Szkic rozpatruje antropologię literatury w odniesieniu do wielu współczesnych nurtów humanistycznych, traktując go jako nazwę zbiorczą dla inspiracji antropologicznych, filozoficznych i innych spod znaku nowej humanistyki. Autorka zestawia ten paradygmat z poprzednim ujęciem strukturalistycznym i upomina się o wypracowanie nowych standardów ujęć dla edukacji literackiej.

Słowa kluczowe: antropologia Literatury,  postmodernizm, posthumanizm, strukturalizm, edukacja literacka

Próba scharakteryzowania badań antropologicznoliterackich traktowanych tu nie jako jedna z dodatkowych, „zewnętrznych” metod badań literackich, lecz jako – polemiczna wobec teorii nowoczesnej – teoria rozumienia i czytania literatury oraz innych praktyk dyskursywnych i tekstów kulturowych.

Słowa kluczowe: literatura, antropologia, antropologia literatury, nie-antropocentryczność, posthumanizm, posthumanistyka

Artykuł poświęcono przemianom w antropologii literatury zachodzącym w ciągu ostatnich dekad i powiązaniom między antropologią i literaturą. Zbadano je z jednej strony pod kątem  „zwrotów” (ze szczególnym uwzględnieniem polskich badań genderowych), z drugiej w perspektywie przemian: od założeń konstruktywistycznych do nowej ontologii i epistemologii, do redefinicji podmiotu i powiązań antropologii z tendencjami postantropocentrycznymi. Ukazano, jak ważna kilka dekad temu wspólna problematyzacja własnych podstaw antropologii i literatury (metafikcja w literaturze, panfikcjonalność w antropologii) określana często mianem literaturyzacji antropologii i antropologizacji literatury odchodzi w niepamięć na rzecz działań paralelnych: wskazywania na sprawczość, symbiozę, nieoczywisty charakter podmiotu i istnień z nim koegzystujących dostrzeganych zarówno w antropologii kultury jak i w literaturze.

Słowa kluczowe: zwrot, antropologia literatury,  postantropocentryzm, studia genderowe nowa ontologia

Artykuł jest refleksją nad dyskursami antropologicznoliterackimi uprawianymi w Polsce w ciągu ostatnich 20 lat. Przedstawiono zarówno stosowane w ich ramach wybrane metodologie, jak i sposoby definiowania/wytyczania pól badawczych antropologii literatury. Wskazano także na problemy związane z relacjami między antropologią a literaturą, które w pewnych propozycjach przybierają postać transdyscypliny. Charakterystyka dyskursów antropologicznoliterackich uwzględnia kontekst badań zachodnich i ich znaczenie dla kształtowania się rodzimej antropologii literatury.

Słowa kluczowe: antropologia literatury, doświadczenie, poznanie

Dochodzący do głosu w wielu obszarach współczesnej humanistyki multilingual turn stanowi wyzwanie wobec monolingwalnych narodowych ideologii językowych. Stanowisko to za podstawową sytuację komunikacyjną uznaje porozumiewanie się w wielojęzycznym kontekście i uznaje, że działające w takich warunkach podmioty stosują strategię operowania złożonym i heterogenicznym językowym repertuarem. Artykuł wykorzystuje perspektywę wypracowaną w obrębie multilingual turn w interpretacji polskiej literatury otwierającej się na języki regionalne. Utwory Szczepana Twardocha (Drach, Pokora, Byk, Chołod) i Mariana Pilota (Samodział, Pióropusz, Ssapy, szkudły, świętojanki. Słownik gwary Siedlikowa, Dzikie mięso) odczytywane są jako studia tożsamości wielojęzycznych jednostek i grup lokalnych oraz afirmacja złożonej różnorodności regionalnych kultur.

Słowa kluczowe: multilingual turn, wielojęzyczność, podmiot wielojęzyczny, polska proza współczesna, Szczepan Twardoch, Marian Pilot

Artykuł koncentruje uwagę na przykładowo wybranych utworach literatury polskiej, powstałych w XXI wieku, a traktowanych jak swoiste relacje („raporty”) na temat stanu świadomości ludzi w czasie szybko zachodzących  zmian cywilizacyjno-społecznych. Takich zmian jak narastanie różnic w zasobności społeczeństwa, dostępie do wiedzy i władzy, co wpływa na styl ludzkiego życia, horyzonty oczekiwań, sposoby rozumienia rzeczywistości; powoduje wykluczenia społeczne i obojętność na los drugiego człowieka oraz środowiska naturalnego. Antropologizujące podejście do utworu literackiego pozwala dostrzec skalę i ukierunkowanie wspomnianych procesów, a także ich konsekwencje społeczne.

Słowa kluczowe: antropologia literatury, codzienność potransformacyjna, raport, społeczne zmiany świadomościowe

Artykuł podejmuje próbę opisania zarysowującego się w ostatnich latach na gruncie polskiej humanistyki zwrotu herstorycznego. Wyraźna odrębność rodzimych badań historycznych i feministycznych nasuwa pytanie o możliwość rewizji historii w obrębie polskiej humanistyki, przede wszystkim zaś na gruncie badań antropologiczno-literackich, podejmujących namysł nad upłciowionym doświadczeniem historii i jego reprezentacjami w literaturze oraz badaniach literaturoznawczych. Celem artykułu jest zwrócenie uwagi na rekonfigurację pola badawczego, dokonującego się pod wpływem przenikania się kulturowej historii kobiet, krytyki feministycznej i antropologii literatury. Artykuł śledzi główne przejawy zwrotu herstorycznego, wskazuje szczególnie istotne projekty rekonstruujące kulturową historię literatury kobiet, kreśli zarysowujące się linie badawczych genealogii, a także wskazuje szanse i ograniczenia płynące z herstorycznie zorientowanych narracji akademickich i literackich.

Słowa kluczowe: zwrot herstoryczny, historia kobiet, gender, krytyka feministyczna, antropologia literatury

Artykuł podejmuje próbę opisu projektu kulturowej teorii literatury jako stylu badawczego. Kategoria ta pozwala uchwycić specyfikę tego projektu. Dotychczas był on opisywany w perspektywie teoriocentrycznego naukoznawstwa, które traktowało go jako antyparadygmat. Zmiana optyki pozwala zobaczyć, że choć KTL nie jest paradygmatem, nie można jej także uznać za luźny zespół indywidualności połączonych zewnętrznymi okolicznościami pracy w tym samym miejscu; KTL to styl badawczy – system „predyspozycji postrzeżeniowych, praktycznych i ocennych” służący jako „narzędzie mobilizowania i łączenia odmiennych zasobów, praktyk i twierdzeń”.

Słowa kluczowe: styl badawczy, kulturowa teoria literatury, paradygmat, antyteoriocentryzm, światopogląd literaturoznawstwa

Artykuł wypróbowuje chronopoetykę jako metodę badania związków pomiędzy poetyką historyczną i miarami czasu, w metodologicznej perspektywie relacji pomiędzy literaturoznawstwem i kulturową historią technologii. Wyeksponowanym wątkiem tej problematyki są sposoby alegoryzacji zegara/zegarka w ujęciach poezji dawnej i dwudziestowiecznej.

Słowa kluczowe: Chronopoetyka, zegar/zegarek mechaniczny, wczesna nowożytność, poezja, alegoria

Wśród polskich nurtów antropologii literatury, a nawet szerzej – antropologizowania różnych dyscyplin humanistyki i nauk społecznych, warta przypomnienia jest tradycja Forum Humanistycznego (FH). Istniejąca nieformalnie przez dekadę (2005-2015), labilna grupa badaczy i badaczek przede wszystkim z Torunia i Olsztyna (z zaprzyjaźnionymi osobami m.in. z Warszawy, Krakowa, Wrocławia czy Poznania), wypracowała własne sposoby uprawiania humanistyki i nauk społecznych. Efektem jej działalności jest dziesięć książek sygnowanych wspólnym logo Colloquia Humaniorum, składające się z bez mała 150 artykułów, zaś w jej obradach wzięło udział 85 osób. Celem artykułu jest nie tyle historia samego FH, co re-konstrukcja (wspólnego?) projektu antropologicznego (w tym i antropologii literatury) kryjącego się za tą inicjatywą.

Słowa kluczowe: antropologia literatury, Forum Humanistyczne, antropologizowanie humanistyki, mikrohistoria dyscyplinarna

To, bez wątpienia, jedna z najbardziej intrygujących rozpraw naukowych poświęconych spojrzeniu na dzieje PRL poprzez analizę tytułowych „komunistek-architektek”, ich biografii (trajektorii biograficznej), ale też w rozumieniu rzetelnym pola głównego – dziejów PRL. Solidnie dobrana podstawa źródłowa, obszerna, nie tylko polskojęzyczna literatura przedmiotu. Analiza procesu w jego dość szerokim wymiarze, szczególnie w perspektywie social history. Jednocześnie, to nie jest typowa monografia, to rodzaj spojrzenia z wyraziście zdefiniowanymi tezami, konceptem, badawczym weryfikatorem. Ze wszech miar udana pozycja bibliograficzna.

Słowa kluczowe: PRL, komunizm-komunistki, architektki

Artykuł stanowi próbę przeorientowania badań literaturoznawczych skupionych na Zagładzie w kierunku humanistyki terenowej. Wychodząc od analizy poetyki miejsca zaproponowanej przez Dorotę Julię Nowak, autorka szuka w polskich badaniach prac przekraczających analizy filologiczne w kierunku analiz kulturoznawczych, zwłaszcza antropologicznych. Prace m.in. Romy Sendyki czy Aleksandry Ubertowskiej, korzystające z zaplecza posthumanistycznego, geografii i geologii, proponują nowy słownik, a praca Nowak w nikłym stopniu korzysta z metod innych dyscyplin, przez co wiele wątpliwości dotyczących rozumienia środowiska czy terenu w literaturoznawstwie zagładowym pozostawia niewyjaśnionymi. Zdaniem autorki artykułu kluczowa jest równoprawność literatury i innych źródeł wiedzy wynikająca z założeń, które pozwalają też doceniać sprawczość środowiska (co w artykule zostaje odniesione do metafory „terraformowania” Albrechta i Pika).

Słowa kluczowe: sedymentacja, humanistyka terenowa, Zagłada, terraformowanie

Artykuł jest głosem w debacie o relacji między ekobójstwem a ludobójstwem. Autorka wskazuje na niewystarczalność obowiązującej w prawie międzynarodowym definicji ludobójstwa, zgodnie z którą ofiarą ludobójstwa mogą być wyłącznie grupy ludzi. Nawiązując do definicji ludobójstwa Rafała Lemkina oraz do filozofii kultur autochtonicznych autorka przekonuje, że ludobójstwo może uderzać także w pozaludzkich członków społeczności. Jeśli przyjmiemy założenie, że wszystko jest ze sobą związane i że wszechświat jest żywą osobą, to ekobójstwo nie jest tylko jedną z ludobójczych metod, lecz samo w sobie stanowi akt ludobójstwa. Autorka wskazuje także na pożądane zmiany prawne, jakie powinna pociągać za sobą dekolonizacja pojęcia ludobójstwa.

Słowa kluczowe: ludobójstwo, ekobójstwo, zagłada bizonów, kolonializm, postantropocentryzm, kultury rdzenne

Artykuł omawia przemiany polonistyki w ciągu ostatnich trzydziestu lat. Przemiany te następowały w wyniku stopniowego otwierania się polonistyki na media inne niż literatura, na obiegi inne niż wysoki, a także na kultury mniejszościowe. W rezultacie przemian powstała polonistyka medioznawcza, a nie wyłącznie literaturoznawcza. Przede wszystkim jednak dzisiejszą dyscyplinę określa (praktykowane w badaniach i dydaktyce) krytyczne nastawienie do wszelkich kanonów, w tym zwłaszcza do kanonu narodowego, który wiązał tożsamość etniczną z tożsamością męską, inteligencką i heteroseksualną. Dzięki poszerzeniu (a więc również rozmyciu) tożsamości polonistyka zachowała znaczną autonomię, którą badacze i nauczyciele łączą z zaangażowaniem. To szczególne powiązanie niezależności z solidarnością określa dzisiejszą polonistykę: może ona zajmować się niemal każdym problemem i wchodzić w naukowe sojusze z dowolną dziedziną, a zarazem ową autonomię zachowuje dzięki angażowaniu się w konflikty kulturowe.

Słowa kluczowe: polonistyka, tożsamość dyscypliny, autonomia dyscypliny, autonomia zaangażowana

Artykuł dotyczy prominentnego w humanistyce ostatnich lat zjawiska postkrytyki. Autor dowodzi, że – wbrew dominującym tendencjom do interpretowania postkrytyki jako zerwania z tradycją krytyczną, a nawet zagrożenia misji humanistyki – jest ona w istocie kontynuacją tej tradycji, reakcją na jej kryzys i związane z nim poczucie wyczerpania, a także próbą korekty jej kursu.

Słowa kluczowe: krytyka, postkrytyka, Rita Felski, Bruno Latour

Celem niniejszego artykułu jest krytyczne ujęcie feminizmu intersekcjonalnego, który stanowi dziś jedną z najbardziej rozpowszechnionych i najpopularniejszych metodologii w obszarze badań nad płcią, rasą i klasą. Odtworzenie głównych osi toczonej od lat 70. dyskusji wokół przyczyn opresji kobiet obnaża słabość perspektywy intersekcjonalnej, która nie dostarcza nam rzetelnych narzędzi służących do analizy relacji między różnymi systemami opresji. Artykuł koncentruje się wokół feministycznej teorii społecznej reprodukcji, której analiza – skupiona na badaniu relacji przez pryzmat pracy reprodukcyjnej – jest ujęciem pozwalającym na przekroczenie ograniczeń dyskursów tożsamościowych, w jakie uwikłały się współczesne teorie feministyczne, w tym feminizm intersekcjonalny.

Słowa kluczowe: społeczna reprodukcja, praca reprodukcyjna, feminizm marksistowski, feminizm intersekcjonalny

W artykule przeanalizowany został szkic Romana Zimanda poświęcony Zniewolonemu umysłowi Czesława Miłosza. Główną część artykułu stanowi próba odczytania go w kontekście doświadczeń biograficznych autora. W artykule przedstawione zostało tło jego wygłoszenia oraz polemika podjęta przez Andrzeja Walickiego.

Słowa kluczowe: Komunizm, stalinizm, PRL, Roman Zimand, Andrzej Walicki, Czesław Miłosz, Zniewolony umysł.

Artykuł podejmuje próbę przybliżenia ogólnych założeń diffractive reading („czytanie dyfrakcyjne”), podejścia do badań literaturoznawczych, inspirowanego teorią realizmu sprawczego Karen Barad. Koncepcję Barad charakteryzuje inkluzywność i interdyscyplinarność; nie stanowi ona rygorystycznej metody badawczej, a raczej określony sposób postrzegania literatury, jako integralnej części ontologicznej/materialnej struktury rzeczywistości. W tym ujęciu utwór literacki jest nie tyle specyficznie ludzkim i niezależnym dziełem, ile dynamiczną przestrzenią intra-akcji pomiędzy zarówno ludzkimi jak i nie-ludzkimi czynnikami. Artykuł rozważa projekt „czytania dyfrakcyjnego” w kontekście aktualnej zmiany paradygmatu w naukach humanistycznych (Domańska), oraz w odniesieniu do idei distant reading („czytanie na dystans”) Franco Morettiego.

Słowa kluczowe: nowy materializm, dyfrakcja, distant reading, intra-akcja

Szkic prezentuje z perspektywy diachronicznej polskie jednostki uniwersyteckie (katedry, zakłady, pracownie), mające w swojej nazwie antropologię literatury.

Słowa kluczowe: antropologia literatury, uniwersytet, zespół badawczy

Chociaż dzięki staraniom Wydawnictwa Instytutu Mikołowskiego wszystkie przygotowywane na emigracji książki poetyckie Witolda Wirpszy zostały opublikowane, w jego berlińskim archiwum zdeponowanym w zbiorach Akademie der Künste udało się odnaleźć maszynopisy i rękopisy kilku nieznanych tekstów poetyckich. Na prezentowany i analizowany w artykule materiał składają się trzy dłuższe poematy (Wielka mapa, Przedarcie się do radości, Ut pictura poesis), kilka wierszy oraz towarzyszące im dokumenty genezy. Podjęto próby ich edytorskiej rekonstrukcji, datowania i ustalenia okoliczności ich powstania. Zaproponowano również pierwsze interpretacje odnalezionych poematów, przeprowadzone z uwzględnieniem najważniejszych tematów, tendencji rozwojowych i kontekstów emigracyjnej twórczości autora Faetona.

Słowa kluczowe: Witold Wirpsza, Archiwum Akademie der Künste w Berlinie, archiwalia, postsekularyzm, mapa, Auguste Rodin.

Tekst jest szkicowym programem badań przedstawionym jako zagajenie dyskusji na spotkaniu Pracowni Poetyki Teoretycznej i Semiotyki Kultury Instytutu Badań Literackich PAN (10 czerwca 2021). Autor koncentruje się w nim na komunikacji literackiej w konkretnym medium cyfrowym – Facebookiem. Poddaje analizie pojawiające się na portalu wpisy, uwzględniając zarówno infrastrukturę cyfrową, refleksję genologiczną, jak i cyrkulację tekstu w sieci. Materiał badawczy zaczerpnięty został z profili pisarzy takich jak Piotr Marecki, Łukasz Najder i Ziemowit Szczerek.

Słowa kluczowe: Facebook, literatura w internecie, gatunki cyfrowe