Próba nakreślenia sylwetki prof. Łapińskiego jako uczonego, redaktora, intelektualisty w dziewięćdziesiątą rocznicę urodzin. Charakterystyka jego postawy konsekwentnie broniącej wolności tyleż w sferze egzystencji jednostkowej, co w życiu zbiorowym

Słowa kluczowe: Zdzisław Łapiński, etyka uczonego, jarzmo powinności, ciężar wolności

Zwięzła charakterystyka  twórczości najmłodszego pokolenia polskich poetek i poetów, debiutujących w ostatnim ćwierćwieczu. Próba zidentyfikowania jej głównych cech oraz propozycja wprowadzenia i wykorzystania specyficznych kategorii analitycznych w jej badaniu.

Słowa kluczowe: młoda polska poezja współczesna, zaangażowanie, utrudnienie formy, niezrozumiałość

Artykuł jest porównawczą interpretacją dwu znakomitych wierszy o wojennym inwalidztwie: ballady Leśmiana Żołnierz oraz wiersza Różewicza Zaraz skoczę szefie. W obydwu przypadkach motywem podstawowym jest skakanie zamiast chodzenia, obaj bohaterowie mają bowiem zniszczone nogi i normalnie chodzić nie są w stanie. Wątki historyczne w balladzie Leśmiana wyrażają się w połączeniu z fantastyką, w utworze Różewicza zaś – w swojego rodzaju scenie partyzanckiej. Mówienie o niepełnosprawnościach znacznie się zmieniło w ostatnich latach; jakie możliwości mieli w tym zakresie poeci w pierwszej połowie XX wieku?

Słowa kluczowe: Bolesław Leśmian, Tadeusz Różewicz, wojenne inwalidztwo, niepełnosprawność, skakanie

Referat tyczy różnic między – tak podobnymi na pozór – teorią intertekstualności i teorią dialogiczności, różnic zasadzających się, zdaniem autorki, na fundamencie odmiennego rozumienia roli podmiotu: negacji podmiotowości (intertekstualność) i jej ośrodkowego usytuowania (dialogiczność). Przyjmując perspektywę podmiotową i dialogową wysunęłam hipotezę objaśniającą mechanizm zhierarchizowanej wielowypowiedzeniowej struktury utworu, jako szczególny układ przytoczeń wypowiedzi różnych podmiotów (np. próbowałam ująć narrację czy monolog liryczny jako wypowiedzi przytaczane przed podmiot utworu, czyli autora wewnętrznego, podobnie jak wypowiedzi bohaterów przytaczane przez narratora). Dopracowywałam w ten sposób konsekwencje moich wcześniejszych pomysłów na temat komunikacyjnej budowy utworu.

Słowa kluczowe: intertekstualność, dialogowość, przytoczenie, komunikacyjna budowa utworu literackiego

Artykuł omawia nową formę literatury obecnej w sieci: wykorzystanie aplikacji na urządzenia mobilne (np. smartfon lub tablet) jako nośnika dla powieści na przykładzie pionierskiego przedsięwzięcia artystycznego, jakim jest wielomedialna seria The Pickle Index. Z perspektywy komparatystyki multimedialnej analizowane są sposoby konstruowania narracji w różnych częściach tego projektu artystycznego, obejmującego książki drukowane, aplikację mobilną oraz wersję na czytnik. Artykuł wskazuje, że celowe zderzenie ze sobą różnych potrzeb, praktyk czytania i przyzwyczajeń komunikacyjnych odbiorcy w dobie wielomedialnego czytelnictwa staje się najważniejszym tematem The Pickle Index.

Słowa kluczowe: The Pickle Index, powieść aplikacja, immersja, media społecznościowe, transmedialność, multimodalność, studia nad odbiorem

W artykule została przedstawiona genealogia poezji w czasie postlirycznym. Wychodząc od idealistycznych źródeł poezji jako wiedzy i władzy sądzenia, autor skupia się na dwóch modelach wiersza nowoczesnego:  kontemplacyjnego i spekulatywnego. W pierwszej części szkicu analiza poezji Friedricha Hölderlina pokazuje siłę i ograniczenia poezji jako dyskursu „innej wiedzy”, w drugiej – zostały pokazane ograniczenia dekonstrukcyjnego sposobu lektury. Centralnym problemem tekstu staje się ostatecznie problem osobliwości i przygodności nowoczesnego wiersza.

Słowa kluczowe: spekulacja, kontemplacja, osobliwość, przygodność, epistemologia wiersza

Celem artykułu jest przeanalizowanie specyficznej narracji, występującej w książkach Magdaleny Tulli. Choć punktem wyjścia artykułu jest spostrzeżenie, że proza Tulli reprezentuje tzw. nieepicki model prozy, to główny nacisk położony jest na nietypowe struktury czasowe, jakie w swoich książkach konstruuje autorka. Kluczem do ich interpretacji jest teza o nielinearnym przepływie czasu, prowokowanym afektywnym i pamięciowym zapętleniem, a użyta metodologia czerpie z badań nad afektami (B. Spinoza, B. Massumi, J. Bennett), emocjami (S. Ahmed, M. Wetherell) oraz pamięcią (A. Assmann).

Słowa kluczowe: afekt, pamięć, trauma, Holokaust, Magdalena Tulli

Artykuł dotyczy Norwida i Baudelaire’a jako pisarzy przełomu nowoczesności, których cechuje świadomość uczestnictwa we współczesnych im procesach społecznych i kulturowych. Głównym punktem odniesienia są Reguły sztuki Pierre’a Bourdieu, piszącego o kształtowaniu się nowego pola literackiego, w czym mają udział obaj poeci. Analizie poddane są ich wypowiedzi traktujące o zależności sztuki od praw rynkowych i od pola władzy reprezentowanej przez różne instytucje. Zaprezentowana tu lektura eksponuje niejednoznaczny – choć w dużej mierze krytyczny – stosunek do procesów nowoczesności obu pisarzy, których za A. Compagnonem można nazwać antimoderenes.

Słowa kluczowe: Cyprian Norwid, Charles Baudelaire, pole literackie, Pierre Bourdieu, reguły sztuki, nowoczesność

Po instytucjonalnej, światopoglądowej i po części estetycznej rewolcie lat 90. ubiegłego wieku pozostało kilkoro wybitnych, w dalszym ciągu wpływowych poetek i poetów, doświadczenie gwałtownej marginalizacji poezji w przestrzeni publicznej, pesymizm w stosunku do komunikacyjnych możliwości zarówno starych, jak i nowych języków, poczucie utraty oparcia w tradycjach lirycznych. Debiuty z XXI wieku, mimo iż nie w pełni odrzucają dorobek bezpośrednich poprzedników, dokonują zwrotu w stronę życia. Intuicjom końca poezji przeciwstawiają praktykę kontynuacji, zaangażowania społecznego i porozumienia z odbiorcą. Próby zakotwiczenia się we współczesności odbywają się w sojuszu z romantyzmem, który dostarcza motywacji i wzorców liryki konfesyjnej, oraz awangardą, która uzasadnia eksperymenty artystyczne. Obie tradycje, choć służą witalności poezji, uobecniają się pokątnie, na obrzeżach świadomości literackiej. Objęte szeregiem zastrzeżeń, fermentują, dając efekty uboczne i niezobowiązujące.

Słowa klucze: tradycja, kanon, transmisja, romantyzm, awangarda, konfesja liryczna, eksperyment, zakłócenie, komunikacja

Tekst, będący omówieniem twórczości dziewięciorga poetów i poetek reprezentujących głównie młode i najmłodsze roczniki poetyckie, sytuuje ich twórczość w ramach teorii związanych ze wspólnotowym projektowaniem zmiany, interwencyjnych – myślanych performatywnie, jako ingerencja w społeczne praktyki (Laclau i Mouffe, Deleuze i Guattari, Latour, Haraway, Barad, Stranger, Braidotti). Szczepan Kopyt, Tomasz Bąk, Adam Kaczanowski, Kamila Janiak, Konrad Góra, Kacper Bartczak, Anna Adamowicz, Monika Lubińska (i jako punkt wyjścia Andrzej Sosnowski) przedstawiani są tu jako autorzy i autorki o rozbudowanej świadomości ekologicznej, genderowej, ekonomicznej, społecznej, krytyczni wobec reguł ponowoczesności, projektujący utopie innego świata i reguły innej niż modernistyczna konstytucja. Ich twórczość traktowana jest jako splot różnych praktyk dyskursywno-materialnych polegających na płynnych rekonfiguracjach tego, co językowe, z tym, co materialne.

Słowa kluczowe: nowy materializm, wspólny świat, antagonizm, produkcja hegemoniczna, utopia, anarchia, ekologia wiersza, etyka trwałości

Artykuł jest próbą krytycznej interpretacji nowej antologii poetek i poetów wywodzących się z ludów tubylczych Stanów Zjednoczonych. Autor osadza ją w kontekście „literatury indiańskiej”, której historia zawiera się między akademickim archiwizowaniem, literackimi „interpretacjami” dokonywanymi przez nie-tubylczych autorów i autochtonicznymi ekspresjami. Zadaniem tomu New Poets of Native Nations było wypełnienie historycznej oraz kulturowej luki: poprzednia antologia tego rodzaju ukazała się bowiem przed trzydziestoma laty, redefinicji uległy także pojęcia tubylczości i dziedzictwa. Autor sugeruje, że istotne miejsce, jakie w tej obszernej antologii zajmują wątki polityczne, anty(auto)kolonizacyjne oraz queerowe, są dowodem na zaistnienie istotnej zmiany o charakterze tożsamościowym, dotyczącym tubylczej świadomości, także twórczej.

Słowa kluczowe: poezja tubylczo-amerykańska, dziedzictwo, tubylczość, New Poets of Native Nations, Heid E. Erdrich

Tekst stanowi omówienie kwestii reprodukcji życia codziennego w dwóch tomach poetyckich Jestem baba Anny Świrszczyńskiej oraz Dom, pokarmy Krystyny Miłobędzkiej, opublikowanych w pierwszej połowie lat 70. Przyglądając się twórczości poetek z perspektywy feministycznych teorii społecznej reprodukcji, można postawić tezę, że istnieje ścisły związek między oddolną działalnością emancypacyjną kobiet w PRL-u a twórczością literacką i poetycką. Perspektywa ta uwidacznia się w dwóch omawianych tomach, których głównym tematem i zarazem strategią emancypacyjną staje się kwestia pracy reprodukcyjnej kobiet.

Słowa kluczowe: praca reprodukcyjna, autonomizm feministyczny, teorie unitarystyczne, poezja kobieca, PRL

[A sparrow as a signpost, a hedgehog on the road: on violence against animals in Anita Jarzyna’s metapoetic reflection]

Recenzja: A. Jarzyna Post-koiné. Studia o nieantropocentrycznych językach (poetyckich), Wyd. UŁ, Łódź 2019

Słowa kluczowe: studia nad zwierzętami, posthumanizm, poezja nieantropocentryczna, poetyka nieantroponormatywna)

[animal studies, posthumanities, non-anthropocentric poetry, non-anthroponormative poetics]

Recenzja: Anna Świrszczyńska, Jeszcze kocham… Zapiski intymne w opracowaniu (spisanie z rękopisu i opracowanie testu, wstęp, zakończenie i przypisy) Wioletty Bojdy, W.A.B: Warszawa, 2019.

Słowa kluczowe: autobiografia, archiwum prywatne, life writing, Anna Świrszczyńska

Artykuł przedstawia różnorodną działalność Edwarda Słońskiego, którego dwa wiersze były niezwykle popularne. Poeta, który w tym czasie prowadził w Warszawie gabinet dentystyczny, umieszczał swoje utwory na kartach pocztowych wraz z artystycznie wysmakowanymi grafikami różnych autorów. Na początku wieku uprawiał także grafikę, był redaktorem efemerycznego pisma „Fala”, współpracował z innymi pismami. W jego twórczości plastycznej i w pracach innych grafików znajdują wyraz modne w epoce inspiracje japońskie. Jego utwory mają również opracowania muzyczne i wykonywane były jako piosenki. W wierszach znalazły wyraz przeżycia początku wojny. Współpracował także Słoński z Walerym Briusowem, przebywającym na początku wojny w Warszawie jako korespondent prasy rosyjskiej.

Słowa kluczowe: Wielka Wojna, Edward Słoński, drzeworyt japoński, Młoda Polska, synteza sztuk, poezja i muzyka, poezja i grafika

Autor przedstawia sylwetkę twórczą prozaika i poety dwudziestolecia międzywojennego, Edmunda Millera. Opisuje jego drogę do literatury przez współpracę z artystami plastykami, z którymi tworzył konstruktywizm polski. Następnie poddaje interpretacji nieliczne zachowane wiersze Millera, wskazując na ich związek z nurtami nowej sztuki, przede wszystkim z futuryzmem i konstruktywizmem, ale także z dadaizmem. Badacz zwraca uwagę na eksperymentalną formę utworów Millera i ich związek innowacjami graficznymi oraz poezją wizualną.

Słowa kluczowe: Edmund Miller, futuryzm, konstruktywizm, dadaizm, poezja wizualna

Celem artykułu jest spojrzenie na twórczość Edwarda Stachury przez pryzmat geopoetyki. Stachura, jako tłumacz i przyjaciel francuskiego poety i teoretyka literatury, Michela Deguy, który kategorię geopoetyki wprowadził do refleksji literaturoznawczej dziesięć lat przed Kennethem White’m, miał kontakt z żywo obecną we francuskim literaturoznawstwie przełomu lat 60. i 70. ideą związków literatury z przestrzenią geograficzną. Przestrzennego charakteru wyobraźni pisarza chcę dowieść na przykładzie interpretacji powieści Cała jaskrawość, będącą formą artykulacji doświadczenia przestrzeni geograficznej, postrzeganej przez niego jako ogromny potencjał poetycki. Całą jaskrawość odczytuję jako rozwinięcie metafory otwierającej opowieść-rzekę Wszystko jest poezja, której bohater-narrator wchodząc w krajobraz, wie, że jest to niezapisany wiersz; jako poeta potrafi go przepisać z powietrza.

Słowa klucze: Edward Stachura, Michel Deguy, geopoetyka, przestrzeń, powieść Cała jaskrawość

W swoim artykule przedstawiam próbę interpretacji villanelli Stanisława Barańczaka pt. Co mam powiedzieć otwierającej tom Widokówka z tego świata. Szczególną uwagę poświęcam analizie zastosowanych przez poetę chwytów formalnych na poziomie wersyfikacyjnym i w warstwie rytmiczno-brzmieniowej: skłonności do wykorzystywania współbrzmień, aliteracji i upodobnień dźwiękowych, homofonii i homografii, pozornych przejęzyczeń i paronomazji. Staram się dowieść, że zasadą konstrukcyjną wiersza jest powtórzenie z wkradającym się weń przemieszczeniem brzmieniowym lub graficznym, wskazujące na coś, co nie może się uobecnić ani w języku, ani w czasie i przestrzeni. Próbuję pokazać, w jaki sposób poetyka wytwarza skomplikowane efekty znaczeniowe i jak przekłada się na problematykę dotyczącą m.in. relacji mowy i pisma, zakłóceń komunikacyjnych, filozofii języka, a ostatecznie także fundamentalnych zagadnień ontologicznych i teologicznych.

Słowa kluczowe: Stanisław Barańczak, villanella, poetyka, différance, mowa, pismo

Autorka spogląda na poezję Adama Zagajewskiego przez filtr często pojawiających się w wierszach poety motywów akwatycznych. To analityczno-interpretacyjne spojrzenie obejmuje: (1) analizę żywiołu wodnego jako pojemnego w sensie antropologiczno-kulturowym, mieszczącego w sobie zakres znaczeń o np. symbolicznej czy sakralnej proweniencji; realizowany on bywa również (choć nie wyłącznie) poprzez liczne, różnorodne konkretyzacje barw wody; (2) wiwisekcję żywiołu wodnego jako bytu personifikowanego lub też animizowanego (czasem przywodzącego na myśl istotę groźną, żarłoczną); (3) spojrzenie na wodę jako na medium, nośnik pamięci, zdolny zachowywać pamięć o ludzkości, miejscach, wytworach kultury. Analizowana w artykule wrażliwość akwatyczna Zagajewskiego wyrasta – o czym wspominają przyjaciele poety – z prawdziwego, można by rzec – cielesnego przeżycia, z biegiem czasu znajdującego przełożenie na poetycki dyskurs intelektualny.

Słowa kluczowe: poezja Adama Zagajewskiego, motywy akwatyczne w literaturze, współczesna polska poezja, analiza i interpretacja

Celem artykułu jest zbadanie logiki samotności, rysującej się w twórczości Ewy Lipskiej, poprzez interpretację trzech wierszy tytularnie podejmujących problem „samotności”. Autor, analizując sposób użycia przez poetkę terminu „samotność”, dochodzi do wniosku, że jest on nazwą na dążenie podmiotowości do wydobycia się ze zdezindywidualizowanej ogólności ku autentycznej i jednostkowej egzystencji. Ta droga metafizycznej dedukcji dokonuje się poprzez wstąpienie w sferę pisma i przekroczenie jej w geście samonihilacji. Punktem dojścia rozważań, wykorzystujących m.in. Nietzschańskie pojęcie das Selbst oraz konceptualizację doświadczenia wolności Jana Patočki, jest stwierdzenie, iż „samotność” Lipskiej jest projektem autodekonstrukcyjnej „samości” ­– podmiotu „niepewnego siebie”, nieustannie budującego i destruującego własne tożsamościowe „ja”.

Słowa kluczowe: Ewa Lipska; samotność; tożsamość; podmiot; podmiotowość; samość; osobność; poezja; poezja polska; poezja współczesna; Nietzsche; egzystencjalizm; egzystencja

Piotr  Sommer w swojej poezji chętnie odwołuje się  do okolicznościowych odniesień: do zdarzeń, miejsc, do przywołanych z imienia przyjaciół i znajomych.  Dla autora artykułu stanowi to jedynie pretekst, by poddać rewizji kwalifikację tego, co jest  „okolicznościowe” w poezji.  Zaleski opisuje wypowiedź poetycką w dzisiejszej post-print oral and aural culture reanimującej dawną a dziś odpoznawaną tradycję obcowania z poezją. Opisuje gesty poetyckie Sommera. W szczególności zajmuje go to, jak dla odbioru poezji Sommera ważna okazuje się pamięć głośnej autorskiej lektury, bowiem to ona właśnie kryptonimuje wydarzeniowość, pozwala nam zdać sobie sprawę, iż wypowiedź poetycka odnosi się do swego aktu, swojego konkretnego dziania, a dopiero w następstwie tego, do tekstu wiersza.

Słowa kluczowe: poezja, gest, post-print oral and auralculture, mise-en-scène, mise-en-page

Artykuł jest poświęcony różnym sposobom funkcjonowania mitów w poezji Julii Fiedorczuk (ur. 1975). Nie bez znaczenia jest fakt, że autorka jest akademiczką, tłumaczką i poetką. Twórczość Fiedorczuk, sięgająca korzeniami do modernistek/modernistów amerykańskich, a także odwołująca się do ekokrytyki i feminizmu, jest obecnie jednym z najciekawszych zjawisk artystycznych w Polsce. W artykule została poddana analizie strategia poetycka, którą charakteryzuje na wielu płaszczyznach semantycznych hybrydyczność. Wprowadzam kategorię syrenizmu, który rozumiem jako postawę twórczą przeciwstawiającą się sile jednoczenia, spajania, tworzenia continuum i symetrii.

Słowa kluczowe: syrenizm, hybrydyczność, ekopoetyka, remitologizacja

Filozofowie omawiający poezję liryczną często skupiają się na ekspresji pierwszoosobowej jako znaku „liryki”. Zaowocowało to wąskim rozumieniem intymności w poezji, skoncentrowanym na indywidualnym poecie, głosie poetyckim lub czytelniku. W tym artykule przedstawiam sposób, w jaki niektóre utwory liryczne mogą angażować w intymną relację, która łączy czytelnika z głosem z wiersza dzięki użyciu form drugoosobowych. Dla zilustrowania moich twierdzeń, skupiam się na zbiorze wierszy Citizen [Obywatel] Claudii Rankine.

Słowa kluczowe: poezja, Claudia Rankine, druga osoba gramatyczna, etyka, podzielana perspektywa