Drugi dotyczy wtórnych systemów modelujących obraz rzeczywistości empirycznej. Są to systemy: religijny, antyreligijny i areligijny. Podstawową figurą poetyki systemu antyreligijnego jest metafora substytucyjna, kwestionująca dosłowność religijnej narracji. W wierszach areligijnych dominuje metafora porównaniowa. Ważną rolę odgrywają tu styl odbioru i wartości wyznawane przez czytelnika. W metafizycznym horyzoncie poezji mechanizmy syntagmatyczne wyznaczają poziom prymarny, szeregi paradygmatyczne – poziom sekundarny. W poezji metafizyczny model świata może być tylko jednostkową hipotezą sensownej całości, która pozostaje tajemnicą. Cechami jednoczącymi różnorodność indywidualnych inicjatyw pisarskich są napięcia między dosłownością (bytów i reguł faktycznych) a metaforycznością (bytów i reguł umownych), zgodnością a niezgodnością danego obrazu świata z wcześniejszymi, oswojonymi sposobami postrzegania fenomenu istnienia, horyzontem metafizycznym a innymi horyzontami sztuki poetyckiej.

Tekst analizuje związek między literaturą a pieniędzmi w koncepcji platońskiego państwa. Pieniądz, podobnie jak słowo poetyckie to ontosemiologiczne media reprezentowania świata, które okazują się groźne dla idealnego porządku. Autor bada logikę ekwiwalencji, która jest podstawą zarówno pieniądza, jak i literatury. W analizie problemu wykorzystane są, jako analogia, rozważania Derridy dotyczące wykluczenie z porządku filozofii platońskiej pisma. Pieniądz (podobnie jak pismo) wprowadza dodatkowe zapośredniczenie rzeczywistości, przez co burzy idealny porządek ontologiczny. Tekst wskazuje na źródłowe utożsamienie ekonomii i literatury w tradycji zachodniej i wskazuje na możliwe wykorzystanie tej zbieżności dla rozwoju krytycznego aparatu metodologicznego służącego badaniu literatury.

Artykuł jest próbą lektury twórczości Doroty Masłowskiej w perspektywie afektywnej. Jak dowodzi autor, dominującym uczuciem, z jakim przychodzi mierzyć się bohaterom dzieł autorki Pawia królowej, jest wstręt. Analizując losy Silnego – głównego bohatera Wojny polsko-ruskiej pod flagą biało-czerwoną, autor szczegółowo bada mechanizmy powstawania reakcji wstrętu, wskazując jako główne jego źródło narcyzm bohatera. Debiutancka powieść Masłowskiej, poddana w artykule wnikliwej analizie, staje się punktem wyjścia do wykazania związku wstrętu z melancholią uniemożliwiającą rozwój polskiej tożsamości narodowej.

recenzja: Piotr Śniedziewski, Melancholijne spojrzenie, Universitas, Kraków 2011.

Artykuł prezentuje sylwetkę zmarłej prof. Elżbiety Feliksiak (1937-2015)