Artykuł zwraca uwagę na popularność pisanych przez ghostwriterów autobiografii celebrytów i stanowi próbę konceptualizacji tego zjawiska. Autor udowadnia, że wyrażane przez autobiografię wartości, takie jak różnica i tożsamość, są zarazem podstawowymi wartościami rynku w późnym kapitalizmie, co pozwala wyjaśnić, dlaczego gatunek ten zajmuje centralne miejsce w ekonomii uwagi i kulturze sławy. Autobiografia zostaje pokazana jako wielofunkcyjne narzędzie: ułatwia utowarowienie osobowości i pomnażanie kapitału uwagi, ponadto umożliwia negocjacje tożsamości kulturowej celebrytów. Spojrzenie na autobiografię z szerszej perspektywy prowadzi autora do wniosku, że dla sposobu, w jaki funkcjonuje ona w ramach współczesnego przemysłu kultury, nie ma znaczenia, czy napisał ją ghostwriter.

Słowa kluczowe: autobiografia, ghostwriting, celebryci, ekonomia, kultura sławy

Pretekstem do napisania artykułu było pojawienie się pierwszej biografii Stanisława Grzesiuka oraz wznowienie jego trylogii w wersji nieocenzurowanej. W tekście przyglądam się zależnościom między biografią napisaną przez Bartosza Janiszewskiego a autobiograficznymi zapiskami, które składają się na trzy powieści barda stolicy. Interesuje mnie nie tylko nieoczywistość gatunkowego przyporządkowania, ale i możliwe sposoby odczytania Grzesiukowej opowieści dzisiaj, kiedy jego historia nie wszystkim jest znana. Ważnym kontekstem będzie aspekt popularyzacyjny wspomnianych działań wydawniczych, prowadzący do przypomnienia postaci warszawskiego autora i osadzenia go we współczesnym kanonie literackim.

Słowa kluczowe: biografia, autobiografia, popularyzowanie, przypominanie

Biografia rozumiana jako tekst i proces opisywania cudzego życia różni się od autobiografii nie tylko formalnie. Ma odmienną ramę modalną, którą zdaniem autorki tworzą trzy wyznaczniki: fascynacja, empatia i wyobraźnia biografa. Kategorie te wyznaczają hermeneutyczny tryb interpretacji faktów, a także całościowego sensu życia i twórczości. Badaczka przypomina proces rugowania pojęcia osobowości (realnego autora) przez teorie formalno-strukturalistyczne. Następnie szuka antycypacji bliskiego sobie rozumienia biografii w personalizmie i w modernistycznej estetyce portretu. Własne doświadczenie pisania biografii (Julii Hartwig) osadza w nurcie „literaturoznawstwa osobistego” (wg określenia R. Nycza). Proponuje formułę „biografii wyobrażonej” dla preferowanej konwencji opisu osobowości twórczej.

Słowa kluczowe: sytuacja hermeneutyczna, osobowość twórcza, intencja biograficzna, biografia wyobrażona

Recenzja książki: J. Kuciel-Frydryszak Iłła. Opowieść o Kazimierze Iłłakowiczównie, Marginesy, Warszawa 2017.

Słowa kluczowe: biografistyka, archiwum, biografia literacka, Iłłakowiczówna, Kuciel-Frydryszak

Artykuł „Dzienniki Adeli Kieniewicz: kobieta pisząca przełomu XIX i XX wieku” zawiera wstępne wyniki badań nad ogromną kolekcją dzienników odnalezioną w Centralnym Archiwum Historycznym w Kijowie w trakcie prac nad projektem Pamiętniki i listy polskich autorów z Ziem Zabranych (kierownik projektu prof. Wiesław Caban). Artykuł formułuje tezy dotyczące charakteru i znaczenia znaleziska dla badań nad autobiografistyką kobiecą w Polsce w kontekście badań nad diarystyką prowadzonych przez m.in. A Girarda, B. Didier, Ph. Lejeune’a. Artykuł, sytuując dziennik w kontekście dzienników Z. Nałkowskiej i A. Iwaszkiewicz, koncentruje się na religijności diarystki i związanym z nią konflikcie wewnętrznym dotyczącym twórczości literackiej.

Słowa kluczowe: Adela Kieniewicz, diarystyka, modernizm, religijność, dekadentyzm

Praca opisuje trudności związane z zapisem życia Júlii Rajk, żony czołowego węgierskiego działacza komunistycznego, László Rajka (1909-1949). Wykazuje, że digitalizacja sprawia, że źródła, które były wcześniej trudno osiągalne, jak artykuły w gazetach i fotografie, stają się lepiej dostrzegane i łatwiej dostępne. Jednakże tworzenie polityki pamięci przez nieliberalne państwo używa historii w ujęciu feministycznym (herstory) jako narzędzia budowania bezpieczeństwa przez pamięć, umieszcza Júlię Rajk poza kanonem.

Słowa kluczowe: biografia, rewolucja cyfrowa, historia kobiet, herstory, Węgry, historia gender, kobiety w polityce

Hélène Casella (1876-1952), pianistka-akompaniatorka, należała do najpopularniejszych postaci paryskiego życia muzycznego w latach 20. i 30. XX wieku. Aktywnie zaangażowana w działalność Société Musicale Indépendante i „La Revue Musicale”, poznała w 1922 roku Karola Szymanowskiego. Stała się wkrótce gorącą wielbicielką muzyki i osobowości kompozytora oraz niestrudzoną promotorką jego dzieł i bliskich mu ludzi, w tym Jarosława Iwaszkiewicza, w Paryżu. „Cóż to był za człowiek, jaka mądrość życiowa, jaka kultura, jaka zdolność do uczuć” – pisał po latach Iwaszkiewicz. Celem artykułu jest refleksja nad biografią i osobowością Caselli – m.in. w świetle prowadzonych przeze autora badań archiwalnych – oraz nad jej zasługami i obecnością w kulturze polskiej.

Słowa kluczowe: Hélène Kahn-Casella, Karol Szymanowski, Jarosław Iwaszkiewicz

W artykule zaproponowano odczytanie wybranych utworów Joanny Olczak-Ronikier (W ogrodzie pamięci oraz Korczak. Próba biografii) w kontekście problematyki tożsamości polsko-żydowskiej. Są to dzieła późne, napisane po ustąpieniu czynników blokujących ekspresję doświadczenia żydowskiego, powstałe z zamysłem opowiedzenia historii, które przez antenatki autorki nie mogły zostać wypowiedziane. Z lektury tych prac wyłania się model tożsamości Żyda-Polaka, tożsamości łączącej otwarte kultywowanie tradycji i pamięci kultury żydowskiej z tradycjami polskiej inteligencji. Jednocześnie interpretacja książek Olczak-Ronikier pozwala na sproblematyzowanie zagadnienia relacji biografa i bohatera przy użyciu inspirowanej terminologią Rolanda Barthes’a kategorii biograficznego punctum, miejsca, w którym historia życia bohatera dotyka doświadczenia biografa.

Słowa kluczowe: Janusz Korczak, Joanna Olczak-Ronikier, biografia, tożsamość, Żydzi

Artykuł jest próbą rozliczenia się z efektami edytorskiej pracy poświęconej Bronisławie Waligórskiej i jej listom z więzienia do siostry Jadwigi. Rozważania dotyczą zastosowanej przez mnie metody life writing opierającej się na dokumentach osobistych, takich jak wspomnienia, listy, dzienniki. W kontekście mojej pracy zastanawiam się nad pozytywnymi i negatywnymi stronami tej praktyki biograficznej.

Słowa kluczowe: biografia, life writing, korespondencja

Esej poświęcony jest życiu i poglądom francusko-peruwiańskiej pisarki i działaczki społecznej, która żyła w pierwszej połowie XIX wieku. Choć jej ojciec pochodził z peruwiańskiej arystokracji, dorastała w ubóstwie, gdyż wedle francuskiego prawa nie przysługiwał jej spadek. Wcześnie wyszła za mąż i urodziła troje dzieci. Jej mąż okazał się brutalny, toteż odeszła od niego. Także tu przepisy były przeciwko niej; nie miała prawa do rozwodu ani opieki nad dziećmi. Tristan postanowiła wyruszyć do Peru, by poprosić o pomoc krewnych. Swoją wyprawę, jak również sytuację kobiety, która nie może się rozwieść, opisała w Wędrówkach pariaski. Następnie podjęła podróż do Anglii, gdzie stworzyła własną wersję socjalizmu utopijnego, w której kładła szczególny nacisk na sytuację kobiet. Tristan uważała się za „matkę robotników” i „Mesjaszkę”. Zmarła w wieku 41 lat w wyniku niezagojonej rany, która pozostała jej po tym, jak sześć lat wcześniej mąż próbował ją zastrzelić.

Słowa kluczowe: socjalizm utopijny, kapitalizm, wyzysk, emancypacja kobiet, macierzyństwo, seksualność.

Tekst jest recenzją biografii Jerzego Andrzejewskiego pióra Anny Synoradzkiej-Demadre. Autor analizuje związek między tekstem biograficznym a autobiograficznymi próbami pisarza. Wskazuje, że wyrażona przez biografkę otwartość formy (biografia jako „przyczynek”) koresponduje z pisarską predylekcją do form otwartych, szkicowych, brulionowych. Sproblematyzowana zostaje kategoria „prywatności”, którą posługuje się badaczka. W recenzji autor sugeruje, że poznawczy pożytek przyniosłoby unieważnienie kategorii „prywatne”/”publiczne” i uwzględnienie w ich miejsce w projekcie biograficznym psychoanalitycznej kategorii „ekstymności”.

Słowa kluczowe: biografia, homoseksualność, ekstymność, autobiografia, queer

Prezentowany tekst omawia związki literaturoznawstwa z psychoanalizą freudowską na przykładzie psychograficznej twórczości Izydora Sadgera, jednego z pierwszych i najbliższych uczniów Zygmunta Freuda. Autorka, przywołując sylwetkę zapomnianego dziś analityka, dowodzi wpływu prac Sadgera na twórcę psychoanalizy oraz jego pisma dotyczące literatury. Dzięki analizie dyskusji prowadzonych na spotkaniach Środowego Towarzystwa Psychologicznego w tekście ukazano szeroki kontekst powstawania najważniejszych prac Freuda poświęconych artystom, pisarzom i dziełom ich autorstwa. Odwołując się do twierdzeń Michaela Foucaulta, autorka proponuje inny sposób interpretowania XIX-wiecznych dyskursów medycznych. Celem artykułu jest dowiedzenie, że pierwsi psychoanalitycy świadomie rezygnowali z języka XIX-wiecznej psychiatrii na rzecz wypracowania nowatorskich modeli interpretacyjnych i pisarskich.

Słowa kluczowe: psychoanaliza, Izydor Sadger, psychografia, patografia, psychiatria

Artykuł jest próbą typologii dziewiętnastowiecznych dzienników prowadzonych przez kobiety i dziewczęta. Ustala pojęcia związane z tym gatunkiem dokumentu osobistego: dziennik-list, dziennik poufny, dziennik kontrolowany, dziennik matki dla dziecka; wskazuje na powiązania między poszczególnymi rodzajami; wyróżnia praktykę wielokrotną, związaną z prowadzeniem kilku dzienników jednocześnie przez poszczególne autorki.

słowa kluczowe: diarystyka, praktyki autobiograficzne, historia kobiet

Artykuł dotyczy pisarstwa Petera Ackroyda, brytyjskiego autora utworów powieściowych i książek o tematyce historycznej, eseisty i krytyka literackiego. Jego twórczość jest tu rozpatrywana w kontekście wszechobecnego w niej biografizmu, który przejawia się na różne sposoby: w biografiach konkretnych pisarzy i artystów związanych z Londynem (Dickens, Blake, T.S. Eliot i in.), w powieściach osnutych na wątkach biograficznych, ale także w tzw. przez Ackroyda „biografiach” miast – Londynu czy Wenecji. Tę cechę jego pisarstwa autorka artykułu określa mianem „biografilii”, zapożyczając ów termin od Cory Kaplan, która rozumie przezeń zauważalny dziś renesans narracji biograficznych nawiązujących do XIX-wiecznych wzorców gatunkowych. Dzieła Ackroyda zostają tu również osadzone w brytyjskiej tradycji biografistyki, w estetyce postmodernistycznej, w nurcie powieści neowiktoriańskiej, a także – za Tomaszem Niedokosem – w ramach szeroko rozumianej angielskiej literatury katolickiej.

Słowa kluczowe: Peter Ackroyd, Virginia Woolf, Lytton Strachey, Londyn, biografilia, neowiktorianizm, postmodernizm, katolicyzm

Artykuł stanowi krytyczną lekturę filmu dokumentalnego Niepamięć (2015) w reżyserii Pawła Brożka. Podstawą krytyki jest przekonanie, że poszukiwanie pełnego klasowego utożsamienia – które jest motorem działań Magdaleny Barteckiej, zarazem głównej bohaterki i producentki filmu – prowadzi na antropologiczne i etyczne manowce. Podkreślając klasową różnicę między szlachtą a chłopstwem, Bartecka nie chce widzieć, że owa różnica została już przezwyciężona przez fakt powstania w XVIII wieku warstwy inteligenckiej i że samo to przezwyciężenie umożliwiło powstanie Niepamięci. Artykuł zarazem umocowuje film Barteckiej w szerszych kontekstach, takich jak koncepcja tożsamości folwarcznej spopularyzowana przez książkę Andrzeja Ledera Prześniona rewolucja, oraz krytyczne ujęcie tzw. nowej humanistyki przez Agatę Bielik-Robson w jej artykule Nowa Humanistyka w poszukiwaniu granic.

Słowa kluczowe: Szlachta, chłopstwo, inteligencja, nowa humanistyka, tożsamość, klasa

Autor szkicu analizuje proces leżący u podstaw powstawania biografii. Odwołuje się zarówno do świadectw innych twórców, jak i do własnych doświadczeń, związanych z pracą nad książkami poświęconymi Czesławowi Miłoszowi i Zbigniewowi Herbertowi. Zastanawia się nad cechami, którymi powinien wykazać się dobry biograf, wskazuje specyfikę najważniejszych dlań źródeł, takich jak archiwa pisarskie i relacje świadków. Wskazuje płynną granicę między tekstem naukowym a literaturą piękną, czyli przestrzeń, w której sytuuje się biografia literacka. Diagnozuje też z jednej strony dostępną biografowi w mniejszym lub większym stopniu postawę „obiektywizmu”, z drugiej zaś – oczekiwania odbiorców, niejednokrotnie naruszane przez pracę biografa.

Słowa kluczowe: Zbigniew Herbert, biografistyka, warsztat biografa, archiwum pisarza

Artykuł ujmuje rozwój XX-wiecznej europejskiej biografistyki w perspektywie modernizmu (Strachey, Maurois), pokazuje polską recepcję tych zjawisk w dwudziestoleciu międzywojennym i polskie przykłady (Tadeusz Boy Żeleński) a następnie konfrontuje ten nurt z antybiograficzną postawą, dominującą w polskiej nauce o literaturze od przełomu strukturalistycznego. Na tym tle ukazuje poglądy historyka literatury Juliana Krzyżanowskiego, znawcy europejskiej i polskiej biografii, umiarkowanego zwolennika metody biograficznej.

Słowa kluczowe: biografia, modernizm, antybiografizm, biografia literacka w Polsce, powieść biograficzna

Tekst pokazuje różne rodzaje biografii, wyróżnia biografię narracyjną i kronikę, esej biograficzny, powieść biograficzną, biografię źródłowa, przyczynek biograficzny. Ukazuje specyfikę gatunku i sposób kształtowania narracji, ujmuje także obecną karierę gatunku biografii w Polsce jako wyraz zmian rynkowych. Biografia jest związana z rynkiem książki, adresowana do szerokiej publiczności, uprawiana nie tylko przez badaczy, ale także przez dziennikarzy.

Słowa kluczowe: biografia narracyjna, esej biograficzny, powieść biograficzna, biografia źródłowa, przyczynek biograficzny, kronika; przełom anty-antybiograficzny

Artykuł stanowi próbę krytycznego namysłu nad sposobami różnicowania pisarstwa biograficznego, autobiograficznego i niefikcjonalnego. W ramach artykułu, jako specyficzny przykład naruszania granic między tymi gatunkami, analizowana jest kategoria faction, wskazująca na istnienie „gatunku zmąconego”, umyślnie kontaminującego wcześniej nieprzekraczalne rozróżnienie między literaturą faktu i fikcji. Analizy poszczególnych użyć tej strategii służą jako punkt wyjścia do postawienia pytań o zmiany, jakim podlega współczesna praktyka literacka i kulturowa w zakresie konstruowania tekstów niefikcjonalnych.

Słowa kluczowe: biografia, fakt, fikcja, faction

Artykuł został poświęcony powracającej fali gatunku „rozmów z pisarzami”. Szczegółowej analizie poddano rozmowy z pisarkami, dotychczas na gruncie polskim właściwie nieobecne. Zwrócono też uwagę na pewne cechy wspólne dla nowej odsłony tego gatunku m.in. na swoisty witalizm, często utożsamiany z kontaktem z naturą czy z wolnością podróżnika, a także na zwrot w stronę codzienności, ciała, emocji i wreszcie problematyzację uczestnictwa w relacjach międzyludzkich. W porównaniu z wcześniejszymi rozmowami zaznacza się aspekt interwencyjny, chęć zabrania głosu, w przekonaniu, że – na niektóre przynajmniej tematy – nie można dłużej milczeć. Spośród wielu nasuwających się odpowiedzi na pytanie o ciągłą żywotność rozmów ta potwierdzająca konieczność słyszalności głosu pisarza okazuje się dzisiaj zasadnicza.

Słowa kluczowe: literatura współczesna, afekty, ciele leśność, gender, gatunek literacki, rozmowy z pisarką/pisarzem

Szkic, w którym autor komentuje własną książkę Poeta w labiryncie historii. Studia o pisarskich rolach Jerzego Ficowskiego. Definiuje w nim sytuację, gdy praca interpretatora, uznającego za niezbędne rozpoznawanie kontekstów historycznych analizowanego dzieła, społecznych interakcji towarzyszących uprawianym gatunkom, poruszanym tematom, może być mylnie postrzegana jako realizacja tradycyjnego gatunku biografii pisarza. Przedstawia udział archiwaliów w powstawaniu książki o Ficowskim, w odsłanianiu zarówno konceptów i figur pisarskich tego autora, jak i realnego ich wpływu na czytelników, zaświadczonego listami do pisarza.

Słowa kluczowe: Jerzy Ficowski, pisarskie role, biografia, Julian Tuwim, Papusza, piosenka, Bruno Schulz, opowieści rekwizytowe, opowieści skrzydlate, archiwum pisarza

Tekst Odkrywanie Iwaszkiewicza przedstawia proces konstytuowania się koncepcji dzieła pisarza ze Stawiska jako narracji autobiograficznej. Proponuje jego wizję jako organicznej całości, w której istnieje hierarchia wagi poszczególnych elementów (utworów literackich i tekstów z gatunku dokumentu osobistego), ale pełną sekwencję znaczącą zyskują one rozpatrywane wspólnie. Twórczość diarystyczną i epistolograficzną pisarza rozpatruje się jako próbę zniwelowania napięcia między wypowiedzianym w publikacjach literackich i sferą doświadczenia biograficznego, które nie znalazło stosownej dla siebie formy artystycznego wyrazu. Tak widziane „życie i twórczość” Iwaszkiewicza wymagają od biografa zintegrowania. Jednak jako zasadniczy problemem, jaki dzieło to stwarza dla biografa, autor przedstawia konieczność ukazania istnienia niezapisanej sfery wewnętrznego życia, ukrytej pod warstwą faktów i utrwalonych przez pisarza emocji. Sfery, której czytelnik może domyślić się lub przeczuć.

Słowa kluczowe: Jarosław Iwaszkiewicz, biografia, epistolografia, diarystyka, dokument osobisty

Recenzja książki M. Jakubowiak Nieuchronny plagiat. Prawo autorskie w nowoczesnym dyskursie literackim (Wydawnictwo IBL PAN, Warszawa 2017).

Słowa kluczowe: prawo autorskie, plagiat, oryginalność, teoria tekstu, Jakubowiak Maciej

Recenzje książek: Agnieszka Dauksza Klub Auschwitz i inne kluby. Rwane opowieści przeżywców (słowo/obraz terytoria, Gdańsk 2016) i Agnieszka Dauksza Afektywny modernizm. Nowoczesna literatura polska w interpretacji relacyjnej (Wydawnictwo IBL PAN, Warszawa 2017).

Słowa kluczowe: Słowa kluczowe: afekt, literatura polska, modernizm, interpretacja relacyjna

Artykuł traktuje o książce pt. Lec. Autobiografia słowa (Warszawa, 2015). Autor szkicu rozpatruje ją jako przykład współczesnej biografistyki literackiej, argumentując, że tom Lidii Kośki odnawia starą formułę monografii „życie i twórczość pisarza”. W opracowaniu Kośki jest to „biografia i poetyka”. Ponadto autor zwraca uwagę na to, jakie książka Kośki ma znaczenie dla przyszłych badań nad twórczością Leca. Podkreśla, że możemy oczekiwać kolejnych interpretacji poszczególnych aforyzmów z cyklu Myśli nieuczesane (filologicznych, historycznych, politycznych, religijnych, filozoficznych). Poza tym trzeba się spodziewać dalszych analiz twórczości Leca tak w kontekście rozmaitych zagadnień komparatystyki literackiej (np. austromodernizmu), jaki i wobec innych dziedzin wiedzy (np. prawa).

Słowa kluczowe: biografia, biografistyka, aforyzm, Lidia Kośka, Stanisław Jerzy Lec

Artykuł jest omówieniem biografii Zbigniewa Herberta autorstwa Andrzeja Franaszka (Herbert, tom 1 Niepokój, tom II Pan Cogito, Kraków 2018). W części pierwszej artykuł poświęcony jest preferowanym przez autora strategiom pisarstwa biograficznego, w części drugiej postawione zostaje pytanie o dominantę obrazu wyłaniającego się z omawianej książki, część trzecia to seria uwag szczegółowych, formułowanych z perspektywy badacza zajmującego się twórczością i archiwum Zbigniewa Herberta. Na marginesie omówienia książki Andrzeja Franaszka formułowane są ogólniejsze uwagi dotyczące, m.in. teorii pisarstwa biograficznego.

Słowa klucze: biografia, archiwum, proces twórczy, Zbigniew Herbert

Recenzja: Philippe Lejeune, Napisać swoje życie. Droga od paktu autobiograficznego do dziedzictwa autobiograficznego, przeł. Aneta Słowik, Małgorzata Sakwerda, Wydawnictwo Naukowe Dolnośląskiej Szkoły Wyższej, Wrocław 2017.

Słowa kluczowe: Lejeune Philippe, autobiografia, pakt autobiograficzny, dziennik osobisty, archiwa, Stowarzyszenie na Rzecz Autobiografii i Dziedzictwa Autobiograficznego