Tekst stanowi przegląd współczesnych zjawisk z zakresu wiedzy o kulturze literackiej, omawianych w tym numerze: autor i media, nowe instytucje życia literackiego, metodologia badań nad kulturą literacką. Autor formułuje dwa postulaty: dostosowania dyscypliny do nowej sytuacji na scenie komunikacyjnej, oraz uwzględnienia nowych kierunków myślenia o kulturze i ich metodologii.

Artykuł jest próbą oglądu całego szeregu zjawisk, które w epoce Republiki Weimarskiej wywarły znaczący wpływ na literaturę, a także obraz człowieka i społeczeństwa. Łączą się one nierozerwalnie z rozwojem cywilizacji przemysłowej, powstaniem nowego typu kultury, której emblematem i metaforycznym opisem staje się taśma produkcyjna. Autor analizuje wpływ popularności kina i radia zarówno na samą literaturę, jak i miejsce samej sztuki słowa oraz jej twórców w ramach społeczeństwa przemysłowego. Wreszcie przygląda się zmieniającemu się obrazowi twórczości literackiej za sprawą pojawienia się maszyny do pisania. W artykule przywołuje głosy literackich świadków narodzin kultury przemysłowej m.in.: Bertolda Brechta, Alfreda Döblina i Waltera Benjamina.

Niniejszy szkic analizuje mechanizmy niemieckiej polityki kulturalnej w okresie pierwszej wojny światowej na podstawie niepublikowanych materiałów archiwalnych dotyczących belgijsko-niemieckiego oraz niemiecko-polskiego transferu literackiego. Prezentacja historycznoliteracka posłużyła do sformułowania ogólnoteoretycznych wniosków dotyczących transnarodowego charakteru wymiany kulturowej w czasie wzmożonej nacjonalistycznej mobilizacji społeczeństw oraz wystosowania badawczych dezyderatów odnoszących się do metodologii transferu kulturowego oraz Histoire croisée na przełomie XIX i XX wieku.

Artykuł podejmuje problem najnowszej literatury autofikcyjnej i na przykładzie twórczości Michała Witkowskiego pokazuje zmianę jej funkcjonowania w obszarze kultury i komunikacji społecznej. Twórczość Witkowskiego, marketing i aktywność autora w przestrzeni publicznej pokazane są jako składniki transmedialnej przestrzeni autorskiej kreacji, po której można nawigować. Zostaje postawiona teza o urzeczowieniu literatury i zajęciu przez nią miejsca w intensywnym pejzażu medialnym, gdzie, zgodnie z koncepcją Lasha i Lury, staje się materialnym składnikiem rzeczywistości. Obserwacja ta prowadzi do wniosku, że każde spotkanie z tak rozumianą literaturą jest doświadczeniem intensywności autora, rozumianego jako wirtualna tożsamość, jakość czy marka, które aktualizują się w rzeczywistych wystąpieniach pisarza.

Artykuł poświęcony jest obecności pisarzy w internecie. Na podstawie analizy 85 stron internetowych polskich omawiam ich motywacje, strategie i sposoby komunikacji z odbiorcą. Przemiany technologiczne dostarczają nowych narzędzi, które kanalizują pewne procesy życia literackiego, z którymi mieliśmy do czynienia od dawna, takie jak dehierarchizacja, pluralizacja czy personalizacja obiegów. Internet nie stanowi zagrożenia dla tradycyjnych („drukowanych”) hierarchii, tylko je uzupełnia – sieć stanowi przedsionek dla twórców aspirujących do głównego obiegu. Za sprawą internetu pojawia się nowy model twórcy, konkurującego z autorami uznanymi przy pomocy sieciowych narzędzi (Autor 2.0.).

Zmiana kontekstu funkcjonowania literatury po 1989 roku oraz przeobrażenia, którym z różnych powodów podlega współczesne życie literackie owocują potrzebą włączania do refleksji literaturoznawczej nowych lub niedostatecznie eksploatowanych obszarów tematycznych. Jednym z wartych podjęcia zagadnień, stopniowo coraz mocniej absorbujących uwagę badaczy, jak też krytyków literackich, jest problematyka okładki pojmowanej jako element znaczący dzieła i jego nieneutralny wyróżnik. Artykuł pokazuje, jakim źródłem wiedzy o dziele i jego twórcy stały się obecnie okładki; jak pisarze sami się poprzez nie dookreślają; w jaki sposób za ich pomocą dokonują autocharakterystyki czy prezentacji lub demistyfikacji obranych strategii; jak funkcjonuje i radzi sobie literatura poddawana naciskom kultury masowej i medialnej oraz różnym zabiegom marketingowym czy wpływom celebryckiej i (auto)promocyjnie nastawionej popkultury.

Recenzja: Krzysztof Tomasik, Gejerel. Mniejszości seksualne w PRL-u, Wyd. Krytyki Politycznej, Warszawa 2012.

Recenzja: Maryla Hopfinger, Literatura i media. Po 1989 roku. Oficyna Naukowa, Warszawa 2010.

Artykuł jest rozdziałem z książki Book Clubs: Women and the Uses of Reading in Everyday Life (2003), poświęconej kobiecym grupom czytelniczym w Stanach Zjednoczonych. Autorka krytykuje model „samotnego czytelnika”, który zdominował literaturoznawcze badania odbioru i ukazuje istotność takich społecznych aspektów lektury, jak infrastruktura czytania, zagadnienia klasy, płci i rasy, czy kolektywne negocjowanie znaczenia we wspólnotach czytelniczych. Autorka dokonuje także krytycznego przeglądu literatury przedmiotu, sytuując swoje stanowisko na tle koncepcji Pierre’a Bourdieu, Roberta Putnama, Wayne’a Bootha, Adama Zachary’ego Newtona i Marthy Nussbaum.

Celem tego artykułu jest dostarczenie czytelnikom narzędzi metodologicznych do badania sposobów, w jaki literatura jako praktyka społeczna, dokonuje moralnych ocen. Autorzy artykułu zwracają uwagę na założenia nowej francuskiej socjologii pragmatycznej, reprezentowanej w dużej części przez Luca Boltanski’ego oraz jego współpracowników, L. Thévenota i E. Chiapello, którzy zajmują się kwestią tego, jak osiągane jest porozumienie między stronami reprezentującymi logicznie wykluczające się roszczenia, warunkami, w których dany argument nabiera znaczenia, a także tym, kiedy ten sam argument zostaje obalony lub pominięty. Po krótkim przeglądzie głównych założeń pragmatycznej socjologii i jej stosunku do socjologii moralności, niniejszy szkic poświęcony zostaje znaczeniu takiej perspektywy badawczej dla socjologii literatury, badającej sferę fikcji jako krytykę w dyskursie moralnym społeczeństwa obywatelskiego.

Autor analizuje funkcjonowanie zjawiska standardu w sztuce jazzu i w kulturze jazzowej na przykładzie „St. James Infirmary Blues”. Bogactwo danego standardu wyznacza więc zarówno lista jego kolejnych wykonawców, jak i wymowny skądinąd fakt, że niektórzy z nich na przestrzeni swej kariery artystycznej twórczo „podchodzili” pod fascynujący ich temat wiele razy. Standardy jako specjalnie wyróżniony zbiór, przechowują pamięć wielkości sztuki jazzowej. Stanowią powszechnie rozpoznawalną formę istnienia jazzu w kulturze. Wartością szczególnie wysoko cenioną jest nie dziwność, lecz twórcza oryginalność konkretnego wykonania. Standard jest zatem szczególnym rodzajem evergreenu, wokół którego istnieje aura twórczości.

Artykuł dotyczy metodologii badania gier komputerowych, a szczególnie ich aspektu ideologicznego. Po krótkim omówieniu fundamentalnego dla dziedziny game studies tzw. „sporu narratologów z ludologami” autor przechodzi do opisania koncepcji proceduralnej retoryki IanaBogosta, która służy do badania semantycznych implikacji procesów przedstawianych w grach komputerowych. Przykładowej analizie z punktu widzenia proceduralnej retoryki zostaje poddana strategiczno-ekonomiczna gra Fate of the World.

Artykuł prezentuje oryginalną konwencję zapisu tekstów utworów hip-hopowych. Autor na wstępie omawia układ graficzny tekstów dołączanych w formie materiałów drukowanych do polskich albumów hip-hopowych oraz konwencje pojawiające się w amerykańskiej literaturze fachowej. Dowodzi, że są niewystarczające. Prezentując własną konwencję zapisu zwraca uwagę na zasady podziału tekstu na wersy, posługiwanie się dużymi i małymi literami oraz interpunkcję. Rozważania ilustruje transkrypcjami fragmentów polskich utworów hip-hopowych.

Artykuł ten dotyczy kultury literackiej i socjologii życia literackiego. Stanowi krótkie omówienie nowego doświadczenia kultury współczesnej: życie coraz częściej jest czytanio-pisaniem. Autor opisuje współczesne doświadczenia z klawiaturami i ekranami różnego typu, przede wszystkim w smartfonach i tabletach. Przed laty o sylwach współczesnych pisał Ryszard Nycz, jednak od czasu powstania jego dysertacji po ponad ćwierćwieczu wydaje się, że kategoria sylwiczności wraz z metakognicją znów może stać się kluczem interpretacyjnym dla najnowszego doświadczenia czytanio-pisania na ekranach. Artykuł jest także próbą opisu różnych aplikacji smartfonowo-tabletowych, które kojarzą się z kulturą literacką i mieszają ją z innymi obszarami współczesności.

Artykuł poświęcony jest przemianom społecznej infrastruktury czytania (termin Elisabeth Long), związanym z popularyzacją obiegu tekstów w formatach elektronicznych. Zmiana statusu tekstów analizowana jest tutaj w oparciu o specyficzne studium przypadku – teksty akademickie. Autor koncentruje się na zaniedbywanym często w dyskusji wokół czytelnictwa procesie dystrybucji, wyznaczającym ramy społecznego funkcjonowania tekstów. Coraz bardziej popularne praktyki wymiany tekstów w internecie konstytuują prężnie działający nieformalny obieg dystrybucyjny, stanowiący reakcję na stawiane przed polskimi (i nie tylko) naukowcami wymogi, rodzące napięcia związane z utrudnionym dostępem do zasobów. Największą skalą oddziaływania dysponują wyspecjalizowane, nieformalne repozytoria tekstów, tzw. shadow libraries.

Artykuł ten dotyczy kultury literackiej i socjologii życia literackiego. Stanowi krótkie omówienie nowego doświadczenia kultury współczesnej: życie coraz częściej jest czytanio-pisaniem. Autor opisuje współczesne doświadczenia z klawiaturami i ekranami różnego typu, przede wszystkim w smartfonach i tabletach. Przed laty o sylwach współczesnych pisał Ryszard Nycz, jednak od czasu powstania jego dysertacji po ponad ćwierćwieczu wydaje się, że kategoria sylwiczności wraz z metakognicją znów może stać się kluczem interpretacyjnym dla najnowszego doświadczenia czytanio-pisania na ekranach. Artykuł jest także próbą opisu różnych aplikacji smartfonowo-tabletowych, które kojarzą się z kulturą literacką i mieszają ją z innymi obszarami współczesności.

Serwis Twitter odzwierciedla społeczno-kulturowe zmiany w postrzeganiu literatury. Nowe media komunikacji przekształcają nawyki lekturowe, wpływając na relacje między nadawcą oraz odbiorcą. Artykuł, w którym wykorzystana została refleksja medioznawcza oraz literaturoznawcza, jest opisem najbardziej rozpoznawalnych działań komunikacyjnych inicjowanych przez użytkowników serwisu Twitter. Główna hipoteza rozważań dotyczących wpływu serwisów zaliczanych do trendu Web 2.0 na społeczny oraz kulturowy status literatury brzmi: przyszłość literatury zależy w dużej mierze od zmian pokoleniowych internautów oraz od ich kompetencji w zakresie użytkowania nowych mediów.

Celem artykułu jest pokazanie zasad rządzących powstawaniem interpretacji literackiej w warunkach internetowego forum dyskusyjnego. Obiektem uwagi stały się zwłaszcza te uwarunkowania, które umożliwiają współwystępowanie w dyskusjach uczestników forum przynajmniej dwóch odmiennych typów rozmowy o literaturze, z których jeden oparty jest na zwierzaniu się z subiektywnych doświadczeń lekturowych, a drugi na podejmowaniu wysiłku uzgodnienia wspólnego rozumienia utworu i wskazania zakresu dopuszczalnych jego interpretacji. Pokazano interakcję na forum jako tworzącą pewne skuteczne mechanizmy interpretacyjne prowadzące do wartych uwagi sposobów ujmowania omawianych tekstów. Przedstawiono jednak także charakterystyczne dla rozmów na forum ryzyko interpretacyjnych nadużyć opisane jako problem o charakterze etycznym.

Tematem artykułu jest sposób prezentacji pisarzy w mediach masowych. Autorka przygląda się medialnym wizerunkom polskich pisarzy przez pryzmat zaczerpniętej z medioznawstwa teorii wartości informacyjnych, skupiając się na kryteriach personalizacji i wizualizacji. Sprzyja im podkreślanie niefikcjonalności przekazu literackiego i operowanie anegdotą autobiograficzną, sygnalizowane np. przez wprowadzenie do tekstu poszlaki nazwiskowej, prowokującej do zadawania pytania: „W jakim stopniu to książka o autorze?” Kreacja omawianych wizerunków medialnych to zjawisko z pogranicza jawnej autopromocji, działań marketingowych wydawcy i specyfiki mediów masowych, narzucających pisarzom tematy i warunki komunikacji.

Autor kataloguje strategie subwersywne w polu literatury polskiej XXI wieku, które rozumiane są jako postawy samych twórców i techniki realizacji utworów literackich. Omawiane są strategie subwersywne Piotra Siweckiego, Jarosława Lipszyca, Sławomira Shutego jako najbardziej charakterystyczne, zastosowane narzędzia można jednak odnieść do większej ilości współczesnych autorów. Poza tym wskazano na innowacyjne formy produkcji i gry z rynkiem (programowo niskie nakłady, odejście od tradycyjnej książki, wolne licencje), gatunki (hiperfikcja, story art, mnemotechniki) i techniki twórcze (deejaying, remiks, plagiaryzm). Strategie subwersywne wpisane są w szerszą logikę zmiany w polu produkcji kulturowej i walki między obszarami konsekracji i awangardy (ze słownika socjologii sztuki Pierre’a Bourdieu).

Artykuł poświęcony jest wybranym (auto)biografiom kobiet wydanym w Polsce po 2000 roku. Autorka koncentruje się na dwóch sprawach: po pierwsze, pokazuje, że (auto)biografistyka kobieca wpisuje się w nurt polityki tożsamości będącej w Polsce częścią dyskursu transformacji i reakcją na ten dyskurs. Kobiety są tu kronikarkami rodzinnej/narodowej wspólnoty, ale też reproduktorkami i strażniczkami społecznego porządku. Narratorki często tracą z oczu „kobiece doświadczenie historii”: kobiecość jest tu przezroczysta, a jej śladów trzeba szukać w szczelinach opowieści. Po drugie, autorka pokazuje, że (auto)biografie kobiet są nie tylko odpowiedzią na politykę pamięci/tożsamości, ale ważnym elementem procesu wytwarzania przeszłości podporządkowanej interesom współczesności. Autorka sygnalizuje także współczesne kierunki w badaniach feministycznych nad (auto)biografiami kobiet.

Manifest Kreatywnych. Podczas zajęć ze studentami Kursu Kreatywnego pisania w dniach 19-20 maja 2012 spisaliśmy nasze wyobrażenia w punktach.

Artykuł stanowi próbę literaturoznawczego ujęcia zjawiska grafomanii. Wychodząc od przeglądu dotychczasowych prób opisu tego problemu autor zwraca uwagę na sprzeczności i niejasności użycia i rozumienia terminu „grafomania” wynikające z błędnego usytuowania jej istoty. Rozwiązaniem tej sytuacji staje się przeniesienie akcentu na czynniki zewnętrzne zarówno wobec tekstu, jak i autora. Kierując się więc ku retorycznemu charakterowi grafomanii i poprzez powiązanie jej z figurą ironii, w dalszej części artykułu zaproponowana zostaje metoda historycznego opisu tego zjawiska oparta na językowej analizie kontekstów użycia tego słowa.

W artykule zostały zaprezentowane wybrane teorie i metodologie badań nowych mediów, w których autorka dostrzega posthumanistyczny potencjał, pozwalający na myślenie o technologiach jako obdarzonych sprawczością. Ta perspektywa to próba wyjścia z impasu, w jakim tkwi medioznawstwo od czasu polemiki M. McLuhana i R. Williamsa. Ażeby uznać media za ludzkich wspólników (nie zaś tylko narzędzia), konieczna jest rewizja granicy kultura/natura oraz pojęcia sprawstwa. Wskazówek dostarcza tu myśl Bruno Latoura i teoria aktora-sieci – to z niej czerpią opisywane w tekście metody cyfrowe, będące propozycją nie-antropocentrycznych badań mediów. W niej samej także, jak wskazuje autorka, można odnaleźć ślady inspiracji medialnymi bytami.

Autor przedstawia rys Berka Neumana, osoby znanej w świecie drukarskim, wydawniczym, i kulturalnym dziewiętnastowiecznego Wilna, wskazując na liczne paradoksy i ambiwalentną rolę, jaką odgrywa on w historii literatury polskiej. Był on m.in. Pierwszym wydawcą Mickiewicza. Zagadkowe wydaje się, że edytorzy i badacze Mickiewicza unikają podawania informacji na jego temat. Informacje o nim można jednak znaleźć w opracowaniach hebrajskich, ponieważ był również drukarzem hebrajskim.

Pięćdziesiąt lat po wydaniu książki Aleksandra Hertza Żydzi w kulturze polskiej autorka stawia pytanie o to, co nowego może w niej znaleźć dzisiejszy czytelnik: czy jej wartość jest wyłącznie historyczna, czy też jest ona żywym elementem dzisiejszego myślenia, twórczym czynnikiem, otwierającym nowe horyzonty rozumienia status quo. Takie dwie charakterystyki – antykwaryczność i aktualność – mimo, że tak różne, niekoniecznie się wykluczają. Przeciwnie, zdają się w tym przypadku wzajemnie uzupełniać.

Interesuje mnie bohater (lub bohaterka), który zajmuje się nauką i wykorzystuje badania naukowe do wzmocnienia swojej skuteczności w tropieniu przestępców i ustalaniu przyczyn zbrodni. Znaczenie ma również fakt, iż część autorów kryminałów przenosi własne doświadczenia zawodowe związane z nauką na swoich bohaterów. Dla wielu odbiorców kultury popularnej wiedza zawarta w powieściach ma wymiar edukacyjny. Warto zauważyć, że pisarze, w tym przywołane przez mnie autorki, skupiają się nie tylko na merytorycznej, lecz także na etycznej stronie zagadnienia. Opowieść o wykorzystywaniu nauki w śledztwie zamienia się więc często w propagowanie szacunku dla zmarłego oraz dla jego przerwanej za sprawą nagłej śmierci historii.

Wielokropek w tytule artykułu stanowi intertekstualne nawiązanie do interpunkcji nieprzedstawialności w holocaustowej prozie Hanny Krall. W istocie, artykuł ten jest rodzajem intertekstu na temat intertekstualności i problemów reprezentacji. Od biblijnych zwojów do serfowania po internecie autor idzie tropem M. M. Bakhtina, Z. Baumana, J. Kristevej, M. Glowinskiego, pisząc po Zagładzie. Niemożliwa, ale konieczna reprezentacja ha-Shoah stała się decydującym doświadczeniem dzisiejszej humanistyki na kształt Baumanowskiej „socjologii po Zagładzie”. W tym kontekście kampanie społeczne przeciwko ACTA (protesty celebrujące intertekstualność) i w obronie Bakhtinowskiego Pussy Riot analizowane są jako zaangażowana (post)humanistyka. W następstwie Holocaustu jako morderczego odrzucenia gościnności, post-etyka czy też poetyka (za M. Eskin) to etyka gościnności wobec tego, co/kto odmienne: hospit-alterity, którą charakteryzuje intertekstualność, która gości teksty, doświadczenia i działania.