Tekst stanowi próbę wstępnego przybliżenia kategorii posthumanizmu, wyznaczającej główną ramę pojęciową prac zgromadzonych w tym numerze. Autor wskazuje niektóre inspiracje myślowe omawianego nurtu, historyczne okoliczności towarzyszące jego powstaniu, związane z nim przesunięcia pojęciowe w dyskursie nauk humanistycznych, wybrane przykłady jego oddziaływania w praktyce artystycznej, a wreszcie dylematy poznawcze stające przed jego przedstawicielami w trakcie pracy badawczej.

Artykuł stanowi charakterystykę humanistyki ekologicznej, rozumianej jako symptom pojawienia się nowego paradygmatu. Autorkę szczególnie interesuje eko-post-humanistyka – tendencja, która rozwija się od końca lat 90. XX wieku w ramach posthumanistycznej krytyki antropocentryzmu, Eurocentryzmu i zachodniej nauki. Artykuł wskazuje na szczególną rolę tradycyjnej i natywnej wiedzy ekologicznej, jak również rozwoju bio-humanistyki jako istotnych aspektów eko-post-humanistyki. Humanistyka ekologiczna oferuje utopijną wizję meta-zbiorowości istot ludzkich i nieludzkich, opartą na relacjach symbiotycznych i współzależności, a także antycypuje przyszłe wytwarzanie wiedzy z uwzględnieniem poszerzonego umysły i dystrybucji wiedzy.

Celem autorki jest prześledzenie analogii, punktów wspólnych pomiędzy holocaust and genocide studies a ekokrytyką, pomiędzy wydarzeniem ludobójstwa i ekocydu (dewastacji naturalnego środowiska człowieka). Na podstawie omówień książek i artykułów G. Agambena, J. Derridy, B. Latoura autorka formułuje tezę o kształtowaniu się nowej koncepcji podmiotowości nieantropocentrycznej, „podmiotu współczucia” lub podmiotu istniejącego w pluriwersum. Druga część artykułu jest poświęcona analizie form reprezentacji literackiej (E. Kuryluk, W.G. Sebald) i wizualnej („Ambulans” J. Morgensterna), ukazujących rolę czynników nieludzkich w krajobrazie postkatastroficznym.

W dotychczasowych badaniach zwracano uwagę przede wszystkim na różnice między seksem a erotyką, klasyfikując ten pierwszy jako właściwy zwierzętom (w tym także ludzkim zwierzętom), natomiast drugą jako specyficznie ludzką. Z perspektywy posthumanistycznej bardziej zasadne jest mówienie o rozmaitych formach podkreślania swych przymiotów przez ludzkie i nie-ludzkie zwierzęta, niż akcentowanie dychotomii: zwierzęcy (w domyśle – prymitywny) instynkt seksualny – wyrafinowany zmysł erotyczny ludzi. W niniejszym artykule autorka koncentruje się na rzeczach okrywających ludzkie ciało: bieliźnie, garderobie, butach, by wykazać, że ludzka atrakcyjność erotyczna w dużym stopniu kreowana jest przez te rzeczy. Teoretyczną osnową tych rozważań są koncepcje wypracowane w ramach studiów nad rzeczami.

Posthumanizm przedstawiony tu został z perspektywy badań literackich i relacji między ludźmi a zwierzętami. Autorka idzie tropem książki Cary Wolfe What is posthumanism? i analizuje, jakie konsekwencje tego rodzaju krytyka miałaby dla podmiotów ludzkich, gdyby zastosować ją do narracji zwierzęcych i zwierzęcych postaci szczególnie u Kafki, Bułhakowa i Rilkego. Pisarze Ci posługiwali się antropomorfizmami do przedstawiania nieludzkich zwierząt, ale jednocześnie, zdają się usuwać z centrum ludzkie doświadczenie. Jako że zmiany perspektyw i udzielanie głosu innych zwierzętom to dobrze znane zabiegi literackie, artykuł rzuca światło na ich relację z narracjami posthumanistycznymi.

Przedmiotem artykułu jest próba opisania tych koncepcji filozoficznych, które pozostając w obrębie refleksji antyhumanistycznej w śmierci rozmaitych idei i koncepcji dostrzegają szansę na narodziny nowego sposobu myślenia, otwartego na to, co przyszłe, człowieka. Próbując wyodrębnić pewien „dominujący motyw”, który mógłby połączyć ze sobą myślicieli tak różnych jak Donna Haraway, Giorgio Agamben, Antonio Negri czy Elizabeth Grosz, natrafiamy na problem tego, co nieludzkie, które nie jest teraz postrzegane ani jako zagrożenie, ani też jako barbarzyństwo, ale obszar potencjalnie wyzwoleńczy. Poprzez odważne pomieszanie tego, co ludzkie z tym, co nieludzkie: maszyny, bestii, zwierzęcia z tym, co człowiecze, otwiera się nowy horyzont dla pytań o to, co może się zrodzić z ich mieszanin.

Recenzja: Monika Bakke, Bio-transfiguracje. Sztuka i estetyka posthumanizmu, Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań 2010.

Recenzja: (Inne) zwierzęta mają głos, red. D. Dąbrowska i P. Krupiński, Wyd. A. Marszałek, Toruń 2011.

Recenzja: Rafał Ilnicki, Bóg cyborgów. Technika i transcendencja, Poznań 2011.

Artykuł jest częścią książki "What is Posthumanism?", w której autor omawia obszary badań i koncepcje, inspirujące nurt zwany posthumanizmem, a także analizuje wybrane przykłady z obszaru literatury, filmu, sztuki, mediów, architektury, korespondujące z jego problematyką. Artykuł obejmuje rozważania nad konsekwencjami posthumanistycznego ujęcia dla sposobu rozumienia problemów interdyscyplinarności, a także zmian statusu dyscyplin w dyskursie naukowym. Autor przedstawia konteksty teoretyczne wskazywanych przesunięć, wśród których szczególną uwagę poświęca dekonstrukcji J. Derridy i teorii systemów N. Luhmanna. Pracę zamyka typologia stanowisk różnicujących na róznych poziomach sposób odnoszenia się do relacji między tradycją humanistyczną a modelem refleksji postulowanym przez posthumanizm.

Esej ten jest próbą powrotu do człowieka „po cyborgu”, wynikłą z chęci przekroczenia posthumanistycznego impasu niektórych nurtów współczesnej teorii kulturowej. Zadaniem tego eseju jest nie tyle ustalenie tożsamości ludzkiego/nie-ludzkiego zwierzęcia, we wszystkich jego biocyfrowych konfiguracjach, ile raczej omówienie, jak przekształcone rozumienie człowieka może nie tylko dopomóc nam, by lepiej myśleć o nas i o innych, którzy mogą być podobni do nas lub nie, ale także, by lepiej żyć z innymi: maszynami, ludźmi i nie-ludzkimi zwierzętami. W badaniu tym akcent w równym stopniu rozkłada się na pragmatykę „jak”, ale i na charakter owego „my”.

Artykuł analizuje wiedzę Vincenza na temat kultury żydowskiej w oparciu o interpretację opowieści o golemie na tle innych opowieści tego typu, jak również w świetle wielowiekowej dyskusji między żydowskimi mędrcami. Ta opowieść to argument w debacie filozoficznej, która pojawia się w Na wysokiej połoninie. Debata ta odnosi się do kilku kwestii, m.in.: w jakim stopniu brak granic oznacza wolność. Vincenz dochodzi do wniosku, że wolność oznacza przestrzeganie praw boksich i wiecznych.

Artykuł jest taką próbą interpretacji „Ucieczki” Adama Mickiewicza, która kieruje się postulatem sformułowanym przez krytykę antropocentryzmu, by człowieka nie stawiać w centrum rzeczywistości, ale widzieć jako jeden z jej elementów. Czytanie świata staje się wówczas „lekturą wrażliwą”, a romantyczny krajobraz w nocnej odsłonie daje szansę rozpoznania się w innym wymiarze, w świecie odczuwanym zmysłowo. Pytanie o inność, która nie jest chęcią oswajania obcości, czyni z tak postrzeganej rzeczywistości (i takiej lektury) projekt uznawania ważności tego, co znajduje się poza horyzontem ludzkiego rozumienia. W tej analizie autorka poszukuje też śladów romantycznej sensualnej wyobraźni we współczesnej literaturze.

Autor proponuje interpretację opowiadania Gombrowicza, w której zwraca uwagę na zamierzoną przez pisarza parodystyczną grę z Nietzscheańskimi ideami „ostatniego człowieka” i „nadczłowieka”: ośmiesza pretensje nadczłowieka do absolutnego panowania nad sobą i światem. Huligan przegrywa w starciu ze szczurem, który potrafi wzbudzić w nim nieodwracalne obrzydzeniem do ukochanej Maryśki, co ostatecznie prowadzi do jego „zwężenia”. Autor zwraca uwagę na centralną w opowiadaniu figurę pewnego bezlitosnego determinizmu, który nazwany jest „bezgranicznością niemiłosierności”. Ma ona luźny związek z freudowskim rozumieniem „losu popędu”, ale odsyła do jakiejś metafizyki, która kojarzy się z pesymistyczną filozofią woli Schopenhauera.

Według Terry Castle, oświeceniowy agresywny racjonalizm, walcząc z przesądami, „wyprodukował, trochę na zasadzie toksycznego skutku ubocznego, nowe ludzkie doświadczenie obcości, niepokoju, zmieszania oraz intelektualnego impasu”. Dla Mladena Dolara to doświadczenie, które przez Freuda określone zostało jako niesamowite, jest jednym z pierwszych tworów tego, co nazywamy nowoczesnością. Dolar czyni tę obserwację, odnosząc się do Frankensteina Mary Shelley, opowieści rodzinnej, mówiącej właśnie o owej niesamowitej bezdomności odczutej we własnym domu. Ale powieść Shelley, traktując nieco szerzej tematykę rodzinnego domu, zdaje się także przeprowadzać krytykę ideałów Rewolucji francuskiej: wolności, równości, a przede wszystkim braterstwa, które według Davida Hirscha przyjmuje w niej postać potworności.

Przedmiotem artykułu są holokaustowe reportaże Hanny Krall omawiane w kontekście obecnej w ostatnich latach w humanistyce tendencji nazywanej „powrotem do rzeczy”, zainicjowanej przez badaczy z kręgu Actor-Network Theory; punktem wyjścia jest ustalenie, iż pamięć lepiej niż historia radzi sobie w przedstawianiu przeszłości drugiej wojny światowej i Holokaustu; autorka Hipnozy opowiada o niej za pomocą jednego z języków dyskursu memorialnego, jakim jest język rzeczy; reporterka za pomocą reifikcji, rzeczy-opowieści (w przeciwieństwie do ludzi-opowieści T. Todorova) mówi o śmierci sześciu milionów Żydów; zasadniczym celem artykułu jest zatem pokazanie, w jaki sposób reporterka operuje językiem rzeczy w przedstawianiu granicznego doświadczenia Zagłady.

Artykuł stanowi komentarz do współczesnej dyskusji nad nauką oraz polityką naukową. Perspektywa tzw. „technouniwersytetu” prowadzi do postępującej marginalizacji humanistyki, której krytyczną ocenę uzasadnia przekonanie, że badania humanistyczne skoncentrowane są na tekście, pojętym tradycyjnie, tzn. przedmiotowo i autonomicznie (wobec rzeczywistości społecznej i „praktycznej”). Autor proponuje wstępny zarys czynnościowej (operacyjnej) teorii tekstu humanistycznego, który ma stanowić remedium na kryzys dyscyplinowej tożsamości – prowadzącą do nowej redyscyplinizacji humanistyki w rezultacie krytycznej konfrontacji tyleż z jej tradycją, co z kryteriami, standardami, zadaniami i celami współczesnej nauki.

Problem miejsca historii sztuki we współczesnej globalizacji nie był dotąd w polskiej refleksji rozpatrywany. Tymczasem jest to zagadnienie domagające się analizy wobec zmian, jakie zachodzą w całej humanistyce, wpływając także na kształt historii sztuki jako dyscypliny akademickiej, której status, jako wiodącej do niedawna nauki badającej wizualne dzieła sztuki (obrazy), zdaje się być zagrożony ze strony innych dyscyplin, w tym zwłaszcza studiów nad kulturą wizualną i stosowanych tam strategii interpretacyjnych. Tekst podejmuje te zagadnienia omawiając relację między historią sztuki a studiami wizualnymi i przywołując takie fundamentalne kwestie, jak wielokulturowość, transnacjonalizm, interdyscyplinarność, centrum i perfyferie, wreszczie postkolonializm, najbardziej aktywną obecnie strategię metodologiczną, pod wpływem której możliwa jest gruntowna rewizja lokalnej historii sztuki i ujawnienie jej relacji z kulturowym centrum.

Autor prezentuje najnowszą dyskusję na temat „globalnej historii sztuki”, stawiając pewne konkretne pytania, m.in. czy i w jaki sposób można ją tworzyć, jaką rolę w takim projekcie odgrywają postkolonialne studia historyczno-artystyczne, jak również tak zwana porównawcza historia sztuki, szczególnie zajmująca się historią sztuki Europy Środkowo-Wschodniej. W podsumowaniu autor wskazuje na alternatywne podejście do tych kwestii, zwane alter-globalistyczną historią sztuki, które jest jednocześnie krytyką globalnej zachodniej hegemonii kulturowej (choć odmienną od perspektywy post-kolonialnej), i aktywistycznym wkładem w kształtowanie współczesnej kondycji politycznej świata, zwanym „globalną agorafilią.”

Artykuł omawia metamodernizm Timotheusa Vermeulena i Robina van den Akkera w kontekście wybranych współczesnych teorii kwestionujących aktualność paradygmatu postmodernistycznego. Wychodząc z założeń metamodernizmu, autor przedstawia propozycje nowego ujmowania przez humanistykę takich pojęć jak „tożsamość” i „podmiot”. W ujęciu tym akcentowane są pewne stałe, nie-płynne elementy tożsamości, cechy dystynktywne, które pozwalają doświadczać ciągłości jednostkowego „ja”. Siła podmiotu wynika natomiast ze świadomości posiadania tych atrybutów oraz z prób podejmowania nieironicznych działań, których celem jest doświadczenie wspólnoty i porozumienia z innymi ludźmi.

Niniejszy artykuł stanowi próbę pokazania, że narratywistyczna koncepcja tożsamości ludzkiej (reprezentowana w nim przez P. Ricoeura, A. MacIntyre’a czy Charlesa Taylora) zdaje się przeceniać rolę swoistej apercepcji transcendentalnej w kształtowaniu się tożsamości; rolę językowej artykulacji samego siebie w tym procesie; możliwość przeniesienia świata rzeczywistego w świat opowieści.

Artykuł traktuje o nie-miejscach pamięci, rozproszonych, nieoznaczonych miejscach pochówku lub kaźni ofiar kataklizmów ludobójstwa. Jako miejsca „mimo wszystko”, rozważane obiekty ujawniają swą społeczną, biotyczną i abiotyczną komplikację, stając się przestrzeniami na swój sposób paradygmatycznymi dla zarówno pamięci Europy Środkowej, jak i szerzej – okresu określanego jako „nowoczesność”. Na przykładzie terenu po byłym obozie koncentracyjnym w Krakowie-Płaszowie autorka przedstawia szczególne jakości owych miejsc. Dla opisania ich swoistości proponuje termin zapożyczony z geologii: pryzma. Wstępne rozpoznanie teorii "non-lieu de la mémoire" dowodzi potrzeby zaangażowania nowych metod badawczych.

Artykuł próbuje zarysować teorię wirtualnego wszechświata Slavoja Žižka. Wizja ta wspiera się na trzech filarach: strukturze i logice cyberprzestrzeni, miejscu ciała i tożsamości, oraz emancypacyjnym potencjale Wirtualnej Rzeczywistości. Dialektyczna analiza žižkowskiego stanowiska prowadzi do rozpoznania fundamentalnej aporii wspólnotowego wymiaru cyberświata. Dlatego Žižkowi zostaje przeciwstawiona alternatywna propozycja nowej formuły podmiotowości sieciowej, wypracowana w oparciu o interpretację filmu "Incepcja" Christophera Nolana.

Artykuł porusza problem wpływu kultury Internetu na recepcję tekstów udostępnionych w formie cyfrowej. Zawiera propozycję definicji echa informacyjnego, określającą mechanizm recepcji dzieła literackiego w Sieci. Ukazano wpływ hipermedialności na nową formę partycypacji czytelnika w dziele oraz jego nową pozycję w obliczu interetekstualności. W artykule przedstawiono kwestię korzyści i zagrożeń płynących z ucyfrowienia, konieczność przestrzegania zasad korzystania z zasobów cyfrowych oraz systemy informatyczne wykorzystujące zdobycze technologiczne do pracy literaturoznawców, filologów i edytorów. Rozważania zamyka prezentacja Repozytorium Cyfrowego Instytutów Naukowych jako przykładu biblioteki cyfrowej. Metodologiczne zaplecze tekstu stanowi spojrzenie przez pryzmat tradycyjnej tekstologii i edytorstwa elektronicznego oraz koncepcje teoretyków literatury takich jak: Jurij Łotman, Gérard Genette, Roland Barthes.

Prezentowane listy są jedyną zachowaną w prywatnym archiwum częścią korespondencji Władysława Panasa i Jurija Łotmana. Kontakt między uczonymi zrodził się w 1976 roku, kiedy Panas przebywał na stypendium naukowym w Moskwie w związku z pracami nad powstającą dysertacją doktorską. Listy rzucają nowe światło na ważne i nie dość dobrze do dzisiaj rozpoznane elementy myślenia Łotmana. Istotny jest także ich historyczny wymiar. Na osobną uwagę zasługuje w tym kontekście niezwykły, sporządzony ręcznie dopisek (całość listów pisana konsekwentnie na maszynie) stanowiący wyjątkowy ślad wyboru papieża Jana Pawła II. Całość uzupełnia również zachowany odpis listu Panasa do Łotmana datowany na 12 marca 1979 roku.

Polemika z opublikowanymi w „Tekstach Drugich” 2012 nr 1/2 artykułami Andrzeja Szahaja Siła i słabość hermeneutyki oraz własnym autora Wczytywanie (się) w tekst. O interpretacji transakcyjnej.

Odpowiedź na polemikę Michała Januszkiewicza („Y”. Proca i jęk namysłu. W odpowiedzi profesorowi Andrzejowi Szahajowi), zamieszczoną w tym samym numerze.

Esej o funkcji kapelusza w życiu i w literaturze XIX i początków XX wieku. Przykłady z powieści polskich, angielskiej i niemieckiej (B. Prus, B. Brecht, J. Galsworthy, P. Gojawiczyńska) ilustrują pogląd, iż nakrycie głowy (zarówno damskie, jak i męskie) było jedną z ważniejszych wówczas oznak pozycji społecznej. Czasami jednak nader mylącą.